Το τροπάριο της Κασσιανής
Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου της Μεγ. Τετάρτης Ποίημα Κασσιανής Μοναχής
Στην Ακολουθία του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης , που ψάλλεται απόψε στους Ορθόδοξους ναούς , ξεχωρίζει και συγκινεί ιδιαίτερα το τελευταίο τροπάριο στην ακολουθία, αυτό της ευσεβούς και λογίας ποιητρίας του Βυζαντίου, Κασσιανής. Πρόκειται για το Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου (Ιδιόμελον. Ήχος πλ. δ’.).
Η Οσία Κασσιανή , όταν αποσύρθηκε σε μονή της Κωνσταντινούπολης , συνέθεσε εκκλησιαστικούς ύμνους, τροπάρια, ιδιόμελα. Η Κασσιανή εμπνεύστηκε το ιδιόμελο τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα, με εκείνα τα λόγια Του: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν». Και όταν αργότερα ο Ιησούς βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού, η αμαρτωλή εκείνη γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να πάη να εκφράση την ευγνωμοσύνη και αφοσίωσή της στον Σωτήρα Χριστό. Αγοράζει αρώματα, ντύνεται ταπεινά και σεμνά και ταπεινωμένη και συντετριμμένη, με δάκρυα στα μάτια, έρχεται και πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της. Τα δάκρυά της εκείνα ήταν δάκρυα ελέους και συντριβής και κλαίει με πάθος να την ευσπλαχνιστή ο Θεός της αγάπης και της συγχώρεσης. Το περιστατικό αυτό αναφέρουν οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές.
*Ο Λουκάς (ζ. 37-38) γράφει: «Και ιδού γυνή εν τη πόλει ήτις ην αμαρτωλός, και επιγνούσα ότι ανάκειται εν τη οικία του Φαρισαίου, κομίσασα αλάβαστρον μύρου και στάσα οπίσω παρά τους πόδας αυτού κλαίουσα, ήρξατο βρέχειν τους πόδας αυτού τοις δάκρυσι και ταις θριξί της κεφαλής αυτής εξέμασσε και κατεφίλει τους πόδας αυτού και ήλειφε τω μύρω».
*Ο Ματθαίος (κστ`, 6-7): «Του δε Ιησού γενομένου εν Βηθανία εν οικία Σίμωνος του λεπρού, προσήλθεν αυτώ γυνή αλάβαστρον μύρου έχουσα βαρυτίμου, και κατέχεεν επί την κεφαλήν αυτού ανακειμένου».
*Και ο Μάρκος (ΙΔ` 3) λέγει: «Και όντος αυτού εν Βηθανία εν τη οικία Σίμωνος του λεπρού, κατακειμένου αυτού ήλθε γυνή έχουσα αλάβαστρον μύρου νάρδου πιστικής πολυτελούς και συντρίψασα το αλάβαστρον κατέχεεν αυτού κατά της κεφαλής».
Οι στίχοι του τροπαρίου είναι:
Δόξα Πατρί και Υιώ καί Αγίω Πνεύματι.
Καί νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσούσα Γυνή, την σην αισθομένη Θεότητα, μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν, οδυρομένη μύρα σοι, προ του ενταφιασμού κομίζει. Οίμοι! λέγουσα, ότι νυξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας, ζοφώδης τε και ασέληνος, έρως της αμαρτίας. Δέξαι μου τας πληγάς των δακρύων, ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ· κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας, ο κλίνας τους Ουρανούς, τη αφάτω σου κενώσει· καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας, αποσμήξω τούτους δε πάλιν, τοις της κεφαλής μου βοστρύχους· ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν, κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη. Αμαρτιών μου τα πλήθη, και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου; Μη με την σην δούλην παρίδης, ο αμέτρητον έχων το έλεος.
Το τροπάριο μετέφεραν στην νεοελληνική γλώσσα ο ποιητής Κωστής Παλαμάς και ο αγιογράφος και λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου
Η μετάφραση Παλαμά
Γυναίκα αμαρτωλή, πολλά
πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου.
Μα Κύριε, πως η θεότης Σου μιλά,
μέσ’ στην καρδιά μου!
Κύριε, προτού σε κρύψ’ η εντάφια γη
από τη δροσαυγή λουλούδια πήρα
κι απ’ της λατρείας την τρίσβαθη πηγή
σου φέρνω μύρα.
Οίστρος με σέρνει ακολασίας … Νυχτιά
σκοτάδι, αφέγγαρο, ανάστερο με ζώνει,
το σκοτάδι της αμαρτίας, φωτιά
με καίει, με λιώνει.
Εσύ που από τα πέλαα τα νερά
τα υψώνεις νέφη, πάρε τα Έρωτά μου,
κυλάνε, είναι ποτάμια φλογερά
τα δάκρυά μου.
Γείρε σ’ εμέ. Η ψυχή μου πως πονεί!
Δέξου με Εσύ που δέχτηκες και γείραν
άφραστα ως εδώ κάτου οι ουρανοί
και σάρκα επήραν.
Στ’ άχραντά Σου πόδια, βασιλιά
μου Εσύ, θα πέσω και θα στα φιλήσω
και με της κεφαλής μου τα μαλλιά
θα στα σφουγγίσω.
Τ’ άκουσεν η Εύα μέσ’ στο αποσπερνό
της παράδεισος φως ν’ αντιχτυπάνε,
κι αλαφιασμένη κρύφτηκε … Πονώ,
σώσε, έλεος κάνε.
Ψυχοσώστ’ οι αμαρτίες μου λαός
τ’ αξεδιάλυτα ποιός θα ξεδιαλύσει;
Αμέτρητό Σου το έλεος, ο Θεός!
Άβυσσο η κρίση.
Μετάφραση Κόντογλου
Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.
Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος
Πιο κάτω ακούστε ερμηνείες του τροπαρίου από τρεις σπουδαίες φωνές της Βυζαντινής Μουσικής, τους μακαριστούς Άρχοντες Πρωτοψάλτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Κωνσταντίνο Πρίγγο καιΘρασύβουλο Στανίτσα, καθώς και τον Μεγάλο Πρωτοπρεσβυτέρο, π. Γεώργιο Τσέτση.
ψάλλει ο Άρχων Πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. Κωνσταντίνος Πρίγγος (1892-1950)
Τροπάριο της Κασσιανής [Μίκης Θεοδωράκης]
Τη Μεγάλη Τρίτη του 1942, ο Μίκης Θεοδωράκης και η τετράφωνη ανδρική χορωδία,που είχε ιδρύσει στην Τρίπολη,παρουσίασαν το Τροπάριο της Κασσιανής στον γυναικωνίτη του Ιερού Ναού της Αγίας Βαρβάρας.
Αργότερα, το 1984, συνέθεσε την εκδοχή για µεικτή χορωδία επίσης χωρίς συνοδεία. Υπάρχει, όμως, και η συμφωνική εκδοχή του έργου, που έχει παρουσιαστεί επανειλημμένως σε συναυλίες.
Εδώ θα ακούσετε το έργο του Θεοδωράκη για τετράφωνη μικτή χορωδία και ορχήστρα.
Σολίστ: Κυριάκος Καλαϊτζίδης.
*Η εικόνα της Οσίας Κασσιανής είναι έργο της Αγγελικής Τσέλιου
