Η «μαύρη» προπαγάνδα της Ρωσίας για την Αυτοκέφαλη Εκκλησία Ουκρανίας
Της Τατιάνας Ντερκάτς*
Μετάφραση από τα ρωσικά: Αλέξανδρος Ρωμηόπουλος
“Ὥστε ἀδελφοί μου ἀγαπητοί ἔστω πᾶς ἄνθρωπος ταχὺς εἰς τὸ ἀκοῦσαι βραδὺς εἰς τὸ λαλῆσαι βραδὺς εἰς ὀργήν” ( Ιακ. 1,19)
Η παραχώρηση του Τόμου της Αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας από τον Οικουμενικό Πατριάρχη αποκάλυψε ένα τεράστιο πρόβλημα: το εύθραυστο, και ακόμη το προσποιητό, της πανορθόδοξης ενότητας. Στην επιφάνεια βγήκαν όλες οι μη ευχάριστες πραγματικότητες στις σχέσεις των τοπικών Εκκλησιών. Οι πιστοί ανακάλυψαν ότι εν πολλοίς αυτή η ενότητα στηριζόταν στην υποστήριξη όλων των πράξεων της Ρωσικής Εκκλησίας. Και η Ρωσική Εκκλησία, με πολλά και διάφορα μέσα, κρατούσε τους Προκαθημένους και τους Επισκόπους των άλλων Εκκλησιών στη σφαίρα της επιρροής της. Ένα από τα μέσα αυτά είναι ο πληροφοριακός πόλεμος κατά του Οικουμενικού Πατριάρχου, στον οποίον έχουν εμπλακεί και οι Επίσκοποι των τοπικών Εκκλησιών. Οι Επίσκοποι των τοπικών Εκκλησιών διαρκώς υπογραμμίζουν ότι λόγω του Ουκρανικού Ζητήματος απειλείται η ενότητα της Εκκλησίας και μπορεί να γίνει σχίσμα. Όμως, θα υπήρχε μια τέτοια απειλή για την ενότητα, αν οι τοπικές Εκλησίες ήταν ελεύθερες από την πρωτόγνωρη πίεση της Ρωσίας και της Ρωσικής Εκκλησίας, από τους εκβιασμούς, την παραπληροφόρηση και τα οικονομικά θέλγητρά της; Το σχίσμα υποδαυλίζεται μόνο από τη Ρωσία, οι εκπρόσωποι της οποίας πέρασαν πολλές ώρες στα αεροπλάνα περιφερόμενοι στους Προκαθημένους των τοπικών Εκκλησιών και προσπαθώντας στο παρασκήνιο να τους πείσουν να επαναστατήσουν κατά του Οικουμενικού Πατριάρχη.
ΦΩΤΟ: Ν. ΜΑΓΓΙΝΑΣ
Σήμερα μπορούμε πλέον να πούμε ότι, με τη Χάρη του Θεού, η απόπειρα να φέρουν σε σχίσμα την μισή Οικουμενική Ορθοδοξία δεν πέτυχε. Γι’ αυτό η Ρωσική Εκκλησία συγκέντρωσε όλες τις προσπάθειές της στο να μπλοκάρει την διαδικασία της αναγνώρισης της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας, ποντάροντας στο ότι οι τοπικές Εκκλησίες δεν είναι έτοιμες να επιλέξουν ανάμεσα στο δίκαιο και την άνεση. Όμως, για να παραμείνουν στην σφαίρα της άνεσης, πρέπει να καταβάλουν μεγάλο τίμημα, και, μεταξύ άλλων, να λένε ψέματα. Στις 5 Αυγούστου 2019, στην ιστοσελίδα Romfea, δημοσιεύθηκε η μια συνέντευξη του Μητροπολίτου Ταμασού Ησαΐα, στην οποία, μεταξύ άλλων, μίλησε και για το Ουκρανικό Ζήτημα (εδώ). (Σ.Σ: Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στην εφημερίδα “Αλήθεια” Κύπρου και είναι αναρτημένη και στην ιστοσελίδα μας
Σε οποιαδήποτε συμπλοκή φταίνε και οι δύο πλευρές. Γιατί ο Μητροπολίτης Ησαΐας, με τις απερίσκεπτες δηλώσεις του και την επανάληψη των δόλιων ισχυρισμών της ρωσικής προπαγάνδας, δεν έκανε τον κόπο να ερευνήσει και να μάθει την άποψη της άλλης πλευράς; Γιατί δεν ερεύνησε όλες τις συνθήκες και τα κίνητρα αυτών των συμπλοκών; Στην πραγματικότητα, ακόμη και τα Ουκρανικά Δικαστήρια δεν μπορούν να καταλάβουν ποιος έχει δίκιο σε αυτές τις υποθέσεις, αλλά ο Μητροπολίτης της Εκκλησίας της Κύπρου έχει ήδη βγάλει απόφαση! Γιατί δεν είπαν στο Σεβασμιώτατο Ησαΐα πώς το 2013 πήραν από το Πατριαρχείο Κιέβου το ναό στο χωριό Νοβοαρχανγκέλσκοε της περιοχής του Κιροβογκράντ; Πώς ήλθαν οι μαφιόζοι και πέταξαν με τις κλωτσιές τον ιερέα και τους πιστούς έξω από το ναό και, όντας μεθυσμένοι, κλείστηκαν μέσα στο ναό και έκαναν στους ενορίτες από τα παράθυρα αισχρές χειρονομίες; Πώς οι τοπικές αρχές πίεσαν τον προϊστάμενο να μεταβιβάσει την ενορία στο Πατριαρχείο Μόσχας, πώς κρυφά συνέταξαν έγγραφα για τη μεταφορά της κοινότητας σε άλλη δικαιοδοσία; Οι τότε αρχές αγνόησαν όλες τις αιτήσεις του Επισκόπου του Πατριαρχείου Κιέβου και της κοινότητας για την αποκατάσταση της έννομης τάξης
(Δείτε τα σχετικά εδώ). (Σ.Σ: Το κείμενο στην ρωσική γλώσσα)
Ας σχολιάσουμε το σημείο-κλειδί αυτής της συνέντευξης. Ο Μητροπολίτης Ταμασού ισχυρίζεται ότι έχουν διαπραχθεί πολλά εγκλήματα κατά των πιστών που ανήκουν στη δικαιοδοσία του Μητροπολίτη Ονούφριου, αν και, όπως σημειώνει, ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν ευθύνεται για αυτά: «Δεκάδες ναοί κατελήφθησαν με βία, Άγιες Τράπεζες, άμφια και δισκοπότηρα πετάχτηκαν στον δρόμο, ιερείς και πιστοί κακοποιήθηκαν και εξευτελίστηκαν και σήμερα με τη βία εξοστρακίστηκαν χιλιάδες άνθρωποι από τους ναούς τους, γιατί δεν συμφωνούν με τη διοικητική δομή που θέλουν να τους επιβάλουν. Αυτό είναι απάνθρωπο και καταργεί κάθε έννοια θρησκευτικού και ανθρώπινου δικαιώματος, άσχετα με το αν είναι σωστό ή λάθος η παραχώρηση του Τόμου Αυτοκεφαλίας». Κατ’ αρχάς, να πούμε ότι το κύριο έγκλημα από την πλευρά της Ρωσικής Εκκλησίας και της «Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» συνίσταται στο ότι είχαν όλα τα μέσα και τις δυνατότητες για τη θεραπεία του σχίσματος και για την ενοποίηση της Ορθοδοξίας στην Ουκρανία. Αλλά τι είδαμε επί 27 ολόκληρα χρόνια; Προσβολές προς τους «σχιματικούς», κατασυκοφάντηση της λατρείας τους ως «λατρείας προς τους δαίμονες», αποκτήνωση των πιστών, υποδαύλιση της έχθρας ανάμεσα στις διαφορετικές δικαιοδοσίες υπό το μανδύα της δήθεν «υποστήριξης της κανονικής Ορθοδοξίας», χρήση κατάφωρων ψευδών στη ρητορική και απολογητική τους. Μπορούμε να ονομάζουμε Χριστιανούς αυτούς που βλέπουν παντού δαίμονες και όχι τον Χριστό; Μπορούμε να λέμε Χριστιανούς αυτούς που διαδίδουν fake news, παραπληροφορούν και χειραγωγούν; Θέλετε αποδείξεις; Ιδού! Σύμφωνα με το Νόμο περί Ελευθερίας της Συνειδήσεως, οι θρησκευτικές κοινότητες έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν ελεύθερα σε ποια δικαιοδοσία ανήκουν. Αλλά, στην πράξη, οι ίδιες οι δικαιοδοσίες αντιστέκονται με κάθε μέσο σε αυτήν την ελεύθερη έκφραση, επειδή δεν θέλουν να χάσουν τους ενορίτες τους. Και κυρίως, επειδή δεν θέλουν να χάσουν τους ναούς. Λόγω των ναών ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όχι λόγω των ενοριτών. Πώς ξεκινά αυτός ο πόλεμος; Ένα μέρος της κοινότητας (ενορίας) επιθυμεί να αλλάξει δικαιοδοσία, ενώ ένα άλλο όχι. Γίνεται αντιπαράθεση, οι μεν δεν αφήνουν τους δε να μπουν στο ναό για να τελέσουν ακολουθία. Να λειτουργούν εναλλάξ το απαγορεύει ο Μητροπολίτης Ονούφριος. Λοιπόν, το σχίσμα γίνεται μέσα στην ίδια κοινότητα, ο πόλεμος εκδηλώνεται για τη διεκδίκηση του ναού που είναι ιδιοκτησία της ίδιας της κοινότητας. Ποιος κατέλαβε το ναό του οποιουδήποτε άλλου; Η «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία» του Πατριαρχείου Μόσχας θεωρεί ότι στην περίπτωση που οι οπαδοί της είναι μειοψηφία, αυτό συνιστά κατάληψη του ναού της «κανονικής Εκκλησίας». Ενώ, εάν οι υποστηρικτές της είναι η πλειοψηφία, που δεν επιτρέπουν σε μια μειονότητα της κοινότητας να χρησιμοποιούν τον κοινό ναό, αυτό το αποκαλεί «υπεράσπιση της κανονικής Ορθοδοξίας». Δηλαδή, «Έκλεψαν την αγελάδα μας -είναι κακό, κλέψαμε την αγελάδα τους – είναι καλό!»… Δυστυχώς, και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές, για να υποστηρίξουν την επιλογή τους, χρησιμοποιούν βία, καλούν άσχετους γεροδεμένους άνδρες, ενίοτε και αυτούς που έχουν κακή φήμη στον υπόκοσμο. Γίνεται συμπλοκή. Και συχνά, οι πρώτοι που βρίσκονται εκεί είναι τα συνεργεία των φιλορωσικών τηλεοπτικών σταθμών. Γίνεται λήψη των πιο έντονων στιγμών και στη συνέχεια εξονυχιστικό μοντάζ. Η βίαιες επιθέσεις και οι προβοκάτσιες των εκπροσώπων της «κανονικής Εκκλησίας» («Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας») αφαιρούνται και προβάλλονται μόνο οι θερμές αντιδράσεις των υποστηρικτών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Οι χειρονομίες και τα λόγια παρερμηνεύονται. Για παράδειγμα, στο χωριό Μαχνόβκα της περιοχής Βίνιτσα ο ιερέας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας πλησίασε τον αρχιερέα του Πατριαρχείου Μόσχας και δεν πρόλαβε καν να απλώσει το χέρι του, όταν τον άρπαξαν ακαριαία οι «αθλητές» (οι σωματοφύλακες του επισκόπου του Πατριαρχείου Μόσχας). Η ρωσική προπαγάνδα αμέσως το παρουσίασε ως απόπειρα να χτυπήσει τον Επίσκοπο της «Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας» του Πατριαρχείου Μόσχας, μολονότι οι αυτόπτες μάρτυρες του περιστατικού διαβεβαιώνουν ότι τίποτα τέτοιο δεν έγινε. Στο βίντεο ακούγεται καθαρά ότι οι κάτοικοι του χωριού λένε κατά πρόσωπον στον Επίσκοπο της «Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» ότι η κοινότητά τους είναι κατά του Πατριαρχείου Μόσχας. Μια ενορίτισσα μάλιστα ρωτάει έντονα τους ιερείς που βρίσκονται μαζί με τον Επίσκοπο της Μόσχας, ποιοι είναι και από πού έχουν έλθει…
Ένα ακόμη παράδειγμα. Στο χωριό Πισάρεβκα στην περιοχή της Βίνιτσα, η κοινότητα αποφάσισε να προσχωρήσει στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας. Ο ιερέας εναντιώθηκε στη μετάβαση αυτή και στη συνέλευση της κοινότητας, προκειμένου να μπλοκάρει μια απόφαση που δεν θα βόλευε την «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία-Πατριαρχείο Μόσχας», έφερε μαζί του 20 άλλους ιερείς και περίπου 60 «αθλητές» (δείτε εδώ). Στο βίντεο που κατέγραψε τη συμπλοκή, μια ενορίτισσα λέει στον ιερέα: «Πάτερ Σέργιε, σας παρακαλέσαμε εν ειρήνη! Είστε εδώ μαζί μας 25 χρόνια! Γιατί το κάνετε αυτό;». Με άλλα λόγια, οι ενορίτες παρακαλούσαν τον ιερέα τους να σεβαστεί τη νόμιμη επιλογή τους, αλλά αυτός αποφάσισε να υπερασπιστεί την «κανονική Εκκλησία» με τη βία. Ως συνέπεια, χτυπήθηκαν ο κοινοτάρχης και ένας αστυνομικός. Θα θεωρήσει ο Μητροπολίτης Ταμασού Ησαΐας την περίπτωση αυτή ως μια παραβίαση των θρησκευτικών δικαιωμάτων από τους εκπροσώπους του Πατριαρχείου Μόσχας; Μάλλον όχι. Διότι οι φιλορωσικές προπαγανδιστικές ιστοσελίδες (2) παρουσίασαν την ιστορία αυτή από την ακριβώς αντίθετη οπτική γωνία, ως εξής: μια μικρή ομάδα πιστών ήθελαν να προσχωρήσουν στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας, η πλειοψηφία εξέφρασε την αφοσίωσή της στο Μητροπολίτη Ονούφριο, κυβερνητικοί αξιωματούχοι προσπάθησαν να γράψουν το ναό στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας, κ.λπ. Με παρόμοιο τρόπο παραπληροφόρησης, οι ιστοσελίδες της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» παρουσίασαν την προσχώρηση στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας της κοινότητας στο χωριό Λούκα-Μελέσκοβσκα της περιοχής Βίνιτσα. Η πλειοψηφία της κοινότητας αποφάσισε να ενταχθεί στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας αλλά ο ιερέας δεν ήθελε. Ξεκίνησε η συμπλοκή, οι εκπρόσωποι της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» μπλόκαραν την είσοδο του ναού στους αντιφρονούντες και προσέφυγαν στα δικαστήρια με αίτημα να ακυρωθεί η απόφαση για την προσχώρηση στη δικαιοδοσία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας (3) Για να υπερασπιστεί την «κανονική Εκκλησία», ο ιερέας της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» έφερε «αλεξιπτωτιστές» ιερείς από άλλες ενορίες και «αθλητές». Οι πιστοί που είχαν προσχωρήσει στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας δέχθηκαν απειλές και μάλιστα έγινε και εμπρησμός μιας οικίας στο χωριό. Ο κόσμος λέει ότι πλέον φοβούνται να κοιμηθούν. Οι ηλικιωμένοι δεν μπορούν «για τελευταία φορά» να προσευχηθούν στο ναό τους, όπου πλέον δεν βαπτίζουν τα παιδιά τους και δεν στεφανώνουν τα νέα ζευγάρια τους… Και τι γράφουν οι φιλορωσικές ιστοσελίδες; Ότι τάχα θέλουν να καταλάβουν το ναό από την «Ουκρανική Ορθόδοξο Εκκλησία» του Πατριαρχείου Μόσχας. Ποιος καταλαμβάνει; Και τίνος την ιδιοκτησία; Η κοινότητα που προσχώρησε στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας από τη μειοψηφία που αποφάσισε να παραμείνει στο Πατριαρχείο Μόσχας; Ακόμη και ο ίδιος ο ιερέας της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» έγραψε στο Facebook: «οι δικοί μας είναι μειοψηφία, αλλά κρατάνε…». Και καλούσε από τα γύρω χωριά τους ιερείς και τους πιστούς για υποστήριξη. Επομένως, ποιος παραβιάζει δικαιώματα και τίνος τα δικαιώματα παραβιάζονται; Ο προϊστάμενος του ναού της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» ισχυρίζεται ότι λόγω βίας από την Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας 150 άνθρωποι δεν μπορούσαν να εισέλθουν στο ναό. Και μάλιστα συνέταξαν μια σχετική αίτηση περί μη αναγνωρίσεως της αποφάσεως της συνελεύσεως της ενορίας για προσχώρηση στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας.
Αλλά ιδού πώς ήταν η εικόνα αυτής της ενορίας το 2015, όταν οι αρχές επέστρεψαν στην κοινότητα το ναό αυτό, που είναι ένα μνημείο αρχιτεκτονικής.
Αρκεί να συγκρίνει κανείς τις δύο φωτογραφίες και να αναρωτηθεί: εάν το 2015 η κοινότητα αποτελούνταν ως επί το πλείστον από τις γυναίκες, τότε από πού, μέσα σε 4 χρόνια, βρέθηκαν εκεί τόσοι γεροδεμένοι νέοι άνδρες; Τελικά, πόσοι ενορίτες είναι στην κοινότητα αυτή; Όσον αφορά στο ότι πετάνε στο δρόμο τις Αγίες Τράπεζες και τα Τίμια Δώρα κ.λπ. Ένα παρόμοιο περιστατικό έγινε στο χωριό Κουροζβάνι της περιοχής Ρίβνε. Σύμφωνα με τις αρχές, ο ναός είχε παραχωρηθεί για χρήση στην κοινότητα της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας». Ιδιοκτησιακά ο ναός ανήκει στο Κράτος. Αυτό δίνει το δικαίωμα στο Κράτος προτού παραχωρήσει τη χρήση του ναού σε μια άλλη δικαιοδοσία (εν προκειμένω, στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας), να διεξαγάγει έλεγχο των αντικειμένων που βρίσκονται σε αυτόν. Αλλά ο ιερέας της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» δεν άφησε την κρατική επιτροπή ελέγχου να εισέλθει στο ναό. Όπως μαρτυρούν οι δημοσιογραφικές έρευνες, η πλειοψηφία της κοινότητας αποφάσισε να προσχωρήσει στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας
Στον Πρωθιερέα Βίκτωρα Ζεμλιάνοϊ, ο οποίος έγινε επικεφαλής του «τμήματος επίλυσης διομολογιακών συγκρούσεων» (δηλαδή των συγκρούσεων ανάμεσα στις διαφορετικές δικαιοδοσίες) της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας», έχει ανατεθεί η αποστολή της βίαιης παρεμπόδισης της μετάβασης των κοινοτήτων από το Πατριαρχείο Μόσχας στην Ορθόδοξο Εκκλησία της Ουκρανίας. Στα καθήκοντά του, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται η οργάνωση μεταφερόμενων «αλεξιπτωτιστών» προκειμένου αυτοί να συμμετέχουν στις συμπλοκές για την δικαιοδοσία στους ναούς. Η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας έχει ήδη προσπαθήσει να τον φέρει ενώπιον της δικαιοσύνης για παραβίαση των ίσων δικαιωμάτων των πολιτών ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, για εισαγωγή, παραγωγή και διακίνηση προϊόντων που υποδαυλίζουν τη θρησκευτική μισαλλοδοξία και τις διακρίσεις. Η «Ουκρανική Ορθόδοξος Εκκλησία» του Πατριαρχείου Μόσχας οργάνωσε μια εκστρατεία για την υποστήριξή του, ασκώντας ουσιαστικά ψυχολογική πίεση στις αρχές και αποτρέποντας μια δίκαιη δίκη. Αν οι αρχές δεν αντιδρούν στις παραβάσεις που γίνονται από τους κληρικούς της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας», αυτό είναι καλό για αυτές. Ενώ, εάν η Κυβέρνηση προσπαθεί να αποκαταστήσει την έννομη τάξη, αυτό είναι κακό, είναι «παραβίαση των δικαιωμάτων των πιστών» και «θρησκευτικές διακρίσεις». Το Πατριαρχείο της Μόσχας στην Ουκρανία έχει τοποθετηθεί ουσιαστικά εκτός του πεδίου εφαρμογής του νόμου… Μπορεί κανείς να παραθέσει εκατοντάδες αποδείξεις και μαρτυρίες από τις κοινές και ανοικτές σε όλους πηγές, για την υποστήριξη από μέρους των ιερέων, ακόμη και των επισκόπων, της «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας-Πατριαρχείο Μόσχας» προς τις παράνομες ένοπλες ομάδες που πολεμούν κατά της Ουκρανίας στο Νομπάς, για τη συμμετοχή τους στην κατοχή της Κριμαίας, για τον αγιασμό των ρωσικών όπλων στην Κριμαία, για την φύλαξη των παράνομων όπλων και την υπόθαλψη των παράνομων πολεμιστών, για το ότι καλούν σε ανατροπή της ουκρανικής εξουσίας, για το ότι μιλούν εξευτελιστικά για τους Ουκρανούς ως έθνος…
Τι θα έλεγε ο Μητροπολίτης Ταμασού Ησαΐας εάν κάποιοι εκπρόσωποι της Εκκλησίας της Κύπρου ευλογούσαν την κατοχή της Βόρειας Κύπρου και αγίαζαν τα τουρκικά τανκς;
Οι Ρώσοι έχουν μια παροιμία: «Επτά φορές να μετράς και μία να κόβεις». Είναι εξευτελιστικό να ζητάμε από τον Μητροπολίτη της Εκκλησίας της Κύπρου να σταματήσει να κόβει την Εκκλησία μας και την πατρίδα μας ζωντανή. Έτσι κι αλλιώς, όλοι θα απολογηθούμε ενώπιον του Θεού για κάθε μας λόγο.
*Το άρθρο απηχεί τις απόψεις της συγγραφέως του, η οποία είναι συνιδρυτής του ουκρανικού προγράμματος “Internet Cerkvarium”. Αυτό ειδικεύεται σε Ορθόδοξα θέματα, ενδο-ορθόδοξες συγκρούσεις, ρωσική υβριδική προπαγάνδα, αντιπαράθεση σε ψεύτικα νέα και χειραγώγηση στη θρησκευτική σφαίρα.
ΠΗΓΗ: Cerkvarium.org
