Κάλλιστος Wear, ο Επίσκοπος που γνώριζε και φώτιζε το Ορθόδοξο καρκίνωμα του εθνικισμού
Του ΘΑΝΑΣΗ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Κοιμήθηκε σήμερα, 24 Αυγούστου, ο Κάλλιστος Γουέαρ (Kallistos Wear), Άγγλος Ορθόδοξος επίσκοπος και θεολόγος (1934-2022).
Πρώτη φορά επικοινώνησα μαζί του το 1987 (με επιστολές τις οποίες έχω κρατημένες) ενόψει της πρώτης μετάβασής μας στην Οξφόρδη για ανελέητη δουλειά στην Bodleian Library, για το διδακτορικό μου. Και έκτοτε κρατήσαμε επικοινωνία, άλλοτε για τη “Σύναξη” κι άλλοτε για προσωπικά ερευνητικά, άλλοτε στην Αγία Τριάδα της Οξφόρδης ή στο σπίτι του, κι άλλοτε τυχαία καθώς διέσχιζε κάποιον δρόμο της πόλης, σωματώδης, με μισόκλειστα τα μάτια όταν χαμογελούσε, και με το μαύρο ράσο να ανεμίζει…
Στη μνήμη του παραθέτω βιβλιοπαρουσίασή μου για τον Τιμητικό Τόμο που του εξέδωσε το 2018 η Θεολογική Ακαδημία του Βόλου. Ολόκληρο το κείμενο (μαζί με παρουσίαση του τιμητικού Τόμου για τον Ιωάννη Ζηζιούλα) είχε δημοσιευτεί στη “Σύναξη” 149 (2018), σσ. 104-108.
…………………………………………………
“Η μαρτυρία της Ορθοδοξίας στη Δύση”.
Σύναξις ευχαριστίας προς τιμήν του Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστου Ware»
(συλλογικός τόμος, εποπτεία Παντελής Καλαϊτζίδης & Νικόλαος Ασπρούλης), Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου / Εκδοτική Δημητριάδος, Βόλος 2018, σελ. 301 [1].
«Ο θεολόγος επίσκοπος Κάλλιστος είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του τόμου: μια ζωντανή μαρτυρία της Ορθοδοξίας στη Δύση. Και στον τόμο αυτόν βρίσκουμε τα χαρακτηριστικά της γόνιμης ανάγνωσης και της σεβαστικής συζήτησης. Πάλι λακωνικά και ενδεικτικά, θα σταθώ σε κάποια σημεία, χαρακτηριστικά της έμπονης πορείας και της ανυπολόγιστης προσφοράς αυτού του λόγιου ποιμένα.
Πρώτα απ’ όλα, θα σταθώ στην έννοια της μεταστροφής, καθόσον, όπως ξέρουμε, ο Τίμοθυ (κατόπιν Κάλλιστος Γουέαρ) μετεστράφη στην Ορθοδοξία, σε ηλικία ώριμη· 24 ετών. Η δυνατότητα για μεταστροφή, δηλαδή η δυνατότητα του ανθρώπινου υποκειμένου να επιλέγει ελεύθερα τον πνευματικό προσανατολισμό του, είναι αυτό που κάνει άνθρωπο τον άνθρωπο, κι όχι αντικείμενο υποχρεωμένο να παραμείνει για πάντα αυτό που έτυχε να βρεθεί. Η κλήση σε μεταστροφή είναι η καρδιά του Ευαγγελίου. Και δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο κείμενο του Μητροπολίτη Κάλλιστου στον πρώτο τόμο των αγγλικών απάντων του το 2000 αφορούσε ακριβώς το ταξίδι του προς την Ορθόδοξη Εκκλησία [2].
Η μεταστροφή του έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πολύ σημαντικά για την θεολογική αυτοεπίγνωσή μας. Συχνά συναντάμε το φαινόμενο, προσήλυτοι στην Ορθοδοξία να εκδηλώνουν ζηλωτισμό, απολυτοποιήσεις των τύπων, ειδωλοποίηση του παρελθόντος, ακόμη και μισαλλοδοξία. Στην περίπτωση όμως του Κάλλιστου Γουέαρ, η μεταστροφή συνοδεύεται από μια πολύτιμη ευαισθησία, η οποία βρίσκεται μεν στην εκκλησιαστική παράδοση, αλλά παραθεωρείται από τον ζηλωτισμό. Εννοώ την ετοιμότητα να μην εγκλωβίσεις πουθενά τον ζωντανό Θεό, αλλά να διακρίνεις σημάδια της μυστικής δράσης του, όπου Εκείνος βούλεται. Όταν ο Κάλιστος Γουέαρ παρουσιάζει τη μεθοδολογία της Ορθόδοξης ιεραποστολής στην Αλάσκα τον 19ον αιώνα, τονίζει ότι οι ιεραπόστολοι σεβάστηκαν τον ντόπιο πολιτισμό, όπως απαιτούσε η πρώιμη παράδοση της Εκκλησίας. Οι αποστολικοί Πατέρες δεν έβλεπαν τους μη-χριστιανικούς λαούς συλλήβδην ως δέσμιους του απόλυτου σκότους. Αναγνώριζαν ότι ο Θεός είναι σπερματικά παρών και δρα μυστικά όπου γης, στις καλές αναζητήσεις και στους καλούς κόπους όλων των ανθρώπων [3].
Πώς, λοιπόν, εκτιμά ο ίδιος ο Κάλλιστος Γουέαρ την Αγγλικανική παράδοση, από την οποία αποχώρησε; «Θα θεωρώ πάντοτε την απόφασή μου να ασπαστώ την Ορθοδοξία», γράφει, «ως την αποκορύφωση της εκπλήρωσης όλων των καλών της αγγλικανικής μου εμπειρίας• ως επιβεβαίωση, και όχι ως απόρριψη» [4]. «Προκειμένου να είμαστε αληθινοί μάρτυρες, χρειάζεται τόσο να ακούσουμε όσο και να μιλήσουμε, να σιωπήσουμε όσο και να εκφραστούμε […]. Ας γίνουμε μέτοχοι της συγκεκριμένης αυτής εμπειρίας [των αδελφών Χριστιανών στη Δύση], ας λάβουμε μέρος στη δική τους αίσθηση της κρίσης, με όλα της τα διλήμματα, τα άγχη και τους δισταγμούς της. Ακούγοντας προσεκτικά θα κατανοήσουμε καλύτερα την Ορθόδοξη κληρονομιά μας […]. Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε τη δική μας Ορθόδοξη μαρτυρία περισσότερο κενωτική και περισσότερο γενναιόδωρη» [5].
Ένα σημείο στο οποίο επίσης θα εφιστούσα την προσοχή του αναγνώστη, είναι η θέση του μυστικισμού στο έργο του Μητροπολίτη Κάλλιστου. Γενικά μιλώντας, μπορούμε να πούμε ότι ο μυστικισμός έχει μια γλύκα, μια απόσυρση από το έξω και μια συνάντηση με το θείο στο εσωτερικό του ανθρώπου, όπου το ανθρώπινο υποκείμενο περίπου διαλύεται μέσα στον ωκεανό της θεότητας. Φαίνεται γλυκύ, μα εγκυμονεί κινδύνους. Διότι ο Χριστιανισμός θεμελιώνεται σε μια ευλογημένη εξωστρέφεια: Η σωτηρία είναι η οικοδόμηση σχέσης με τον ριζικά Άλλον, τον Θεό, και με τον κάθε Άλλον, τον συνάνθρωπο. Θεός και συνάνθρωπος είναι αληθώς υποκείμενα έξω από μας και απέναντι από μας, με τα οποία καλούμαστε να ανταμώσουμε, ως πρόσωπα αιώνια. Και η σωτηρία είναι μπορετή όχι μέσω κάποιας μεθόδου ή κάποιου διαλογισμού, αλλά χάρη στο έργο του Χριστού μέσα στην ιστορία• για την εσχατολογική μεταμόρφωση της ιστορίας, κι όχι για την απόσυρση από αυτήν. Έτσι, λοιπόν, θα παρακαλούσα τον αναγνώστη, τις συχνές αναφορές του Κάλλιστου Γουέαρ στον μυστικισμό και τη θέωση, να τις διαβάσει μαζί με τις πολύτιμες διευκρινίσεις του ίδιου και τις εξαιρετικές αναφορές του σ’ αυτό που ονόμασα ευλογημένη εξωστρέφεια: στη συνέργεια με τον Θεό, στην υπεράσπιση των αδυνάτων, στη μαρτυρία, στην αναμονή της εσχατολογικής μεταμόρφωσης του σύμπαντος κόσμου [6].
Κλείνω με ένα τελευταίο κορφολόγημα. Στον τόμο [7] τονίζεται η συμβολή του επισκόπου Κάλλιστου όσον αφορά την αντιμετώπιση του εθνικισμού. Όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο του «The Orthodox Church» στην πρώτη του έκδοση, του 1963, όταν ο Κάλλιστος ήταν ακόμη Timothy (δηλαδή πέντε χρόνια μετά τη μεταστροφή του και δύο χρόνια πριν τη χειροτονία του), θα γνωρίζουν ότι το Ορθόδοξο καρκίνωμα του εθνικισμού το γνώριζε και το φώτιζε από τότε. Και όσοι επισκέπτονται την Οξφόρδη, γνωρίζουν το εκπληκτικό πείραμα που είχε πραγματωθεί πετυχημένα στην ενορία της Αγίας Τριάδας και του Ευαγγελισμού: Την αρμονική συνύπαρξη των διαφόρων και διαφορετικών Ορθοδόξων δικαιοδοσιών σε μία ενορία. Ένα πείραμα εξαιρετικό, υποδειγματικό, το οποίο όμως τελικά… ράγισε. Η αντοχή του εθνικισμού και ο βαθμός δηλητηρίασης των Ορθοδόξων εκκλησιών αποδεικνύεται πανίσχυρα. Πράγμα που σημαίνει ότι ο αγώνας της θεολογίας για τα κριτήρια του Χριστού δεν δικαιούται να ξαποστάσει λεπτό!».
Σημειώσεις:
[1] Μελετήματα των: Νίκης Τσιρώνη, Δημήτριου Μόσχου, π. Ανδρέα Ανδρεόπουλου, Norman Russel, Συμεών Πασχαλίδη, Πέτρου Βασιλειάδη, Νικολάου Ασπρούλη, μον. Luigi D’ Ayala Valva, Ivana Noble, Αικατερίνης Τσαλαμπούνη, Marcus Plested, επισκ. Jonathan Goodall, Dimitri Conomos, και κείμενα των μητροπ. Δημητριάδος Ιγνατίου, Παντελή Καλαϊτζίδη, μητρ. ΚάλλιστουWare.
[2] Bishop Kallistos Ware, «Strange yet familiar: My journey to the Orthodox Church», The Inner Kingdom; The Collected Works, 1, St. Vladimir’s Seminary Press, Crestwood, New York 2000, σσ. 1-24.
[3] Τόμος του, σ. 40, στο κείμενο του Δημητρίου Μόσχου.
[4] Τόμος του, σ. 198, στο κείμενο του επισκ. Johnathan Goodall.
[5] Τόμος του, σ. 205, στο κείμενο του επισκ. Johnathan Goodall, και 205. Βλ. και σ. 189, στο κείμενο του Marcus Plested.
[6] Τόμος του, ιδίως το κείμενο του Norman Russel. Βλ. επίσης The inner Kingdom, ό.π., σσ. 102 εξ.
[7] Και ιδιαίτερα στο κείμενο του Παντελή Καλαϊτζίδη».
*Διαβάστε όλο το κείμενο της βιβλιπαρουσίασης στον σύνδεσμο
(34) Θανάσης Ν Παπαθανασίου Β _ Athanasios N . PAPATHANASIOU – Academia.edu
*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους
