Στην ανατολική Μεσόγειο, έχει διαμορφωθεί ένας συνασπισμός χωρών που διεκδικούν μερίδιο στην αγορά φυσικού αερίου, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη την απρόβλεπτη και επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας.Το East Med Gas Forum (EMGF) είναι ένας διακυβερνητικός Οργανισμός στον οποίο συμμετέχουν Κύπρος, Αίγυπτος, Ελλάδα, Ισραήλ, Ιορδανία, Ιταλία και Παλαιστίνη. Δημιουργήθηκε πρόσφατα με σκοπό να λειτουργήσει σαν πλατφόρμα για παραγωγούς και καταναλωτές φυσικού αερίου. Γαλλία και ΗΠΑ ζήτησαν να συμμετέχουν και αυτές, η πρώτη σαν μέλος και η δεύτερη σαν παρατηρητής, εκδηλώνοντας μια έμμεση στήριξη στο εγχείρημα.

Πέρα από το συγκεκριμένο ενδιαφέρον, η ενεργειακή διπλωματία των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο, άρχισε να ξεδιπλώνεται και με την παρουσία πετρελαϊκών εταιριών στα θαλάσσια οικόπεδα Κύπρου και Ισραήλ. Η κοινοπραξία ExxonMobil–QatarPetroleum έχει ήδη ανακαλύψει το κοίτασμα «Γλαύκος» στο οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ, με αποθέματα 5-8 τρισ. κυβικά πόδια. Η Chevron, που πρόσφατα αγόρασε τη Noble Energy, έναντι $5δισ, είναι η δεύτερη εταιρία με έδρα τις ΗΠΑ που θα δραστηριοποιηθεί στις θαλάσσιες περιοχές της Κύπρου και του Ισραήλ. Με την εξαγορά της Noble η ανάπτυξη του κυπριακού κοιτάσματος «Αφροδίτη», με αποθέματα 4,5τρισ κυβικά πόδια, περνάει κατά κύριο λόγο στη Chevron. Είναι άγνωστο πότε η εταιρία θα ξεκινήσει τις δραστηριότητές της στο πεδίο και τι θέλει να κάνει στην παρούσα συγκυρία χαμηλών τιμών. ExxonMobil και Total επίσης έχουν αναβάλλει τα γεωτρητικά προγράμματά τους στην Κυπριακή ΑΟΖ. 

Ανησυχία για το ρόλο της Chevron στο Ισραήλ

Στη Chevron ανήκουν πλέον και τα κοιτάσματα «Λεβιάθαν» και «Ταμάρ» του Ισραήλ που είχε υπό τον έλεγχό της η Noble. Η εξέλιξη αυτή προκαλεί ανησυχίες στους ‘παροικούντες την Ιερουσαλήμ’. Δημοσιεύματα στον Τύπο αλλά και συζητήσεις στην Ισραηλινή Βουλή (Knesset) δεν κατάφεραν να ακυρώσουν τη συμφωνία. Ακτιβιστές έφεραν υπόψη της αρμόδιας επιτροπής της Βουλής το γεγονός ότι η εταιρία έχει προκαλέσει τεράστιες περιβαλλοντικές καταστροφές στο Εκουαντόρ, τη Νιγηρία και αλλού. H Greenpeace Israel επικαλέστηκε επίσης ότι η εταιρία ξοδεύει $30εκ. ετησίως σε lobbying καλύπτοντας περιβαλλοντικά ατοπήματα. Για το ατύχημα στο Εκουαντόρ, που αναφέρεται και ως «Chernobyl του Αμαζονίου», η Chevron-Texaco αρνήθηκε να συμμορφωθεί με δικαστικές αποφάσεις για αποζημιώσεις ύψους $9,5δισ. Ομοίως η Exxon δέχεται μηνύσεις από πολιτείες της Αμερικής για την εκστρατεία παραπλάνησης των πολιτών στο ζήτημα της κλιματικής κρίσης.

Ο Ισραηλινός επιχειρηματίας Yosef Abramowitz, από τους έξι ‘πράσινους’ πρωτοπόρους στον πλανήτη κατά το CNN, χαρακτήρισε τη Chevron «αναξιόπιστη και ανήθικη», ακατάλληλη να εισέλθει στην ισραηλινή αγορά.

Ο υπουργός Ενέργειας, YuvalSteinitz, προσπάθησε να πείσει τη ‘δύσπιστη’ MikiHaimovich, πρόεδρο της Επιτροπής Εσωτερικών Υποθέσεων και Περιβάλλοντος της Knesset, ότι το ενεργειακό μείγμα του Ισραήλ δεν πρέπει να περιλαμβάνει πάνω από 30% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέχρι το 2030, φωτογραφίζοντας ένα μονοπωλιακό καθεστώς φυσικού αερίου. Την ίδια στιγμή εκπρόσωπος του Υπουργείου περιβάλλοντος εξηγούσε ότι η ηλιακή ενέργεια μπορεί να είναι φθηνότερη ακόμη και αν συνεκτιμηθεί το κόστος των μπαταριών.

Άρθρο του δημοσιογράφου Nir Hasson στην εφημερίδα Haaretz του Ισραήλ, της 12.03.2020, εκπέμπει ένα νέο μήνυμα: «Το Ισραήλ πρέπει να εγκαταλείψει τη φαντασίωση γύρω από το φυσικό αέριο και να μη συνεχίσει να συνδέει την οικονομία της χώρας με μια πηγή ενέργειας που σύντομα θα είναι ξεπερασμένη». Η Haaretz είναι η μακροβιότερη με επιρροή εφημερίδα στη χώρα.

Ο Nir Hasson σχολιάζει επίσης ότι ο Steinitz, στο νέο του βιβλίο, καταλογίζει αφέλεια στη Miki Haimovich που δέχεται στη συζήτηση ακόμη και το ενδεχόμενο να παραμείνει το φυσικό αέριο στο έδαφος (#KeepitintheGround). «Πώς είναι δυνατόν η κυρία Haimovich, προκειμένου να ικανοποιήσει τη φαντασίωσή της, να θεωρεί ότι το Ισραήλ μπορεί να γίνει μια νέα Νέα Ζηλανδία;» φέρεται να είπε. Είναι γεγονός ότι η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας, στο πλαίσιο αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, ανακοίνωσε το 2019 ότι δεν θα χορηγήσει νέες άδειες για θαλάσσιες εξορύξεις υδρογονανθράκων.

Οι Ευρωπαϊκές εταιρίες συμμορφώνονται με την πράσινη συμφωνία

Για τον ίδιο λόγο η Ευρώπη, με το greendeal, έχει δρομολογήσει τη μετάβαση σε καθαρότερες μορφές ενέργειας. Οι ευρωπαϊκές εταιρίες BP, Total, Shell και Eni, με αφορμή και τη μειωμένη ζήτηση, επανεξέτασαν τα χαρτοφυλάκιά τους στη διάρκεια της πανδημίας και προχώρησαν σε διαγραφές των λιγότερο κερδοφόρων αποθεμάτων. Η BP υπόσχεται να συρρικνώσει την παραγωγή υδρογονανθράκων κατά 40% στην επόμενη δεκαετία και να δημιουργήσει μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις καθαρής ενέργειας. Ως «βαθιά τομή στο ορθόδοξο προφίλ της» την χαρακτηρίζει το Bloomberg. Παρόμοιες και οι κινήσεις των Shell, Total και Eni που προδιαγράφουν έναν ιστορικό μετασχηματισμό σε καθετοποιημένες εταιρίες ενέργειας προκειμένου να παρατείνουν την «κοινωνική άδεια» για παραγωγή ορυκτών καυσίμων, ανταποκρινόμενες στις ανησυχίες των επενδυτών τους. Στη Νορβηγία το κρατικό fund, ύψους 1τρις$, αποφάσισε, το 2019, τη μεγαλύτερη εκποίηση υδρογονανθράκων, εξαιρώντας εντούτοις μετοχές των Shell, BP και Total με την αιτιολογία ότι δεν είναι αμιγώς πετρελαϊκές.

Exxon και Chevron το δικό τους βιολί

Στον αντίποδα των παραπάνω εξελίξεων η πανίσχυρη αμερικανική Exxon επεδίωξε να προσεγγίσει Ευρωπαίους αξιωματούχους σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσει την πράσινη συμφωνία τις εβδομάδες πριν από τη σύναψή της. Παρομοίως, η Chevron στοιχηματίζει σε ένα μέλλον με λιγότερες ανανεώσιμες πηγές και περισσότερους υδρογονάνθρακες.

Η Exxon, ενώ για πρώτη φορά σε εννέα δεκαετίες υποχώρησε από την πρώτη δεκάδα του S&P500, σχεδιάζει αύξηση των ετήσιων εκπομπών CO2 σε ποσοστό αντίστοιχο των εκπομπών της Ελλάδας, αποκαλύπτει το Bloomberg.

Ενδιαφέρον παραμένει το γεγονός ότι οι δυο αμερικανικοί κολοσσοί, παρά την πρόσφατη πτώση των κερδών τους, επιμένουν στα επενδυτικά τους ενδιαφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο.

ΗΠΑ: Υπάρχει νέα στρατηγική;

Σε πρόσφατο άρθρο της η ιστοσελίδα ’Eastmednews’, επικαλούμενη πηγές του Ινστιτούτου Σύγχρονων Υποθέσεων του Ισραήλ, αναφέρει ότι ’η παρουσία της Chevron ίσως συνδέεται με νέα πιθανή καμπή στην ενεργειακή διπλωματία των ΗΠΑ στην περιοχή’ που μάλλον ‘ανοίγει το δρόμο για μια ανανεωμένη συμμαχία με το Ισραήλ στους τομείς της ενέργειας και ασφάλειας’. Κάτι ανάλογο συνέβη μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όταν οι αμερικανικές εταιρίες πετρελαίου, με επικεφαλής την Aramco, πήγαν στον Περσικό Κόλπο και προετοίμασαν το έδαφος για μαζική αύξηση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας εκεί. Στο πλαίσιο του νέου υποψήφιου αμερικανικού άξονα, με παράλληλη ενίσχυση της ναυτικής παρουσίας των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο, φαίνεται να εντάσσεται και το γεγονός ότι η Chevron άδραξε την ευκαιρία εξαγοράς της Noble.

«Μέχρι πρότινος οι ΗΠΑ δεν είχαν προωθήσει κάποια συγκεκριμένη ατζέντα και ο ρόλος τους θύμιζε μαζορέτα παρά αρχιτέκτονα», σχολίαζε σε άρθρο του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS) της Ουάσιγκτον, το 2019, ο Nikos Tsafos συνεργάτης του Κέντρου για θέματα Ενέργειας και Εθνικής Ασφάλειας. Οι ΗΠΑ διατήρησαν ένα προφίλ κυρίως ως προς το ‘φαίνεσθαι’, που όμως έκανε την απουσία τους αισθητή. Για παράδειγμα, στη σύγκρουση μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου, περιορίστηκαν απλά σε αόριστες δηλώσεις καλώντας τα δυο μέρη να αποφύγουν την κλιμάκωση. Ο ίδιος σχολιάζει ότι τα ενθουσιώδη μηνύματα από την περιοχή υπολειπόταν σε ουσιαστική πρόοδο στο πεδίο, οι δε ΗΠΑ απλά ενίσχυαν αυτό το κλίμα αισιοδοξίας.

Γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ φιλοδοξιών και πραγματικότητας. Εκεί οι ΗΠΑ δεν δημιούργησαν νέα δυναμική απλά ενίσχυσαν την υπάρχουσα αναφέρει. Το δε σενάριο ένταξης της Ανατολικής Μεσογείου στο αφήγημα «Η Ευρώπη πρέπει να διαφοροποιηθεί από τη Ρωσία» δεν φαίνεται ρεαλιστικό δεδομένου του τρόπου που αναπτύσσεται το αέριο στην περιοχή. Συμπερασματικά, ένας πιο συνεκτικός ρόλος για τις ΗΠΑ θα ήταν αν μπορούσαν να λειτουργήσουν ως υπερασπιστής μιας ανοιχτής τάξης πραγμάτων, βάσει κανόνων, για τις χώρες της περιοχής. Υπάρχει μια ευρύτερη γεωπολιτική αλλαγή που κάνει κάποιες από αυτές τις χώρες να επιθυμούν έναν ισχυρότερο ρόλο των ΗΠΑ και ισχυρότερους δεσμούς μεταξύ τους. Επομένως κάποιες πολιτικές επιτυχίες δεν χρειάζεται να συνδέονται απαραίτητα με ενεργειακά έργα.

Με τις πρόσφατες επισκέψεις του ΥΠΕΞ τους σε Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα, οι ΗΠΑ φαίνεται να επενδύουν στην ήδη υπάρχουσα δυναμική των χωρών του EMGF. Μεγαλεπήβολα σχέδια όπως η δημιουργία του αγωγού EastMed, κόστους 6δισ. ευρώ, ίσως αποδειχτούν μη ρεαλιστικά, όταν μάλιστα η Ευρώπη με το ’greendeal’ σπεύδει να υλοποιήσει τη μετάβαση σε καθαρότερες μορφές ενέργειας. Επομένως δεν δικαιολογούνται τυμπανοκρουσίες.

Ποιους θα μπορούσε λοιπόν να ωφελήσει ο μηχανισμός του EMGF;

Αφενός όλες τις χώρες της περιοχής μέσω τοπικών δικτύων φυσικού αερίου, προετοιμάζοντας παράλληλα τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία με άφθονη και φθηνή ηλιακή ενέργεια. Όλα αυτά υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει ειρήνη.

Αφετέρου, ως υποψήφιος άξονας σταθερότητας, το EMGF προφανώς συνιστά επιλογή και για τις ναυτικές βάσεις των ΗΠΑ στην περιοχή, κάτι για το οποίο ενδεχομένως προετοιμάζονται και στο οποίο εν μέρει στοχεύουν. Επιπλέον, η αυξανόμενη ρωσική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο και η επιχειρούμενη ειρηνική Κινεζική διείσδυση, κάθε άλλο παρά αδιάφορες μπορεί να αφήνουν τις ΗΠΑ.

Στο μεταξύ Exxon και Chevron έχουν περιθώριο να περιμένουν. Και ποιος ξέρει.. οι επενδυτές μπορεί να αλλάξουν γνώμη, ή μια επόμενη Αμερικανική κεντρική διοίκηση να αλλάξει τους περιβαλλοντικούς κανόνες του παιχνιδιού.

Ο πλέον απρόβλεπτος παράγοντας είναι η στάση της Τουρκίας. Από τα παραπάνω μπορεί να υποθέσει κανείς ότι η όλη φασαρία ίσως να μην έχει ουσιαστικό αντίκρισμα και για την ίδια σε βάθος χρόνου, το δε βραχυπρόθεσμο όφελος θα μπορούσε να έχει επιτευχθεί με πιο ‘φιλειρηνικές’ επιλογές.