Ξεφυλλίζοντας και ακούγοντας τον Ύμνο εις την Ελευθερία
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου*
Το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, βρίσκεται στη Ζάκυνθο, στην ιστορική πλατεία του Αγίου Μάρκου.
Στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζεται το μοναδικό Μαυσωλείο στην Ελλάδα, το οποίο από τις 17 Ιανουαρίου 1968, φιλοξενεί τα οστά τoυ εθνικού ποιητή της Ελλάδας, Διονυσίου Σολωμού και του Ανδρέα Κάλβου και της συζύγου του.
Το Μουσείο με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρας Ποίησης, 21 Μαρτίου, μας κάλεσε την περσινή χρονιά (2020) να ξεφυλλίσουμε διαδικτυακά τα αυτόγραφα του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Φέτος, συνεχίζοντας τις εορταστικές δράσεις του για τη Διακοσιετηρίδα της Ελληνικής Eπανάστασης, ψηφιοποίησε και παρουσιάζει την πρώτη έκδοση του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» του Διονυσίου Σολωμού, τυπωμένη στο πολιορκημένο Μεσολόγγι το 1825.
Για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα του ψηφιακού ξεφυλλίσματος όλων των σελίδων του ποιήματος. Το ιστορικό αυτό αντίτυπο εκτίθεται στη προθήκη με τη βιβλιοθήκη του εθνικού μας ποιητή, μαζί με άλλα προσωπικά αντικείμενά του.
Η έκδοση αποτελεί έκθεμα που συμπεριλαμβάνεται στην μεγάλη επετειακή ψηφιακή έκθεση του Μουσείου «Η Ελληνική Επανάσταση στο Μουσείο Σολωμού», δράση στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821.
Ξεφυλλίστε την ιστορική έκδοση εδώ.
Ιστορικό των πρώτων εκδόσεων του «Ύμνου»
Αναμφίβολα, ο Σολωμός βρήκε στο άμεσο περιβάλλον του και ειδικότερα στον Μάτεσι και στον Τρικούπη, τη βοήθεια και την ενθάρρυνση που χρειαζόταν για να ολοκληρώσει τις διεργασίες που είχαν ξεκινήσει και που θα τον οδηγούσαν στην σαφή πλέον επιλογή να γίνει έλληνας (εθνικός) ποιητής. Ο Μάτεσις τον προτρέπει από το 1822: «Ως πότε, φίλε, η λύρα / θα στέκει σιωπηλή; / Να, του πολέμου ο κρότος / οπού την προκαλεί.» Η συνεργασία με τον Τρικούπη διαρκεί ως την άνοιξη του 1823. Τον Μάιο του 1823, μέσα σε έναν μόλις μήνα, ο Σολωμός θα γράψει τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν, ένα ποίημα «εμπνευσμένο» και συναρπαστικό.
Η πρώτη έκδοσή του θα γίνει στο Παρίσι: το ελληνικό κείμενο και, αντικριστά, η γαλλική μετάφραση του Στανισλάς Ζυλιέν (Stanislas Julien) θα συμπεριληφθούν στο τέλος του δεύτερου τόμου της συλλογής των Δημοτικών τραγουδιών του Φοριέλ (Faurile), με ημερομηνία 1825. Το ποίημα θα προκαλέσει τον ενθουσιασμό του φιλέλληνα Σέρινταν (Charles Brinsley Sheridan) ο οποίος θα σπεύσει να αναλάβει την αγγλική μετάφρασή του, με την πεποίθηση ότι αυτή θα ωφελήσει την ελληνική επανάσταση. Η μετάφραση θα γίνει ταχύτατα και θα κυκλοφορήσει την ίδια χρονιά, το 1825, στον τόμο The Songs of Greece from the Romaic Text, τίτλο: «Dithyrambics to Liberty», κατ’ αναλογία με τον τίτλο της γαλλικής μετάφρασης «Dithyrambe sur la Liberté».
Ο Σολωμός δεν θα μείνει ευχαριστημένος με τις μεταφράσεις και θα αποφασίσει να επιμεληθεί ο ίδιος μια μετάφραση που δεν θα προδίδει το κείμενό του και που θα επιτρέψει να φιλοτεχνηθούν άλλες, καλύτερες ή και έμμετρες μεταφράσεις. Έτσι, την ίδια χρονιά το ποίημα τυπώνεται ξανά, αυτή τη φορά μέσα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, μαζί με μια πεζή ιταλική μετάφραση την οποία υπογράφει ο φίλος του ποιητή Γκαετάνο Γκρασέτι. Όλο το βιβλίο είναι αναμφίβολα καρπός της συνεργασίας του Σολωμού και του Γκρασέτι: η μετάφραση, το προλογικό σημείωμα και οι σημειώσεις του μεταφραστή. Η έκδοση χαρακτηρίζεται τρίτη, ακριβώς επειδή λαμβάνει υπόψη της τις δύο προηγούμενες εκδόσεις/μεταφράσεις, την γαλλική και την αγγλική: «Ύμνος εις την Ελευθερίαν, έγραψε Διονύσιος Σολωμός Ζακύνθιος, Τον Μάιον Μήνα 1823 / Ιnno alla Libertà, Dionisio Solomos da Zacinto scrisse, Il Mese di Maggio 1823. Volgarizzato in Prosa Italiana da G. Grassetti, Prof. di Lettere Italiane e Latine in Zante, Edizione III. Εν Μεσολογγίω, Εκ την Τυπογραφίας Δ. Μεσθενέως, 1825».
Η εκδοτική επιτυχία του Ύμνου θα βοηθήσει την ελληνική επανάσταση και την ευρωπαϊκή δικαίωσή της και, συγχρόνως, θα εξασφαλίσει στον Σολωμό την ταυτότητα του έλληνα εθνικού ποιητή. Χαρακτηριστικές είναι οι δύο πρώτες βιβλιοκρισίες που δημοσιεύονται στον ελλαδικό χώρο για τον Ύμνο, του Τρικούπη (Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος) και του Γεωργίου Ψύλλα (Εφημερίδα των Αθηνών).
Το χειρόγραφο του ποιήματος δεν σώζεται. Μόνον στο χειρόγραφο Ζακύνθου αρ. 12 βρίσκονται σκόρπιες επεξεργασίες μεμονωμένων στίχων και φυλάσσεται μεταξύ άλλων χειρόγραφων του εθνικού ποιητή μας στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.
Ο Εθνικός Ύμνος ανθεί και φέρει κι άλλο αν σκεφτούμε ότι φέτος αποδίδεται για πρώτη φορά στη νοηματική γλώσσα, στην γλώσσα των Ελλήνων Κωφών και Βαρηκόων.
Επίσης, ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, σε μια σπάνια μουσική εκδοχή του Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου, παρουσιάστηκε από το ανδρικό φωνητικό σύνολο ΜΕΙΖΟΝ με αφορμή την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου. Μέσα από αυτή τη μεγάλη διαδικτυακή συναυλία, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έδωσε την ευκαιρία σε όλους τους Έλληνες ανά τον κόσμο καθώς και σε ξένους θαυμαστές του ελληνικού πολιτισμού να γιορτάσουν μουσικά, όλοι μαζί, την Πέμπτη 25 Μαρτίου στις 8:30 μ.μ., αυτό το σπουδαίο γεγονός της Νεοελληνικής Ιστορίας.
Τη μουσική διεύθυνση είχε ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος, και την πιανιστική συνοδεία ο ζακυνθινός μαέστρος Στάθης Σούλης. Η «πολυφωνική» μελοποίηση του Ύμνου από τον Μάντζαρο, που ερμήνευσε το ΜΕΙΖΟΝ Ensemble μελετήθηκε και αποκαταστάθηκε επιστημονικά από τον Δρ Μουσικολογίας Κώστα Ζερβόπουλο.
Η πρώτη επετειακή εκδήλωση της «Πρωτοβουλίας 1821-2021» στο εξωτερικό, αφιερωμένη στην Ελλάδα και στον βρετανικό φιλελληνισμό, πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο σε συνεργασία με την Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου (30-1-2021).
Την ορχήστρα διηύθυνε ο Sir Simon Rattle με σολίστ τον Λεωνίδα Καβάκο. Το πρόγραμμα περιλάμβανε το Κοντσέρτο για Βιολί του Μπεργκ και τη Συμφωνία Νο 9 – «Η Μεγάλη Συμφωνία» του Σούμπερτ.
Η συναυλία ξεκίνησε με την συμφωνική απόδοση του Ελληνικού Εθνικού Ύμνου, προς τιμήν της Ελλάδας και της επετείου της Επανάστασης και του βρετανικού φιλελληνισμού. Η εκδήλωση αυτή μαγνητοσκοπήθηκε στον ναό του Αγίου Λουκά, με όλα τα προστατευτικά μέτρα που επιβάλλονται λόγω
της πανδημίας.
Παραθέτουμε το απόσπασμα με τον Εθνικό Ύμνο της Ελλάδας.
*Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος είναι καθηγητής θεολόγος στην Μέση Εκπαίδευση, μουσικός και διατήρει τα ιστολόγια: “Ιδιωτική Οδός” και “Φως Φαναρίου”
