Τουρκικές εκλογές: Θα πέσει τελικά ο Ερντογάν;

Του Νίκου Ευσταθίου*

«Ναι, είμαι Αλεβίτης» δήλωσε την Πέμπτη ο ηγέτης του Κεμαλικού Κόμματος, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, από το πολιτικό γραφείο του, κοιτώντας κατάματα την κάμερα και μιλώντας με μια αφοπλιστική ηρεμία στη φωνή του. «Η ταυτότητά μας μάς κάνει αυτό που είμαστε. Δεν την επιλέγουμε, αλλά γεννιόμαστε και ζούμε μαζί της. Υπάρχουν όμως πράγματα που μπορούμε να επιλέξουμε. Να είμαστε καλοί άνθρωποι, να είμαστε ειλικρινείς, να είμαστε δίκαιοι».

Ήταν μάλλον η πιο επιδραστική στιγμή για τον συχνά υποτονικό και αρκετά αμφιλεγόμενο Τούρκο πολιτικό, που κατόρθωσε να ενώσει τα έξι κόμματα της αντιπολιτευτικής συμμαχίας και που σε τρεις εβδομάδες θα αντιμετωπίσει κατά μέτωπο τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην πιο κρίσιμη αναμέτρηση στη σύγχρονη ιστορία της γειτονικής μας χώρας. 

Την ίδια ακριβώς ημέρα, ο Τούρκος Πρόεδρος προχώρησε σε μια ακόμη λυσαλλέα ρητορική επίθεση, χαρακτηρίζοντας την αντιπολίτευση «κομμουνιστική, άθεη, ανήθικη», αφήνοντας και πάλι υπόνοιες για την αλεβίτικη ταυτότητα του αντιπάλου του και διαλέγοντας ξανά το μονοπάτι της διχαστικής και εμπρηστικής ρητορικής.

Αυτό ακριβώς το δίπολο –από τη μια το συντηρητικό, ισλαμικό ερντογανικό αφήγημα και η τακτική τού «διαίρει και βασίλευε», και από την άλλη το μετριοπαθές και ενωτικό προφίλ μιας προσωπικότητας που έχει χαρακτηριστεί ο «Τούρκος Γκάντι» μα κρύβει πίσω της μια πολυσυλλεκτική και εν δυνάμει ασταθή συμμαχία– χαρακτηρίζει το προεκλογικό κλίμα της πιο έντονης κούρσας στην εικοσαετή διακυβέρνηση του Ερντογάν.

Την ίδια στιγμή, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τις συνέπειες των καταστροφικών σεισμών του Φεβρουαρίου αλλά και με τις επιπτώσεις των αλεπάλληλων πολιτικών οικονομικής κακοδιαχείρησης, και το κλίμα από την Κωνσταντινούπολη μέχρι το Μέρσιν είναι νευρικό και ανήσυχο.

«Ακροβατούμε ανάμεσα στην πρωτοφανή ελπίδα της ανατροπής του απολυταρχικού καθεστώτος του Ερντογάν και στον παραλυτικό φόβο πως μέχρι την ημερομηνία των εκλογών, ενδεχομένως και την επόμενη μέρα, αυτός θα αντιδράσει απρόβλεπτα και βίαια στο ενδεχόμενο της ήττας του», αναφέρει από την Άγκυρα ο μεταδιδακτορικός ερευνητής πολιτικών επιστημών Ονούρ Οκσέ.

«Η πραγματικότητα είναι πως η πιθανότητα να χάσει ο Ερντογάν τις εκλογές είναι μεγάλη, αλλά το αν τελικά θα αποδεχτεί την ήττα του, αν δηλαδή θα αποχωρήσει και θα πέσει η κυριαρχία του, δεν μπορεί κανένας μας να το γνωρίζει» συμπληρώνει με ανησυχία.

Τα σημάδια των δημοσκοπήσεων και το δύσκολο στοίχημα της αντιπολίτευσης

Δημοσκοπικά, τα σημάδια δειχνούν πως η ανατροπή του Τούρκου Προέδρου και του κυβερνώντος κόμματός του AKP τον Μάιο δεν είναι πλέον το αδιανόητο σενάριο που έμοιαζε να είναι κάποτε. Οι περισσότερες σφυγμομετρήσεις, μάλιστα, δείχνουν πως ο Κιλιτσντάρογλου διατηρεί το προβάδισμά του, παρότι η δημοσκοπική ψαλίδα έχει μικρύνει σημαντικά. Συγκεκριμένα, στις αρχές Μαρτίου, το δημοσκοπικό χάσμα μεταξύ των δυο αντιπάλων άγγιζε το 10%, ενώ τον Απρίλιο, οι πέντε από τις έξι μεγάλες έρευνες εξακολουθούσαν να φανερώνουν μια πιθανή αλλαγή έδρας στο προεδρικό μέγαρο της Άγκυρας. 

Σήμερα, κατά μέσο όρο, ο Κιλιτσντάρογλου προηγείται στην προεδρική κούρσα με την υποστήριξη του 46,2% των ψηφοφόρων, ενώ ο Ερντογάν κυμαίνεται γύρω στο 42,5%. Πρακτικά από αυτό εξάγονται τρία συμπεράσματα: πρώτον, πως για πρώτη φορά στην πολιτική του καριέρα ο Ερντογάν είναι το εκλογικό outsider, δεύτερον πως η διαφορά των δύο επικρατέστερων υποψηφίων είναι πολύ μικρή για να προβλέψει κανείς το αποτέλεσμα, και τρίτον πως κατά πάσα πιθανότητα η αναμέτρηση θα οδηγηθεί στον δεύτερο και πιο επεισοδιακό γύρο, που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 28 Μαΐου.

Παρόμοια είναι και η κατάσταση στο μέτωπο των κοινοβουλευτικών εκλογών, όπου το κυβερνών κόμμα AKP εξακολουθεί μεν να προηγείται, αλλά είναι πλέον εξαιρετικά αποδυναμωμένο, με τα ποσοστά του να βρίσκονται περίπου δέκα μονάδες κάτω από αυτά που πέτυχε στις εκλογές του 2018.

H εξαμελής αντιπολιτευόμενη συμμαχία, από την άλλη, έχει αυξήσει σημαντικά τα ποσοστά της –κυρίως χάρη στη συμβολή της παράταξης των Κεμαλιστών αλλά και του Καλού Κόμματος της Μεράλ Ακσενέρ– ωστόσο πολλές δημοσκοπήσεις την εμφανίζουν σχεδόν ισόπαλη με την κυβερνητική συμμαχία, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινοβουλευτικό αδιέξοδο.

Σε κάθε περίπτωση, ο δρόμος της νίκης για την εξαμελή συμμαχία της αντιπολίτευσης μόνο με ροδοπέταλα δεν είναι στρωμένος. Έαν δεν καταφέρει να κερδίσει ταυτόχρονα την προεδρία και τον έλεγχο του τουρκικού κοινοβουλίου, η αντιπολίτευση δεν θα κατορθώσει να εφαρμόσει τις σαρωτικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που έχει υποσχεθεί πως θα επιστρέψουν την Τουρκία στο μονοπάτι της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Οι άσοι στο μανίκι του Ερντογάν 

Την εβδομάδα που διανύσαμε, ο Τούρκος Πρόεδρος προχώρησε σε όξυνση των πνευμάτων, φανερώνοντας μερικά από τα αναμενόμενα όπλα της προεκλογικής του φαρέτρας. Ανάμεσά τους βρέθηκε και η παραδοσιακή προσευχή του μπαϊραμιού, που φέτος τελέστηκε στον χώρο της Αγιάς Σοφιάς, σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού για τους βαθιά θρησκευόμενους και εθνικιστές ψηφοφόρους, και με τον Ερντογάν να απευθύνεται σε μια λαοθάλασσα υποστηρικτών και να υπόσχεται πως στις 14 Μαΐου θα κάνει τους αντιπάλους του «πολιτικά νεκρούς».

Μια μέρα αργότερα, κατά τη διάρκεια τελετής στην πόλη Ζονγκουλντάκ, που βρέχεται από τη Μαύρη Θάλασσα, ο Τούρκος Πρόεδρος υποσχέθηκε πως το φυσικό αέριο που καταναλώνεται σε κατοικημένες περιοχές θα παρέχεται δωρεάν για έναν μήνα.

Οι δελεαστικές (αν όχι ανέφικτες) οικονομικές υποσχέσεις και τα ιδεολογικά «κλεισίματα του ματιού» στη βάση των υποστηρικτών του Ερντογάν φαίνεται πως ευνοούν σε έναν βαθμό την υποψηφιότητά του, ωστόσο προς το παρόν μοιάζουν ανεπαρκή για να αναστρέψουν πλήρως τη δυναμική της αντιπολίτευσης.

Από εκεί προκύπτουν και οι φόβοι αρκετών ψηφοφόρων πως στον δρόμο για τις εκλογές δεν αποκλείεται ο Ερντογάν να δημιουργήσει μια ακόμα εικονική εθνική κρίση, «να ανάψει μια ακόμα φωτιά ώστε να παρουσιάσει τον εαυτό του ως τον μοναδικό ισχυρό ηγέτη που μπορεί να τη σβήσει» όπως δηλώνει στη LiFO η 42χρονη Μπουρτζού από την Κωνσταντινούπολη. «Είναι ένα σενάριο που έχει επαναληφθεί όποτε ο Ερντογάν τα βρίσκει σκούρα, για παράδειγμα το καλοκαίρι του 2015, όταν το κουρδικό HDP μπήκε στη Βουλή και έκοψε την αυτοδυναμία του κόμματός του, και στη συνέχεια ανανεώθηκαν οι εχθροπραξίες μεταξύ του PKK και της τουρκικής κυβέρνησης» προσθέτει με νευρικότητα.

Ανάμεσα στους πιθανούς άσους που κρύβονται στο μανίκι του Ερντογάν δεν αποκλείεται να βρίσκεται και η υποψηφιότητα του Μουχαρέμ Ιντζέ, του πρώην υποψηφίου του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος που φέτος αποφάσισε να διεκδικήσει ξανά την προεδρία, κατεβαίνοντας ουσιαστικά εναντίον του αρχηγού του κόμματός του. Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που εικάζουν πως ο Ιντζέ ενδέχεται να λειτουργεί ως «Δούρειος Ίππος» του ίδιου του Ερντογάν, με στόχο να προσελκύσει πιθανούς ψηφοφόρους του Κιλιτσντάρογλου και να τους καθοδηγήσει ενδεχομένως να στηρίξουν τον Ερντογάν ή να απέχουν από τον πιθανό δεύτερο γύρο της εκλογικής αναμέτρησης.

Ωστόσο, στην κορυφή των ανυσηχιών της αντιπολίτευσης βρίσκεται ένα σενάριο στο οποίο κερδίζει μεν τις εκλογές, όμως συναντά απέναντί της την απόρριψη της λαϊκής ετυμηγορίας από τον ίδιο τον Τούρκο Πρόεδρο, την κυβέρνηση ή τους κρατικούς θεσμούς και τη Δικαιοσύνη, τους οποίους, έπειτα από δύο δεκαετίες στην εξουσία, ελέγχει σχεδόν ολοκληρωτικά.

Πηγές από το κόμμα των Κεμαλιστών αναφέρουν στη LiFO πως προετοιμάζονται ήδη για το σενάριο της αμφισβήτησης του αποτελέσματος των κάλπεων, τόσο από τον ίδιο τον Ερντογάν όσο και από το μιντιακό οικοσύστημα της χώρας, που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχό του. «Δεν θα ήταν άλλωστε η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι αντίστοιχο», σχολιάζουν, αναφερόμενοι στις εκλογές του 2019 για τον δήμο της Κωνσταντινούπολης, όταν ο Τούρκος Πρόεδρος διέταξε την επαναδιεξαγωγή της αναμέτρησης. 

«Έχοντας παρακολουθήσει παρόμοια περιστατικά στις ΗΠΑ με τον Ντόναλντ Τραμπ αλλά και στη Βραζιλία μετά την ήττα του Μπολσονάρου, είναι κάτι το οποίο μας απασχολεί και οφείλουμε να υπολογίσουμε», συμπληρώνουν, προτού καταλήξουν πως «έπειτα από 20 χρόνια στην εξουσία, δεν χωρά αμφιβολία πως ο Ερντογάν θα αντισταθεί με νύχια και με δόντια στο ενδεχόμενο να παραιτηθεί από τη δύναμή του».