Το νέο μνημειακό τοπίο της πολιτείας της Αρχαίας Πάφου στα Κούκλια
Η Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου εντόπισε θαμμένη κάτω από τον τύμβο Λαόνας φρουριακή εγκατάσταση της Κυπρο-Κλασικής περιόδου (5ος-4ος αι. π.Χ.)
Τα Κούκλια-Παλαιπάφου διαθέτουν σήμερα, εκτός από το διάσημο ιερό της Αφροδίτης, το εκτενέστερο διοικητικό τοπίο (ακρόπολη) της Κυπρο-Κλασικής περιόδου με αμυντικά, ανακτορικά και εργαστηριακά συγκροτήματα που αναγέρθηκαν από τις Παφιακές δυναστείες του 5ου και 4ου αι. π.Χ. Αυτό προέκυψε από τις φετινές έρευνες στην Παλαίπαφο της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου (ΠΚ), οι οποίες διεξάγονται από το 2006, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Προϊστορικής και Πρωτοϊστορικής Αρχαιολογίας, Μαρίας Ιακώβου, στο πλαίσιο του προγράμματος ανάλυσης του αστικού τοπίου της πολιτείας της Αρχαίας Πάφου. (ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ: Ορθοφωτογραφία ανάλυσης αστικού τοπίου Αρχαίας Πάφου με κύριες θέσεις ανατολικά του ιερού της Αφροδίτης.)
Μετά την ολοκλήρωση της γεωμορφολογικής μελέτης και τη δημοσίευση των πορισμάτων, που αφορούν στην ανέγερση του τύμβου Λαόνας , ο οποίος αποτέλεσε το επίκεντρο των ερευνών για μια δεκαετία (2012-2022), η αποστολή του Μαίου-Ιουνίου 2023 ήταν αποκλειστικά αφιερωμένη στην ανασκαφή της μνημειακής φρουριακής εγκατάστασης της Κυπρο-Κλασικής περιόδου (5ος-4ος αι. π.Χ.) που εντοπίστηκε θαμμένη κάτω από τον τύμβο .
Ότι απέμεινε από την κορυφή του τύμβου (114μ. από την επιφάνεια της θάλασσας). Σε τομή από Α προς Δ διακρίνεται η αλληλουχία των φερτών στρωμάτων με τα οποία κατασκευάστηκε ο τύμβος.
Εναέρια φωτογραφία (UAV) που λήφθηκε μετά το πέρας της αφαίρεσης εσωτερικών στρωμάτων τύμβου.
Στη διάρκεια 4 βδομάδων έντονης ανασκαφικής δραστηριότητας , στην οποία συμμετείχαν, εκτός από τα τακτικά μέλη της αποστολής, προπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου στο πλαίσιο πρακτικής εκπαίδευσης, μεταδιδακτορικοί ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Σιένας UNISTRASI με τον καθηγητή τους Δρ Jacopo Tabolli, o οποίος είχε και την ευθύνη διαχείρισης των εργασιών πεδίου, και μεταπτυχιακοί φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Κρήτης με την Επίκουρη Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας Άρτεμις Καρναβά, αφαιρέθηκαν στρώματα του τύμβου που άπτονται της εσωτερικής όψης του αμυντικού μνημείου. Ο στόχος αυτής της επέμβασης ήταν να αναδυθεί και να αναδειχθεί το οχυρό σε ύψος περίπου 3 μέτρων, ώστε να διεξαχθεί η ψηφιακή του αποτύπωση από το Πολυτεχνείο του Μιλάνου. Οι εργασίες πεδίου για την υλοποίηση της αποτύπωσης έγιναν στο τέλος Ιουνίου στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος INSIGHT 2022-2024 που χρηματοδοτεί το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη.
Μέλη της αποστολής 2023 στη Λαόνα
Τμήμα της ανατολικής πλευράς του τείχους (ύψος 3μ.) στο οποίο παρέμειναν εκτεθειμένοι οι πλίνθοι της εσωτερικής όψης μετά την απώλεια των αργών λίθων που επείχαν θέση προστατευτικής κάλυψης.
Με βάση την ψηφιακή διαίρεση του τύμβου σε ανασκαφικά τετράγωνα (4χ4μ.), διερευνήθηκαν περί τα 500 τ.μ. από τα φερτά στρώματα του τύμβου , χωρίς να προκύψει μέχρι στιγμής ένδειξη για την ύπαρξη ταφικού θαλάμου. Όμως, αποκαλύφθηκαν η ανατολική και βόρειο-δυτική πλευρά του φρουριακού συγκροτήματος σε μήκος που ξεπέρασε φέτος τα 135μ., καθώς και 3 κλίμακες πρόσβασης στην κορυφή του οχυρού. Οι δυο κλίμακες είναι αντικρυστές και βρίσκονται στην ανατολική πλευρά (ΕΙΚ.7), ενώ η τρίτη βρέθηκε πιο βόρια, κάτω από την κορυφή του τύμβου που είχε διατηρηθεί στα 114μ. από την επιφάνεια της θάλασσας.
Κάτοψη Λαόνας με τα ψηφιακά τετράγωνα που καθοδηγούν τη μέθοδο διερεύνησης.
Αντικριστές κλίμακες ανατολικής όψης τείχους
Βόρια κλίμακα, κάτω από την κορυφή του τύμβου
Το μέγιστο ύψος διατήρησης του μνημείου που θάφτηκε κάτω από τον τύμβο αναμένεται ότι θα κυμανθεί ανάμεσα στα 4-7 μέτρα. Προς νότο, το τμήμα του τείχους που δεν είχε καλυφθεί από στρώματα του τύμβου διατηρείται σε ύψος μόλις 1-1,5μ. αλλά είναι κτισμένο με εντυπωσιακούς κατεργασμένους λίθους σε δεύτερη χρήση .
Η νότια προέκταση του οχυρού με κατεργασμένους λίθους (εξωτερική όψη)
Η προς νότο ανάπτυξη του μνημειακού αμυντικού συγκροτήματος της Λαόνας , αν και διακόπτεται λόγω της εκτεταμένης διάβρωσης που προκλήθηκε από μηχανικές επεμβάσεις ισοπέδωσης γεωργικών τεμαχίων, έχει μειώσει την απόσταση από το ανακτορικό οικοδόμημα στο οροπέδιο του Χατζηαπτουλλά στα 30μ. Προβλέπεται ότι κατά την προσεχή ανασκαφική περίοδο (2024), το τείχος της Λαόνας θα συνδεθεί με το τείχος που προστατεύει την ανατολική πλευρά του ανακτόρου.
Νότια προέκταση τείχους Λαόνας που προχωρεί προς το ανατολικό τείχος του ανακτόρου στο Χατζηαπτουλλά.
Στο Χατζηαπτουλλά, η αποστολή του Πανεπιστημίου Κύπρου εντόπισε και ανέσκαψε εκτεταμένο εργαστηριακό σύμπλεγμα που άπτεται της δυτικής όψης του ανακτόρου . Σήμερα, θεωρείται βέβαιο ότι στις δυο αυτές γειτνιάζουσες θέσεις, της Λαόνας και του Χατζηαπτουλλά, οι βασιλικές δυναστείες του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. είχαν επενδύσει στην ανέγερση σύγχρονων μνημειακών εγκαταστάσεων διαφόρων χρήσεων.
Λαόνα: διακρίνεται το τείχος (δεξιά/βόρια). Χατζηαπτουλλάς (αριστερά/νότια): διακρίνεται το ανάκτορο και το εργαστηριακό σύμπλεγμα με προσωρινές οροφές προστασίας. Φωτογραφία από UAV (drone) από ανατολικά προς δυτικά.
Η Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας ευχαριστεί το Τμήμα Αρχαιοτήτων για την ολοκλήρωση της απαλλοτρίωσης των τεμαχίων ανάμεσα στη Λαόνα και το Χατζηαπτουλλά, η οποία καθιστά εφικτή την ενοποίηση των στόχων του αρχαιολογικού προγράμματος και την καλύτερη προστασία και ανάδειξη των μνημείων. Τα μέλη της αποστολής Παλαιπάφου και το ΠΚ επιθυμούν να ευχαριστήσουν θερμά την Ασφαλιστική Εταιρεία ΤΡΑΣΤ για την ασφάλιση των φοιτητών και βασικών στελεχών του προγράμματος καθώς και το Κοινοτικό Συμβούλιο Κουκλιών για την εξαιρετικά σημαντική προσφορά του στη σίτιση της φετινής αποστολής.
ΠΗΓΗ-ΦΩΤΟ: Πανεπιστήμιο Κύπρου
