Το μυστήριο με το ιαπωνικό πλοίο που έσωσε πρόσφυγες στη Σμύρνη
Της Σοφίας Χριστοφορίδου*
Στις 13 Σεπτεμβρίου (ν.η) του 1922, ξέσπασε η φωτιά στη Σμύρνη. Τότε ο πλοίαρχος του ιαπωνικού εμπορικού πλοίου TOKEI MARU άδειασε τα αμπάρια του και πέταξε στη θάλασσα πολύτιμα εμπορεύματα, για να σώσει 825 Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες μεταφέροντάς τους στον Πειραιά, μακριά από την οργή των Τούρκων. Το όνομά του και η τύχη του πλοίου είναι ακόμα σήμερα άγνωστα.
Παρά τους διορθωτικούς φακούς της γιαγιάς μου, ο κόσμος παρέμενε θολός. Η Δεισδαιμόνα δεν καταλάβαινε για ποιο λόγο γινόταν πόλεμος. Στη Σμύρνη η Ιαπωνία ήταν η μόνη χώρα που έστειλε πλοία για να σώσει πρόσφυγες. Η γιαγιά μου διατήρησε ένα ισόβιο αίσθημα ευγνωμοσύνης. Όταν ο κόσμος έφερνε στην κουβέντα την αιφνιδιαστική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, έλεγε: «Μη μου μιλάτε για ένα νησάκι στη μέση του ωκεανού. Δεν είναι αρκετά μεγάλη αυτή η χώρα και πρέπει να πάρουν κι όλα τα νησιά;».(Τζέφρυ Ευγενίδης, Middlesex Το βιβλίο στις εκδόσεις Πατάκη, εκδόσεις Πατάκης, σελ 246)
Πριν από περίπου δέκα χρόνια, η καθηγήτρια ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Τόκιο Νανάκο Μουράτα Σαουαγιανάτζι έπεσε πάνω σε αυτό το απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Τζέφρυ Ευγενίδη Middlesex. Η Δεισδαιμόνα, γιαγιά του κεντρικού ήρωα του βιβλίου, είναι μια πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία που μετανάστευσε στις ΗΠΑ μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, και σε αντίθεση με την πλειοψηφία των Αμερικανών, που μετά την επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ ήταν εχθρικοί απέναντι στην Ιαπωνία, αυτή είχε μόνο καλά λόγια να πει. Ήταν η δεύτερη φορά που η κ. Μουράτα συναντούσε την πληροφορία για ένα ιαπωνικό πλοίο που έσωσε πρόσφυγες από το Σμύρνη, το 1922. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, στη διάρκεια παραμονής της στην Ελλάδα, ως φοιτήτρια νεοελληνικών σπουδών είχε ακούσει κάτι αντίστοιχο αλλά θεώρησε ότι επρόκειτο για κάποια φήμη χωρίς βάση. Γιατί ένα ιαπωνικό πλοίο να βρίσκεται αγκυροβολημένο στη Σμύρνη; Και γιατί να βοηθήσει Έλληνες, τη στιγμή που η Ιαπωνία είχε δηλώσει ουδετερότητα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο στη Μ. Ασία; Αφότου διάβασε το βιβλίο του Ευγενίδη, όμως, αυτή η ιστορία δεν έφευγε από το μυαλό της.
Δεν ήταν η μόνη που προσπαθούσε να διαλευκάνει το μυστήριο με το γιαπωνέζικο πλοίο. Ο ομογενής από την Αυστραλία, ιστορικός και συγγραφέας Σταύρος Σταυρίδης, που μελετά χρόνια την ιστορία της Μικρασιατικής εκστρατείας και της Καταστροφής, σε ένα ταξίδι του στη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ το 2003 άκουσε από κάποιους ελληνοαμερικανούς φίλους του την ίδια ιστορία, που είχαν ακούσει κι αυτοί από γονείς και παππούδες. Η αρχική του έρευνα δεν απέφερε κανένα στοιχείο. Ώσπου το 2007 έπεσε τυχαία πάνω σε κάποια αποκόμματα αμερικανικών εφημερίδων κι ένα έγγραφο του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, που αναφερόταν στην συμβολή του γιαπωνέζικου πλοίου στη διάσωση προσφύγων.
Στις 18 Σεπτεμβρίου 1922 οι ημερομηνίες στον αμερικάνικο τύπο είναι με το γρηγοριανό ημερολόγιο, ενώ στην Ελλάδα ίσχυε ακόμη το ιουλιανό, που είναι 13 ημέρες πίσω., λίγες μέρες μετά την καταστροφική πυρκαγιά της Σμύρνης, οι New York Times δημοσιεύουν εκτενές ρεπορτάζ Το ρεπορτάζ σε pdf στο αρχείο των New York Times, όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι: «Την Πέμπτη (14 Σεπτεμβρίου) υπήρχαν έξι ατμόπλοια στη Σμύρνη, για να μεταφέρουν τους πρόσφυγες. Ένα γιαπωνέζικο, δύο γαλλικά, ένα αμερικανικό και δύο ιταλικά. Το αμερικανικό και το γιαπωνέζικο πλοίο δέχθηκαν όλους τους πρόσφυγες, χωρίς να ελέγξουν τα χαρτιά τους, ενώ τα άλλα πλοία πήραν όσους είχαν διαβατήριο».
Στις 15 Οκτωβρίου 1922 η εφημερίδα Atlanta Journal-Constitution μεταφέρει τα όσα είδε και κατέγραψε ο Τζον Σ. Όουενς από την Ατλάντα, που βρέθηκε στη Σμύρνη. Ο Όουενς μεταδίδει τη φρίκη που έζησαν οι πρόσφυγες, και μεταξύ άλλων γράφει για την παρουσία δύο ιαπωνικών πλοίων, ενός πολεμικού και ενός εμπορικού. «Αντίθετα με τις ενέργειες κάθε άλλου πλοίου στη Σμύρνη, αυτό (δηλαδή το γιαπωνέζικο πολεμικό πλοίο) πήρε κάθε πρόσφυγα για τον οποίο θα μπορούσε να βρει χώρο πάνω στο σκάφος. Υπήρχε κι ένα φορτηγό πλοίο στο λιμάνι το οποίο έριξε όλο το φορτίο στη θάλασσα, πήρε τους υπόλοιπους πρόσφυγες και τους μετέφερε στον Πειραιά. Τα αμερικανικά, τα βρετανικά, τα γαλλικά και τα ιταλικά πλοία έλεγαν στους πρόσφυγες ότι μπορούσαν να πάρουν μόνο δικούς τους στα σκάφη και τότε έμειναν οι ταπεινοί Ιάπωνες για να αποδείξουν την ευσπλαχνία τους προς τους πρόσφυγες».
Στις 3 Δεκεμβρίου 1922 η εφημερίδα Boston Globe φιλοξενεί τη μαρτυρία της Άννα Χάρλοου Μπιρτζ, συζύγου αμερικανού καθηγητή του Διεθνούς Κολεγίου της Σμύρνης. «Το λιμάνι ήταν γεμάτο από άνδρες και γυναίκες που κολυμπούσαν τριγύρω, με την ελπίδα πως θα σωθούν, μέχρι που τελικά πνιγόντουσαν. Στο λιμάνι, εκείνη τη στιγμή ήταν ένα ιαπωνικό φορτηγό, το οποίο είχε μόλις αφιχθεί γεμάτο με πολύτιμο φορτίο από μετάξι, υφάσματα και κινέζικες πορσελάνες αξίας πολλών χιλιάδων δολαρίων. Ο Ιάπωνας καπετάνιος, όταν συνειδητοποίησε την κατάσταση, δεν δίστασε. Όλο το φορτίο κατέληξε στα βρώμικα νερά του λιμανιού και το φορτηγό γέμισε με αρκετούς εκατοντάδες πρόσφυγες, που μεταφέρθηκαν στον Πειραιά και στην ασφάλεια των ελληνικών ακτών
Σύμφωνα με την έρευνα του κ. Σταυρίδη, που πρωτοδημοσιεύτηκεUnsung Heroes of Asia Minor: The Search for The Japanese Ship at Smyrna | The National Herald το 2007 στην ομογενειακή The National Herald, την αναφορά στην παρουσία ενός εμπορικού πλοίου που βοήθησε τους πρόσφυγες μετέδωσε και η αγγλόφωνη εφημερίδα Japan Times (στις 21/10/1922).
Βέβαια, με εξαίρεση τον Τζον Σ. Όουενς στην Atlanta Constitution που μιλούσε για δύο ιαπωνικά πλοία (εμπορικό και πολεμικό), όλα τα δημοσιεύματα αναφέρονταν σε ένα ιαπωνικό πλοίο και έναν καπετάνιο, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Ο κ. Σταυρίδης συνέχισε να ψάχνει για οποιαδήποτε αναφορά στο πλοίο, στα ημερολόγια πολέμου που τηρούσε ο ναύαρχος Μαρκ Λ. Μπρίστολ, επιτετραμμένος των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη, όπου αναφέρονται τα ονόματα όλων των πλοίων που συμμετείχαν στην εκκένωση της Σμύρνης από τους ξένους και τους Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες – το ιαπωνικό πλοίο δεν αναφερόταν πουθενά. Ούτε στη συνομιλία του Μπρίστολ με τον Ιάπωνα επιτετραμμένο στην Κωνσταντινούπολη, κ. Ουτσίντα, υπάρχει καμία αναφορά.
Πάντως, ο Αμερικανός Γενικός Πρόξενος στην Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον ανέφερε στις 18 Σεπτεμβρίου σε έγγραφό του προς το State Department την ύπαρξη ιαπωνικού πλοίου: «Ένα ιαπωνικό πλοίο έφερε ορισμένους πρόσφυγες και άκουσα πως έριξε στη θάλασσα κάποιο από το εμπόρευμά του γι’ αυτόν τον σκοπό. Οι επιβάτες αυτού του πλοίου μιλούν με τα καλύτερα λόγια για την καλοσύνη που έδειξαν οι Ιάπωνες αξιωματικοί και ναύτες» (κωδικός αρχείου 767.68/450). Ως πρόξενος της Σμύρνης, ο Χόρτον είχε ιδία αντίληψη για την κατάσταση που επικρατούσε στην προκυμαία της πόλης.
Στο μεταξύ, το 2008 δημοσιεύτηκε το βιβλίο του ελληνοαμερικανού Χρίστος Παπουτσί Ships of MercyΤο βιβλίο στην Amazon, προϊόν δεκαετούς έρευνας για την από θαλάσσης διάσωση των Μικρασιατών από την καιόμενη Σμύρνη. Ο συγγραφέας καταλήγει ότι σε ένα κοντινό λιμάνι υπήρχε ένα αλιευτικό ή εμπορικό σκάφος και όντως βοήθησε τους πρόσφυγες, αν και από την έρευνα σε τρεις πηγές (Τμήμα Ιαπωνικής Στρατιωτικής Ιστορίας, Εθνικό Ινστιτούτο Ιαπωνίας για τις Σπουδές Άμυνας και Πολιτιστικό Κέντρο της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Ουάσιγκτον) δεν προέκυψαν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ιαπωνικών πλοίων στο λιμάνι της Σμύρνης, είτε πολεμικών είτε εμπορικών.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή η έρευνα σε επίσημες πηγές δεν απέφερε κανένα στοιχείο σχετικά με την ύπαρξη ιαπωνικού πλοίου στη Σμύρνη, πόσο μάλλον τη συμμετοχή του στη διάσωση προσφύγων. Κι όμως, μια φωτογραφία πλοίου με ιαπωνική σημαία αγκυροβολημένου στη Σμύρνη εμφανίστηκε στο βιβλίο The Genocide of the Ottoman Greeks 1912-1922Το βιβλίο στην Amazon,που εκδόθηκε το 2012.
Το σημείωμα στο περιθώριο της φωτογραφίαςA Forgotten Ally, Part Two: Answering the Call | Near East Foundation γράφει στα ιταλικά: «Σμύρνη 8 Σεπτεμβρίου 1922, η αναχώρηση του ελληνικού στρατού και η διάσωση Ελλήνων και Αρμενίων από ιαπωνικό ατμόπλοιο». Στη φωτογραφία ο κόσμος φαίνεται ήρεμος. Την επομένη θα εισέρχονταν τουρκικά στρατεύματα στη Σμύρνη και η φωτιά θα ξεσπούσε στις 13 Σεπτεμβρίου. Γιατί να φεύγουν οι Έλληνες πριν την φωτιά; Και είναι δυνατόν να επικρατεί τέτοια ηρεμία; Όλα αυτά τα ερωτήματα δημιούργησαν αμφιβολίες ως προς το αν η συγκεκριμένη φωτογραφία σχετίζεται με την ιστορία της διάσωσης προσφύγων. Όμως ιαπωνικό πλοίο υπήρχε στη Σμύρνη, όπως μαρτυρά το φωτογραφικό ντοκουμέντο και οι προφορικές μαρτυρίες, που τροφοδότησαν τα σχετικά ρεπορτάζ στον Τύπο και πέρασαν από γενιά σε γενιά, έκαναν λόγο για διάσωση.
Ο ελληνοαμερικανός ιστορικός Νταν Γεωργάκας ανέφερε στο βιβλίο του «Το δικό μου ΝτιτρόιτΤο βιβλίο στις εκδόσεις Πατάκη» ότι θυμόταν τις συζητήσεις που γίνονταν στο σπίτι του για το πώς η η μητέρα του και o θείoς του, 12 και 11 ετών το 1922, σώθηκαν από τους Γιαπωνέζους. «Πριν ακόμη προλάβουν να ζητήσουν βοήθεια, έπεσαν μπροστά τους ανεμόσκαλες για να επιβιβαστούν», γράφει ο Γεωργάκας. «Η μητέρα μου ήταν τόσο αδύναμη που φοβόταν ότι δεν θα μπορούσε να κρατηθεί και θα έπεφτε στη θάλασσα. Όμως μεγαλύτεροι Έλληνες την έσπρωξαν μέχρι να φτάσει στην κορυφή της ανεμόσκαλας, όπου ένας ναυτικός περίμενε να την παραλάβει με ασφάλεια. Όταν ανέβηκε στο κατάστρωμα τη σήκωσε στους ώμους του και την έβαλε μπροστά σε μια τεράστια κατσαρόλα με ζεστό φαγητό. Της πρόσφερε ένα μικρό μπολ και της έδειξε με χειρονομίες ότι μπορούσε να φάει με τα χέρια. Καθώς την προέτρεπε να φάει, η μητέρα μου συνειδητοποίησε για πρώτη φορά ότι ο άνθρωπος αυτός είχε σχιστά μάτια και ότι το δέρμα του ήταν διαφορετικό από το δικό της. Αμέσως φαντάστηκε τον σωτήρα της ως ένα από τα πλάσματα για τα οποία είχε ακούσει στα παραμύθια. Το ευγενικό του χαμόγελο της επιβεβαίωνε ότι ανήκε στους καλούς. Κοιτώντας τριγύρω της ένιωσε ότι βρισκόταν σε ένα καράβι γεμάτο με μαγικά πλάσματα, μια εντύπωση που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο όταν ξαφνικά είδε τον αδελφό της να στέκεται δίπλα της…».
Όταν η ιστορία του γιαπωνέζικου πλοίου άρχισε να γίνεται γνωστή, ο Σύλλογος Μικρασιατών της Καβάλας τίμησε τον Α΄ γραμματέα της Πρεσβείας της Ιαπωνίας στην Ελλάδα κ. Σιζέρου Κικούμα. «Στο τέλος της βραδιάς μας πλησίασε συγκινημένος ο φίλος κ. Τηλέμαχος για να μας πει τα λόγια της μητέρας του, ότι την έσωσαν κάποιοι “ανέγνωροι αθρώποι”, πιθανώς δηλαδή να εννοούσε άνθρωποι με άγνωστη, με παράξενη όψη» λέει στο inside story o κ. Κυριάκος Λυκουρίνος, αντιπρόεδρος του Συλλόγου.
Στο μεταξύ, στα σχόλια του πρώτου άρθρου του κ. Σταυρίδη στην ομογενειακή εφημερίδα The National Herald (που είχε γραφεί το 2007) εμφανίστηκε δέκα χρόνια αργότερα μια απάντηση από κάποιον αναγνώστη, ονόματι Φίλιπ Πόρτερ, που ανέφερε ότι η οικογένεια της μητέρας του έφυγε με τη «Μεγάλη Έξοδο» των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και ότι η γιαγιά του μιλούσε συχνά για το γιαπωνέζικο εμπορικό πλοίο που έσωσε ανθρώπους.
Οι ενδείξεις άρχισαν να πληθαίνουν…
Παράλληλα με τις έρευνες του κ. Σταυρίδη έκανε τη δική της έρευνα και η Νανάκο Μουράτα και τo 2017 δημοσίευσε τα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει σε ένα άρθρο με τίτλο The memory in a crisis: A Japanese ship helping out Greek refugees on the Quay of SmyrnaΤο άρθρο στο Hitotsubashi University Repository. Ήταν αυτή που εντόπισε ένα δημοσίευμα της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ στο φύλλο της 4ης Σεπτεμβρίου 1922 (η ημερομηνία ήταν με το Ιουλιανό ημερολόγιο), όπου αναφέρεται το όνομα του πλοίου: Tokei Maru. Η είδηση με τίτλο: «Η γενναία στάσις των Ιαπώνων» ανέφερε:
«Αξίζει να εξαρθή το γεγονός της φιλανθρωπικής αλλά και της γενναίας στάσεως του κυβερνήτου του Ιαπωνικού σκάφους «Τόκεϊ Μαρού»,όστις κατώρθωσε να διάσωση 823ομογενείς πρόσφυγας,παρά τας Τουρκικάς απειλάς.Διότι,όταν ο Ιάπων κυβερνήτης,συγκινηθείς εκ των αγρίων σφαγών και των εκκλήσεων των προσφύγων απέστειλεν όλας τας λέμβους του πλοίου όπως παραλαβή όσους ηδύνατο περισσότερους πρόσφυγας,αξιωματικοί του Κεμαλικού στρατού περικυκλώσαντες τας λέμβους,ηπείλουν να τας καταβυθίσουν.Τότε ο Ιάπων πλοίαρχος σπεύσας αυτοπροσώπως,εδήλωσεν εις τους Κεμαλικούς αξιωματικούς ότι εις περίπτωσιν καθ’ ήν έθιγον έστω και μία τρίχα προσφύγων,θα το εθεώρει ως προσβολήν της Ιαπωνικής σημαίας και θα απήτει παρά της Κυβερνήσεως την άμεσην ικανοποίησιν.Προ της απειλής ταύτης οι Κεμαλικοί συνεννοηθέντες μετά του αρχηγού των,αναγκάσθησαν ν’ αφήσουν τους επί του Ιαπωνικού σκάφους επιβιβασθέντες πρόσφυγες».
Ποιος άκουσε και μετέφερε στον δημοσιογράφο της εφημερίδας τα λόγια που υποτίθεται ότι είχε πει ο Ιάπωνας καπετάνιος; «Θα πρέπει να ήταν Έλληνες πρόσφυγες, που σώθηκαν από το ιαπωνικό πλοίο και κατέληξαν κάπου σε ελληνικό έδαφος» εικάζει η κ. Μουράτα.
Η εφημερίδα Εμπρός ήταν η μόνη που αφιέρωσε το editorial της 7ης Σεπτεμβρίου 1922 στο θέμα. Ο εκδότης Π. Καλαποθάκης σημείωνε ότι εκτός από τις διαμαρτυρίες για τη στάση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία) απέναντι στους πρόσφυγες, θα έπρεπε να επαινεθεί και η ηρωική προσπάθεια των Ιαπώνων, για τους οποίους δεν υπήρξε ούτε μια λέξη ευγνωμοσύνης.
Η εφημερίδα Αθήναι, επίσης στις 4 Σεπτεμβρίου 1922, αναφερόταν στο όνομα του πλοιάρχου – «ο κύριος Λου» – που «θεώρησε ότι οι δύσμοιροι πρόσφυγες έπρεπε να τεθούν υπό την προστασία της ιαπωνικής σημαίας και ήταν έτοιμος να προκαλέσει την παρέμβαση του ανώτατου επιτετραμμένου της Ιαπωνίας στην Κωνσταντινούπολη εάν οι Τούρκοι προσέβαλαν τη σημαία. Έτσι οι κεμαλιστές επέτρεψαν στους πρόσφυγες να εγκαταλείψουν τη Σμύρνη», αναφέρει η εφημερίδα. Βέβαια, δεν υπήρχε περίπτωση ο Ιάπωνας επιτετραμμένος Ουτσίντα να δεχόταν κάτι τέτοιο, καθώς ήταν γνωστός για τη φιλοτουρκική στάση του, αλλά ο Ιάπωνας πλοίαρχος πήρε το ρίσκο.
Εκτός από τις ελληνικές εφημερίδες η κ. Μουράτα ερεύνησε και τις κυριότερες ιαπωνικές εφημερίδες της εποχής, όπως οι Asahi, Yomiuri και Tokyo Nichinichi Shinbun. Τον Σεπτέμβριο του 1922 δημοσιεύθηκαν πολλά νέα σχετικά με την καταστροφή της Σμύρνης, τη φωτιά και τις σφαγές, αναμεταδίδοντας πληροφορίες που ερχόταν μέσω Λονδίνου. Παρά το πλήθος των δημοσιευμάτων όμως, η ιστορικός δεν εντόπισε κανένα άρθρο που να έγραφε για κάποιο ιαπωνικό πλοίο που διέσωσε Έλληνες πρόσφυγες. Με μία εξαίρεση: την αγγλόφωνη The Japan Times & Mail.Στις 20 Σεπτεμβρίου 1922, δηλαδή λίγες μέρες μετά την καταστροφή της Σμύρνης, έγραφε ότι δεν υπήρχαν πλοία του ιαπωνικού ναυτικού δυτικά του Σουέζ, τα οποία θα μπορούσαν να σταλούν στην περιοχή των πρόσφατων συγκρούσεων και κανένα δεν θα στελνόταν για να ενωθεί με τα βρετανικά, ιταλικά, αμερικάνικα και γαλλικά πολεμικά στα Δαρδανέλια. Ο τίτλος του ρεπορτάζ ήταν χαρακτηριστικός: «Η Ιαπωνία ουδέτερη στις τουρκοελληνικές εξελίξεις». Ωστόσο ένα μήνα αργότερα, στις 21 Οκτωβρίου 1922, έγραφε ότι «ένας Ιάπωνας έμπορος παρείχε βοήθεια σε πρόσφυγες που ήταν καθ’ οδόν για την Ελλάδα, και τους συμπεριφέρθηκε με τον πιο ευγενικό τρόπο».
Με βάση το δημοσίευμα της εφημερίδας Εμπρός, η κ. Μουράτα άρχισε να ψάχνει εξονυχιστικά τα ιαπωνικά νηολόγια για να εντοπίσει πλοίο με το όνομα Tokei-Maru. Εντόπισε ένα πλοίο με αυτό το όνομα, ιδιοκτησίας της εταιρείας Dairen Towa Kisen Company, που θα πρέπει να είχε νηολογηθεί μεταξύ 1921 και 1923, και δύο ακόμη πλοία με παραπλήσιο όνομα, Tokai-Maru, χωρίς να μπορεί να προσδιοριστεί πότε νηολογήθηκαν. Ήταν η Σμύρνη ανάμεσα στα λιμάνια που έπιανε το Tokei-Maru; Κι αν ναι, βρισκόταν εκεί τις ημέρες της καταστροφής; Και τελικά ήταν μόνο ένα ή δύο τα πλοία με ιαπωνική σημαία;
Ψάχνοντας στις ναυτιλιακές στήλες των εφημερίδων Ελεύθερος Τύπος και Εμπρός, ο κ. Σταυρίδης βρήκε στις ημερομηνίες 4 και 6 Σεπτεμβρίου 1922 ότι το Tokei Maru, ένα πλοίο 4.000 τόνων, επρόκειτο να αποπλεύσει από τον Πειραιά με προορισμό τα Χανιά και το Ηράκλειο, και στη συνέχεια προς την Αλεξάνδρεια, μεταφέροντας επιβάτες και φορτίο. Όμως στα αρχεία του ΟΛΠ, του Τελωνείου και του Λιμενικού δεν υπάρχουν εγγραφές για το 1922, όπως διαπίστωσε και η κ. Μουράτα. «Μου είπαν ότι δεν υπάρχουν αρχεία, κάτι για το οποίο αμφιβάλλω» λέει στο inside story. Ούτε στο Ναυτικό Μουσείο του Τόκιο και τα διπλωματικά αρχεία του Υπουργείο Εξωτερικών της Ιαπωνίας βρήκε κάποιο νεότερο στοιχείο.
Η επίμονη Γιαπωνέζα ιστορικός Νανάκο Μουράτα συνεχίζει τις έρευνές της. Η ελπίδα της είναι να εντοπίσει Έλληνες απογόνους προσφύγων ή Ιάπωνες που άκουσαν την ιστορία από τον πατέρα ή τον παππού τους, που πιθανώς ήταν στο πλήρωμα του πλοίου εκείνη την περίοδο.
Στον «πυρετό» του Tokei Maru μπήκε και ο σκηνοθέτης Ζάχος Σαμολαδάς, που μετά από έρευνα τριών ετών σε εφημερίδες και νηολόγια, βιβλία και έγγραφα, δημιούργησεΤο Δελτίο Τύπου της ταινίας Tokei Maru την μικρού μήκους ταινία animation Tokei Maru. Αφορμή ήταν η ανάρτηση μιας αναμνηστικής πλακέτας στον χώρο του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας στην Τριανδρία Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του 3ου Πανευρωπαϊκού πρωταθλήματος παραδοσιακού τζούντο το 2016.
Η ταινία γυρίστηκε με τον παραδοσιακό τρόπο δημιουργίας κινουμένων σχεδίων. «Σχέδιο στο χέρι, σε λευκό χαρτί χρωματισμένο με ξυλομπογιές. Στην συνέχεια τα σχέδια σκανάρονται, γίνεται χρωματική διόρθωση και μπαίνουν ως μεμονωμένες εικόνες στο μοντάζ. Ακολουθεί η διαδικασία του compositing, τα οπτικά και ηχητικά εφέ και η μουσική» εξηγεί ο δημιουργός. Το animation και η σκηνοθεσία είναι του Ζάχου Σαμολαδά, τη μουσική έγραψε ο συνθέτης Ράιαν Καμί και τη μετάφραση στα ιαπωνικά έκανε η Μίο Κομπαγιακάουα.
Η ταινία, που έχει ήδη προβληθεί σε πολλά φεστιβάλ ανά τον κόσμο, στο 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου της Αθήνας απέσπασε βραβείο Καλύτερης Ταινίας Animation.
«Ήθελα να αποτίσω έναν φόρο τιμής στον άνθρωπο αυτό που προσπερνώντας κώδικες και τον παραλογισμό της βίας, αντιμέτωπος με τη φωτιά, την απάθεια των δυτικών και τον τρόμο των αθώων, έκανε μια μοναδική πράξη ηρωισμού, όταν τα πολεμικά πλοία της Δύσης, βρετανικά, γαλλικά και ιταλικά παρακολουθούσαν αμέτοχα ή έριχναν πίσω στη θάλασσα τους πρόσφυγες της Ιωνίας. Οι Σύμμαχοί μας τότε ένιψαν τας χείρας τους και άφησαν το έγκλημα να εξελιχθεί» λέει στο inside story ο κ. Σαμολαδάς.
«Έχω βρει αναφορές στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ για άφιξη του Tokei Maru από τη Σμύρνη στον Πειραιά με διαφορά μιας εβδομάδας από την καταστροφή. Προσωπικά, όσο ψάχνω τόσο πιο πιθανό θεωρώ το Tokei Maru να έκανε εμπορικό δρομολόγιο ανάμεσα στα μεγάλα λιμάνια της εποχής – Πειραιά, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρεια – κι έτσι να βρέθηκε στη δίνη της ιστορίας. Πιστεύω πως το Tokei Maru με διαφορά μιας εβδομάδας μετέφερε πολύ περισσότερους από τη Σμύρνη, και πριν την πυρκαγιά».
