Το μεγάλο παιχνίδι της Τουρκίας

Του Πιέρρου Ι. Τζανετάκου*

Μπορεί τις τελευταίες ημέρες τα φώτα της δημοσιότητας να ήταν στραμμένα στο Ντολμά Μπαχτσέ, το παλαιό ανάκτορο και διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που δεσπόζει στην ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου, στην πραγματικότητα όμως το μεγάλο διπλωματικό παιχνίδι της Τουρκίας εξελισσόταν αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα νοτιότερα: Στην παραθαλάσσια Αττάλεια, όπου πραγματοποιήθηκε η άτυπη σύνοδος των Υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ. Οσο η διεθνής κοινότητα περίμενε, ματαίως, στην Κωνσταντινούπολη τον Πούτιν και τον Τραμπ για να λύσουν εν μια νυκτί το Ουκρανικό, με τον Ταγίπ Ερντογάν να ερμηνεύει με επιτυχία το ρόλο του ειρηνοποιού, ο Χακάν Φιντάν ξεδίπλωνε ευθαρσώς και δημοσίως το σχέδιο της Αγκυρας να αναλάβει το μερίδιο του λέοντος στη διαδικασία επανασχεδιασμού του ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας. Και όπως αποδεικνύεται ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών βρίσκει όλο και περισσότερους συμμάχους στο πλευρό του. Οντας ο οικοδεσπότης της συνόδου, ο πρώην επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, κινήθηκε στους διαδρόμους και τις αίθουσες του αχανούς συνεδριακού κέντρου της Αττάλειας συστηματικά και με χαρακτηριστική άνεση. Σε κάθε, δε, δημόσια παρουσία του κατά τη διάρκεια του πυκνού διημέρου επαναλάμβανε την απόλυτη προτεραιότητα της Τουρκίας: Την απρόσκοπτη συμμετοχή της στο εγχείρημα της συλλογικής άμυνας της Δύσης και δι’ αυτής τη μετατροπή της χώρας σε ισχυρή περιφερειακή δύναμη που καθορίζει τις εξελίξεις πολύ μακρύτερα από τα εθνικά της σύνορα.

Η μοναδική τοποθέτηση που μεταδόθηκε ζωντανά κατά τη διάρκεια της συνόδου ήταν αυτή του Φιντάν. «Το ζήτημα της αμυντικής βιομηχανικής συνεργασίας είναι ψηλά στη δική μας ατζέντα». Δευτερόλεπτα μετά προχώρησε στην ουσία, εκμεταλλευόμενος μάλιστα μια διόλου τυχαία αποστροφή του Μαρκ Ρούτε: «Υποστηρίζουμε ισχυρά το όραμα του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ για τη διευρυμένη συμμαχική αμυντική βιομηχανία, βασισμένη στα λόγια του, “από το Τέξας στην Άγκυρα”. Αυτή είναι μια από τις πλέον σημαντικές δυνατότητές μας στο σχηματισμό της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας». 

Τι ακριβώς είχε πει, λίγες ώρες νωρίτερα στο πρακτορείο Anadolu, ο Ρούτε; Ότι η τουρκική αμυντική βιομηχανία είναι πολύ σημαντική για τη Δυτική Συμμαχία, φέρνοντας το εξής παράδειγμα: «Τα εργοστάσια που παράγουν πυρομαχικά στο Τέξας δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν τη δουλειά τους χωρίς τη στενή συνεργασία με εταιρείας που έχουν τη βάση τους στην Τουρκία». Ο Φιντάν το χάραξε στο χάρτη για να γίνει εύκολα κατανοητό σε όλους. «Από το Τέξας στην Άγκυρα». Η τουρκική αμυντική βιομηχανία είναι το όχημα της Αγκυρας για την ενεργότερη συμμετοχή της στο κέντρο λήψης των συμμαχικών αποφάσεων. Σε αυτήν την πρωτοβουλία, ο Ερντογάν και ο Φιντάν απολαμβάνουν την απλόχερη υποστήριξη τόσο του Ρούτε, όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών της συνόδου στην Αττάλεια, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ δεν απώλεσε ούτε μια ευκαιρία να πλέξει το εγκώμιο της Αγκυρας. Την πρώτη φορά για να «ενθαρρύνει» την Ευρωπαϊκή Ενωση να συνεργαστεί όσο το δυνατόν στενότερα με την Τουρκία, τη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ώστε η πρωτοβουλία της αμυντικής αυτονομίας να «διαδοθεί εκτός των 27, αλλά εντός της Ευρώπης». Τη δεύτερη και πάλι για να «ενθαρρύνει» τους Συμμάχους να μην επιβάλλουν περιορισμούς στις πωλήσεις όπλων σε άλλο κράτος- μέλος του ΝΑΤΟ- εννοώντας προφανώς τις προμήθειες των F-16 και των Eurofighter από την Αγκυρα. «Είμαστε αποφασισμένοι να άρουμε τα εμπόδια που παρεμποδίζουν τη συνεργασία μας με την Τουρκία στον τομέα της άμυνας», ήταν η ακριβής αποστροφή του  Ρούτε. Λίγο νωρίτερα είχε αποκαλέσει τον Ταγίπ Ερντογάν «απίστευτο ηγέτη». Η σύνοδος της Αττάλειας λειτούργησε προπαρασκευαστικά για τις αποφάσεις που θα ληφθούν από τους νατοϊκούς ηγέτες στη Χάγη τον Ιούνιο, όταν και ο αμερικανός πρόεδρος σε συνεργασία με τον Μαρκ Ρούτε θα αναπτύξουν το σχέδιο τους για την αύξηση των κρατικών αμυντικών δαπανών που ενδέχεται να φθάσουν ακόμα και στο 5% του ΑΕΠ.

Η Τουρκία έχει διπλό όφελος από αυτή τη διαδικασία. Αφενός διότι είναι σε θέση να εμφανίσει αυξημένες δαπάνες για τη δική της άμυνα, αφετέρου διότι μπορεί να πουλήσει δικά της όπλα στους Συμμάχους ώστε να αγγίξουν εκείνοι το 5%. Μόλις την περασμένη Τετάρτη η Αγκυρα υπέγραψε συμφωνία πώλησης τεθωρακισμένων οχημάτων στην Ισπανία, ενώ πριν από λίγες εβδομάδες με την επίσκεψη του Ερντογάν στην Ιταλία επιστεγάστηκε πολιτικά η στρατιωτική συνεργασία των δύο πλευρών. Ξεχνάνε, άραγε, στην Ουάσιγκτον και το ΝΑΤΟ τη στάση της Τουρκίας ως, εκ νέου, επιτήδειου ουδέτερου έναντι της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία; Προφανώς στη σύγχρονη γεωπολιτική συγκυρία τα διακυβεύματα για τη Δύση είναι διαφορετικά.

Έλληνες διπλωμάτες που υπηρετούν σε κεντρικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έλεγαν στο Protagon ότι κυβερνήσεις, με εξαίρεση το Παρίσι, εκτιμούν την τουρκική αμυντική βιομηχανία ως «αξιόπιστη» και την Τουρκία ως απαραίτητο εταίρο τόσο για το ΝΑΤΟ, όσο και για την υλοποίηση της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας. «Η Τουρκία είναι έτοιμη να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη σε διάφορες προσπάθειες σχετικά με το μέλλον της εθνικής ασφάλειας», προσέθεταν κατά τη διάρκεια της συνόδου της Αττάλειας πηγές από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, την ώρα που ο Μαρκ Ρούτε έθετε ένα από τα πλέον σοβαρά προβλήματα της Συμμαχίας: «Η Ρωσία παράγει σε τρεις μήνες όσα πυρομαχικά παράγει το ΝΑΤΟ σε ένα χρόνο». «Του βγαίνουν όλα του Ερντογάν τα τελευταία χρόνια, όλες οι κινήσεις που κάνει έχουν απτά αποτελέσματα», λέει στο Protagon αναλύτρια που ζει και δραστηριοποιείται στην Τουρκία. Πράγματι, η εμπλοκή της Αγκυρας σε μια σειρά από μέτωπα (Καύκασος, Ουκρανία, Λιβύη, Συρία) αποδίδει καρπούς, μεγεθύνοντας το τουρκικό διπλωματικό κεφάλαιο. Δεν είναι πολλοί αυτοί που φαντάζονταν ότι ο ντε φάκτο ηγέτης της Συρίας, τζιχαντιστής επικηρυγμένος από τις ΗΠΑ, αλλά εκλεκτός του Ερντογάν, θα αντάλλαζε χειραψία με τον Ντόναλντ Τραμπ. Ή ότι στην Αττάλεια θα πραγματοποιούνταν τριμερής συνάντηση του Φιντάν με τον Ρούμπιο και τον Σύρο υπουργό Εξωτερικών.

Την ώρα που η Τουρκία αναπτύσσει τη στρατηγική της, η Ελλάδα καλείται να τηρήσει μια εξαιρετικά λεπτή ισορροπία. Από τη μία πλευρά δεν πρέπει να εμφανιστεί ως η χώρα που λόγω των διαφορών με την Αγκυρα ορθώνει αναχώματα στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας. Από την άλλη πλευρά να μην πετάξει λευκή πετσέτα επιτρέποντας την υπερδιόγκωση της τουρκικής επιρροής στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας. Η πραγματικότητα είναι ότι τα διμερή ζητήματα που χωρίζουν τις δύο πλευρές του Αιγαίου δεν απασχολούν αυτή τη στιγμή κανέναν, ούτε στην Ευρώπη ούτε στο ΝΑΤΟ.

Αντιθέτως, τόσο οι Ευρωπαίοι ηγέτες, όσο και ο Ρούτε θα συνεχίσουν να προτρέπουν Ελλάδα και Τουρκία να παραμείνουν προσηλωμένες στη διαδικασία σύγκλισης, ακόμα και αν δεν καταλήξει πουθενά. Ο ελληνοτουρκικός διάλογος εξυπηρετεί αυτή τη στιγμή και τις δύο πλευρές. Η Αθήνα δεν έχει κανένα λόγο να επιστρέψει σε συνθήκες έντασης. Η Αγκυρα αναζητεί όσο το δυνατόν περισσότερες έξωθεν καλές μαρτυρίες προκειμένου να υλοποιήσει τους μεγαλεπήβολους στόχους της. Και σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται, προς ώρας, το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους. Πηγή: Protagon.gr