Το «δόγμα» Μπάιντεν για τα Δυτικά Βαλκάνια

Του Σταύρου Τζίμα*

Από μια άποψη, ο Ζόραν Ζάεφ με το να αποκαλεί δημόσια τη χώρα του «σκέτο Μακεδονία» παραβιάζει την εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών και λογικά θα έπρεπε με βάση το διάταγμα («δόγμα») Μπάιντεν για τα Δυτικά Βαλκάνια να μπει στη «μαύρη λίστα» των ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο δεν διαφαίνεται και ούτε θα ήταν λογικό για ένα «λεκτικό ολίσθημα», όπως ο ίδιος παραδέχθηκε, να επιβληθούν κυρώσεις σε έναν εκ των βασικών συντελεστών μιας εκ των σημαντικότερων συμφωνιών στα μεταπολεμικά Δυτικά Βαλκάνια. Πολύ περισσότερο, όταν τέτοιου είδους «εκτροπές» του πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας δεν έχουν ως κίνητρο την εξουδετέρωση της συμφωνίας, αλλά τη δική του πολιτική επιβίωση, η οποία δοκιμάζεται και γι’ αυτό το ζήτημα στο εσωτερικό.  

Η «μαύρη λίστα»

Εχει ενδιαφέρον, ότι ερωτηθείς σχετικά («Voice of America») «εάν η διοίκηση Μπάιντεν σχεδιάζει να επεκτείνει τις κυρώσεις και προς πρόσωπα από άλλες χώρες, και συγκεκριμένα από την Ελλάδα, η οποία ως υπογράφουσα της Συμφωνίας των Πρεσπών υπόκειται σε ορισμένες υποχρεώσεις ως προς την εφαρμογή της», απάντησε πως «όσοι αντιστρατεύονται τη Συμφωνία των Πρεσπών και σε χώρες έξω από τα Δυτικά Βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, θα υπάρχει η δυνατότητα να βρεθούν στη ”μαύρη λίστα” των ΗΠΑ».

Στην Αθήνα η παρέμβαση προκάλεσε δυσφορία σε όλους εκείνους που εναντιώθηκαν σφόδρα στη συμφωνία και ουδέποτε αποδέχτηκαν το pacta sunt servanta του Κυριάκου Μητσοτάκη. Εξελήφθη ως «ωμός εκβιασμός» ενόψει της κύρωσης από την ελληνική Βουλή τριών μνημονίων που απορρέουν από τη Συμφωνία των Πρεσπών και τα οποία βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας «διέρρεαν» ότι δεν θα ψηφίσουν. Το εάν όσοι καταψήφιζαν τα μνημόνια θα έμπαιναν στη «μαύρη λίστα» των ΗΠΑ και θα τους επιβάλονταν κυρώσεις, είναι κάτι που δεν θα το μάθουμε σύντομα, αφού με αφορμή το «ατόπημα Ζάεφ» να μιλήσει για «ποδοσφαιρική ομάδα της Μακεδονίας», χωρίς το συμφωνημένο «Βόρειας», έβγαλε από τη δύσκολη(;) θέση τον πρωθυπουργό, που μετέθεσε για το μέλλον την κύρωσή τους.

Στο κείμενο αναφέρονται ρητά, εκτός από τη Συμφωνία των Πρεσπών (2018), η συμφωνία Αλβανών – Σλαβομακεδόνων της Οχρίδας (2001) για αποτροπή γενικευμένου εμφυλίου, το ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για τον τερματισμό της σύγκρουσης στο Κόσοβο (1999) και οι συμφωνίες του Ντέιτον (1995), διά των οποίων τερματιζόταν ο αιματηρός εμφύλιος στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη. Υπερβαίνει, λοιπόν, το διάταγμα Μπάιντεν τη διένεξη Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας για την ονομασία και αφορά όλες εκείνες τις συμφωνίες με τις οποίες δέθηκαν η ειρήνη και η σταθερότητα στα μεταπολεμικά Δυτικά Βαλκάνια και είναι ένα μήνυμα προς όλους όσοι απεργάζονται ή ονειρεύονται επανασχεδιασμούς του βαλκανικού συνοριακού χάρτη, ότι τα αμερικανικά συμφέροντα δεν ευνοούν ούτε θα επιτρέψουν αλλαγές.

Δεν είναι μυστικό ότι τα τελευταία χρόνια με το χάος Τραμπ, οι Ηνωμένες Πολιτείες σχεδόν τα… μάζευαν για να φύγουν από τα Βαλκάνια, αφήνοντας άλλους γεωπολιτικούς ανταγωνιστές (Ρωσία, Κίνα, Τουρκία) να προωθούν τις δικές τους επιδιώξεις εις βάρος της δυτικής επιρροής και των δυτικών συμφερόντων. Σε αυτό το κενό ισχύος που πήγαινε να διαμορφωθεί, ένεκα απουσίας των ΗΠΑ και αδυναμίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης να προωθήσει την ένταξη των φτωχών και αδύναμων κρατών στους κόλπους της, τα θεμέλια των τεσσάρων συμφωνιών – πυλώνων επί των οποίων στηρίζεται η ειρήνη είχαν αρχίσει να τρίζουν.

Στα παρασκήνια

Ιδέες για επαναχάραξη των συνόρων και οριστική διευθέτηση ιστορικών ζητημάτων σε εθνική βάση, όπως το σερβικό, αλβανικό, που διαχρονικά αιματοκύλισαν τα (δυτικά κυρίως) Βαλκάνια, διακινούνταν στα παρασκήνια, προθέσεις επ’ αυτού ιχνηλατούνταν σε συναντήσεις αξιωματούχων, non papers με σενάρια ανταλλαγής εδαφών –με πλέον τρανταχτό παράδειγμα το ανεπίσημο έγγραφο του Σλοβένου πρωθυπουργού (ο ίδιος το διέψευσε αλλά ο Εντι Ράμα δήλωσε ότι το διάβασε) προς τις Βρυξέλλες για μοιρασιά του Κοσόβου και της Βοσνίας– και την ανάδυση Μεγάλης Αλβανίας και Μεγάλης Σερβίας κ.ά. κατέφθαναν στις διπλωματικές αποστολές και τις ξένες μυστικές υπηρεσίες ή διέρρεαν για να καταγραφούν αντιδράσεις.

Μια περίεργη οσμή, που θύμιζε κάπως παραμονές της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, διαχεόταν στη γεωπολιτική ατμόσφαιρα. Αλλά για να επανασχεδιαστεί ο (δυτικο)βαλκανικός χάρτης θα χρειαζόταν να κατεδαφιστούν οι (προαναφερόμενες) υφιστάμενες συμφωνίες, ίσως και με αίμα. Για να προκύψει όμως τι; Δύο ή το πολύ τρεις πόλοι ισχύος στη Βαλκανική: Μεγάλη Σερβία, Μεγάλη Αλβανία αλλά και Μεγάλη Βουλγαρία, δεδομένου ότι όπως έδειξε και το πρόσφατο βέτο της Σόφιας στην ενταξιακή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας, ο βουλγαρικός εθνικισμός δεν έχει απεμπολήσει τις επιδιώξεις του επί της Βόρειας Μακεδονίας.

Μήνυμα σε Ρώσους, Τούρκους, Κινέζους

Ποιος από τους λοιπούς βαλκανικούς παίκτες (Ελλάδα, Τουρκία, Ρουμανία, κ.ά.) θα ανεχόταν νέους, ετεροβαρείς συσχετισμούς στην όμορη γειτονιά του και ποια θα ήταν η αντίδρασή τους; Με την άνοδο Μπάιντεν στην προεδρία, εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ξεκαθάρισε πως τα Δυτικά Βαλκάνια άπτονται της εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών και ήταν αυτή η πρώτη τροχιοδεικτική βολή που σηματοδότησε την επιστροφή τους στην περιοχή και την αποτροπή επαπειλούμενου χάους. Οι Αμερικανοί διαμήνυσαν ότι δεν θα αφήσουν Ρώσους, Τούρκους και Κινέζους να αλωνίζουν εκτοπίζοντας τους ίδιους, όπως και τους Ευρωπαίους, από μια υπερευαίσθητη περιοχή που γειτνιάζει με την επιθετική κατ’ εκείνους Ρωσία και προορίζεται από τους Κινέζους ως πύλη τους στην Ευρώπη. Στις 9 Ιουνίου ο πρόεδρος Μπάιντεν εξήγγειλε το δόγμα του για τα Δυτικά Βαλκάνια, στο οποίο η τήρηση των ειρηνευτικών συμφωνιών αποτελεί θεμέλιο λίθο για τη σταθερότητα.