Τι κάνουν (και τι λένε ότι κάνουν) οι Ρώσοι μισθοφόροι στην Αφρική
Της Κατερίνας Οικονομάκου*
Είναι τέλος Δεκεμβρίου 2020, παραμονές προεδρικών εκλογών στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία2020–21 Central African general election (ΚΑΔ). Μια ολιγομελής ομάδα από Ρώσους φτάνει στη χώρα με σκοπό να εκπαιδεύσει τους ντόπιους στρατιώτες. Στο μεταξύ, όμως, η κατάσταση στη χώρα κινδυνεύει να ξεφύγει εκτός ελέγχου καθώς ο πρώην πρόεδρος Φρανσουά Μποζιζέ έχει στείλει χιλιάδες παραστρατιωτικούς να καταλάβουν το Μπανγκουί, την πρωτεύουσα της χώρας. Πίσω από το πραξικόπημα κατά της νόμιμης κυβέρνησης βρίσκονται ξένες μυστικές υπηρεσίες. Οι αρχές ζητούν τη βοήθεια των ρώσων εκπαιδευτών. Οι ίδιοι αρνούνται, επιμένουν ότι δεν θέλουν να έχουν ανάμιξη.
Όταν όμως γίνεται γνωστό ότι οι αντάρτες σπέρνουν στο διάβα τους τον τρόμο, σφαγιάζοντας αθώους ανθρώπους, οι Ρώσοι θα ριχτούν στη μάχη. Σε ένα από τα χωριά που πολεμούν τους αντάρτες, μόνο τέσσερις ντόπιοι στρατιώτες παραμένουν στις θέσεις τους – ανάμεσά τους μια νεαρή γυναίκα. Είναι κι η μόνη από τους συμπατριώτες της που θα παραμείνει ζωντανή, χάρη στην ηρωική προσπάθεια του Γκρίσα Ντμίτριεφ, ενός έντιμου ρώσου αστυνομικού. Οι μόλις έντεκα Ρώσοι καταφέρνουν τελικά να κατατροπώσουν τους αντάρτες.
«Οι Ρώσοι ξέρουν να πολεμούν», λέει κοιτάζοντας τον φακό ο ηττημένος αρχηγός των ανταρτών. Οι άνδρες της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ εμφανίζονται ως εντελώς ανίκανοι, ενώ πολύ χειρότεροι είναι οι Γάλλοι. Μέρες αργότερα, από την ηρεμία πια της Μόσχας, ο Ντμίτριεφ αισθάνεται ικανοποίηση καθώς χάρη στην αυταπάρνηση της ομάδας του οι πολίτες της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας κατάφεραν να εκλέξουν δημοκρατικά τον πρόεδρο Φοστέν-Αρσάνζ ΤουαντεράFaustin-Archange Touadéra. Αυτή είναι η υπόθεση της ταινίας TουρίσταςTourist (2021) | IMDb που τον περασμένο Μάιο έκανε πρεμιέρα ταυτόχρονα στη Ρωσία και στην ΚΑΔ. Η ταινία είναι αφιερωμένη στους «ρώσους μονομάχους».
Ο Τουρίστας βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Τον Δεκέμβριο του 2020 έγιναν εκλογές στην ΚΑΔ, τις οποίες κέρδισε ο Τουαντερά. Πράγματι βρίσκονταν στη χώρα ρώσοι στρατιώτες, αλλά ήταν πολύ περισσότεροι από έντεκα και δεν ήταν εκπαιδευτές, αλλά μισθοφόροι, μέλη του γνωστού Wagner Group. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσουμε ότι τόσο η κυβέρνηση της ΚΑΔ, όσο και το Κρεμλίνο αρνούνται ότι υπάρχει οποιαδήποτε συμφωνία που έχει σχέση με ρώσους μισθοφόρους.
Σύμφωνα με το ρωσικό ειδησεογραφικό σάιτ Meduza, το οποίο οι ρωσικές αρχές συμπεριλαμβάνει στους «ξένους πράκτορες», την παραγωγή της ταινίας χρηματοδότησε η εταιρεία Aurum, μεγαλομέτοχος της οποίας είναι ο Εβγκένι Πριγκόζιν, γνωστός σε όλο τον κόσμο ως «ο μάγειρας του Πούτιν»Ο πολυσχιδής “μάγειρας” του Πούτιν και ως ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από το διαβόητο Wagner GroupWagner Group, κάτι που ο ίδιος επίμονα αρνείται. Όπως μάλιστα διαπίστωσε το Meduza, στην ταινία εκτός από ηθοποιούς, παίζουν και πραγματικοί μισθοφόροι της Wagner Group
Μπορεί η πλοκή του Τουρίστα να εκτυλίσσεται το 2020, αλλά τα σχέδια για την παραγωγή του γεννήθηκαν στα τέλη του 2018. Εκείνη την περίοδο είχαν πληθύνει στα μέσα ενημέρωσης οι εικασίες γύρω από τα πρόσωπα που μπορεί να ευθύνονταν για τη δολοφονία τριών ρώσων δημοσιογράφωνMurdered journalists were tracked by police with shadowy Russian links, evidence shows | CNN. Ο Ορχάν Τζεμάλ, ο Κίριλ Ραντσένκο και ο Αλεξάντερ Ραστόργκουεφ είχαν φτάσει στην ΚΑΔ το καλοκαίρι με σκοπό να κάνουν ρεπορτάζ τόσο για τη δράση της ομάδας Wagner, όσο και για τις υπόλοιπες επιχειρηματικές δραστηριότητες του Εβγκένι Πριγκόζιν στη χώρα.
Τη δημοσιογραφική αποστολή χρηματοδοτούσε το κέντρο έρευνας του Dossier CenterThe Dossier Center | Khodorkovsky του επιχειρηματία Μιχαήλ ΧοντορκόβσκιΜιχαήλ Χοντορκόβσκι, ενός από τους επικριτές του Πούτιν. Όπως έχουν μεταδώσει πολλά δυτικά μέσα ενημέρωσης, μεταξύ των οποίων και η ρωσική υπηρεσία του BBC, οι εταιρείες του Πριγκόζιν στην ΚΑΔ δραστηριοποιούνται στην εξόρυξη χρυσού και διαμαντιών, καθώς και στο εμπόριο ξυλείας – ο ίδιος το αρνείται. Στις 30 Ιουλίου 2018, άγνωστοι ακινητοποίησαν το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν οι τρεις ρώσοι δημοσιογράφοι και άνοιξαν πυρ. Το κίνητρο τους δεν ήταν η ληστεία, καθώς ο εξοπλισμός τους βρέθηκε ανέγγιχτος. Οι δολοφόνοι των τριών παραμένουν ασύλληπτοι.
Πώς βρέθηκαν οι ρώσοι μισθοφόροι στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία
Το 2013, μετά την ανατροπή του προέδρου Φρανσουά Μποζιζέ το 2013, η ΚΑΔ, μια από τις φτωχότερες χώρες της αφρικανικής ηπείρου, μπαίνει σχεδόν σε έναν άτυπο εμφύλιο –αν και στην πραγματικότητα οι ταραχές τη βασανίζουν ήδη πολλά χρόνια.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εγκρίνει τότε την ανάπτυξη ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ και επιβάλει εμπάργκο όπλων. Οι εκλογές του 2016 φέρουν στην εξουσία τον Τουαντερά, ο οποίος παρόλο που είχε τη βοήθεια από δυνάμεις του γαλλικού στρατού και από τα Ηνωμένα Έθνη, δεν καταφέρνει να ελέγξει τους αντάρτες. Το 2017, θα ζητήσει τη βοήθεια της Ρωσίας. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς, ο Τουαντερά ταξιδεύει στο Σότσι όπου έχει συνάντηση με τον ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, ενώ τους επόμενους μήνες οι στενοί συνεργάτες έχουν επαφές με ρώσους επενδυτές – η αφρικανική χώρα είναι πλούσια σε χρυσό, διαμάντια, ουράνιο και κοβάλτιο.
Την ίδια στιγμή, τα Ηνωμένα Έθνη εγκρίνουν το αίτημα της κυβέρνησης της χώρας για άρση του εμπάργκο όπλων. Αλλά θα συμφωνήσουν στην αποστολή μόλις 175 Ρώσων, εκ των οποίων 5 είναι στρατιώτες, ενώ οι υπόλοιποι είναι πολίτες. Αυτοί θα μεταβούν στην αφρικανική χώρα μόνο για να εκπαιδεύσουν τον τοπικό στρατό. Σήμερα, η ρωσική πρεσβεία στο Μπανγκουί κάνει λόγο για περίπου 500 εκπαιδευτές, οι οποίοι δεν φέρουν όπλα. Αλλά σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, στη χώρα πρέπει να βρίσκονται σήμερα περισσότεροι από 2.000 ρώσοι μισθοφόροι, μεταξύ των οποίων και άνδρες που επιστρατεύτηκαν στη Λιβύη και στη Συρία, όπου η ομάδα Wagner είχε μακρά παρουσία. Εκτός από τις υπηρεσίες που παρέχουν στην κυβέρνηση, οι μισθοφόροι απασχολούνται και σε άλλους τομείς ρωσικής επιχειρηματικότητας.
Η ομάδα Wagner επισήμως δεν υφίσταται καθώς ο ρωσικός νόμος δεν επιτρέπει την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών στρατών. Ωστόσο είναι απολύτως υπαρκτή και το ξεκίνημα της δράσης της τοποθετείται στην Ουκρανία, το 2014. Αργότερα εμφανίστηκε στη Λιβύη στο πλευρό του Χαλίφα ΧαφτάρKhalifa Haftar, και στη Συρία, όπου προσέφερε υπηρεσίες στο καθεστώςSyria war: Who are Russia’s shadowy Wagner mercenaries? | BBC του αλ Άσαντ συμμετέχοντας, σύμφωνα με καταγγελίες επιζώντων, σε βασανιστήρια σε βάρος αντικαθεστωτικών.
Ως εμπνευστής της ομάδας κατονομάζεται ο 52χρονος Ντμίτρι Ούτκιν.
Σύμφωνα με έρευνα που έκανε το ανεξάρτητο σάιτPutin Chef’s Kisses of Death: Russia’s Shadow Army’s State-Run Structure Exposed | Bellingcat ερευνητικής δημοσιογραφίας Bellingcat σε συνεργασία με το ρωσικό The Insider (και τα δύο είναι σήμερα στη λίστα των ρωσικών αρχών με τους «ξένους πράκτορες») και το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, ήδη από το 2015 οι άντρες της ομάδας Wagner διατηρούν μόνιμη βάση εκπαίδευσης σε εγκαταστάσεις υψίστης ασφαλείας της μυστικής υπηρεσίας GRUGRU του ρωσικού στρατού, στο χωριό Μολκίνο, κοντά στην αεροπορική βάση του ΚρασνοντάρΚρασνοντάρ στη νότια Ρωσία. Για τους ερευνητές του Bellingcat, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η ομάδα των μισθοφόρων λειτουργεί υπό τις διαταγές της GRU.
Επισήμως, η ομάδα-φάντασμα των ρώσων μισθοφόρων δεν έχει καμία σχέση με το Κρεμλίνο. Βέβαια, ο Βαλέρι Ζαχάροφ, ο οποίος σύμφωνα με την ΕΕ είναι πρόσωπο-κλειδί στην ιεραρχία της Wagner, υπήρξε μέλος των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών και τα τελευταία χρόνια προσφέρει τις υπηρεσίες του στον πρόεδρο Τουαντερά ως σύμβουλος του. Τον Δεκέμβριο, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στην ομάδα Wagner για τον ρόλο της σε εγκλήματα και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ουκρανία, τη Λιβύη και τη Συρία, καθώς και σε οκτώ πρόσωπα που συνδέονται με αυτήν – ανάμεσά τους και τον Βαλέρι Ζαχάροφ. Σύμφωνα, πάντως, με διεθνείς αναλυτές, μοιάζει εντελώς εξωπραγματική η σκέψη ότι μια ομάδα ρώσων μισθοφόρων θα μπορούσε ποτέ να είναι ενεργή χωρίς τη συγκατάθεση του προέδρου Πούτιν.
Την ίδια περίοδο με τη Wagner, το 2018, κάνουν την εμφάνισή τους στην ΚΑΔ δύο ρωσικές εταιρείες: Η πρώτη είναι η εταιρεία εξόρυξης Lobaye Invest Sarlu, που ωστόσο επενδύει και σε τοπικά μέσα ενημέρωσης. Η δεύτερη μια εταιρεία που παρέχει υπηρεσίες ασφαλείας, μια εταιρεία μισθοφόρων, δηλαδή, γνωστή ως Sewa Security Services. Οι δυο εταιρείες θεωρούνται τμήματα ενός «γαλαξία» από επιχειρήσεις που ανήκουν στον Πριγκόζιν. Και η Sewa Security Services είναι απλώς ένα άλλο όνομα για το Wagner Group.
Το 2019, η Ρωσία ήταν αντιπρόεδρος της «Διαδικασίας Κίμπερλι»,What is the Kimberley Process? όπως ονομάζεται ο διεθνής οργανισμός που έχει στόχο να αποσύρει από το παγκόσμιο εμπόριο τα διαμάντια που προέρχονται από περιοχές συγκρούσεων προκειμένου να μην χρηματοδοτούνται οι συγκρούσεις από τα κέρδη που αποφέρει το εμπόριο των πολύτιμων λίθων.
Αίτημα της Ρωσίας ήταν να αμβλυνθούν οι περιορισμοί που έχουν επιβληθεί στις εξαγωγές διαμαντιών από την ΚΑΔ και να δοθούν άδειες σε περισσότερες επιχειρήσεις που ασχολούνται με την εξόρυξη διαμαντιών. Το ρωσικό επιχείρημα ήταν ότι έτσι θα βελτιωθεί η οικονομική κατάσταση της χώρας, αυτό, άλλωστε, αποτελούσε σταθερό αίτημα της ίδιας της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας ήδη από το 2013. Τον Νοέμβριο του 2019, τα μέλη της Διαδικασίας Κίμπερλι συμφώνησαν να δώσουν στην κυβέρνηση της ΚΑΔ το δικαίωμα να εξάγει διαμάντια από συγκεκριμένες περιοχές, εφόσον όμως η εξαγωγή έχει πάρει έγκριση από διεθνείς παρατηρητές.
Τον περασμένο Μάρτιο, δύο μήνες πριν την προβολή της ταινίας, έκθεση των Ηνωμένων Εθνών κατηγορούσεCAR: Experts alarmed by government’s use of “Russian trainers”, close contacts with UN peacekeepers | UN Human Rights τους ρώσους μισθοφόρους για θηριωδίες κατά του ντόπιου πληθυσμού. Η ομάδα εργασίας των εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε ανακοίνωση που αναφέρεται στην προβληματική διασύνδεση της Sewa Security Services, της ρωσικών συμφερόντων Lobaye Invest SARLU «και μιας οργάνωσης με έδρα τη Ρωσία, ευρέως γνωστής ως Wagner Group».
Συγκεκριμένα, οι συντάκτες της έκθεσης αποδίδουν στους άνδρες της ομάδας Wagner «μια σειρά βίαιων επιθέσεων που σημειώθηκαν μετά τις προεδρικές εκλογές της 27ης Δεκεμβρίου 2020», ενώ επισημαίνουν ότι υπάρχουν ενδείξεις για συνεργασία τους ακόμη και μέλη της ειρηνευτικής δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην ΚΑΔ (MINUSCAMINUSCA). Η έκθεση κάνει λόγο για μαζικές εκτελέσεις, αυθαίρετες συλλήψεις, βασανιστήρια κατά τη διάρκεια ανακρίσεων, απαγωγές και εξαφανίσεις, εκτοπισμούς αμάχων, καταλήψεις σχολείων, μεγάλης κλίμακας λεηλασίες, σεξουαλική βία καθώς κι επιθέσεις εναντίον ανθρωπιστικών οργανώσεων.
Θα έρθουν, όμως, αντιμέτωποι και με τον φόβο των θυμάτων να προχωρήσουν σε καταγγελία καθώς φοβούνται ότι αν καταγγείλουν τους ρώσους μισθοφόρους θα θεωρηθεί ότι υποστηρίζουν τους αντάρτες και τον Μποζιζέ. Στη χώρα επικρατεί κλίμα τρόμου. Ορισμένοι που τόλμησαν να ζητήσουν δικαίωση δέχτηκαν απειλές κατά της ζωής τους. «Γι’ αυτό καταγράφουμε μυστικά όσα συμβαίνουν, περιμένοντας να έρθει η ειρήνη», θα πει ένας ντόπιος αξιωματούχος.
Στην πραγματικότητα, ο Τουρίστας είναι μια κλασική περίπτωση προπαγάνδας, μια κίνηση δημοσίων σχέσεων για λογαριασμό των ρώσων μισθοφόρων. Στη Ρωσία, όπου προβλήθηκε από το κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο NTV, η ταινία πέρασε εντελώς απαρατήρητη. Αλλά ούτε στο Μπανγκουί έγινε δεκτή από το κοινό με ενθουσιασμό – ίσως αυτό να οφείλεται στον τρόπο που παρουσιάζει τους στρατιώτες της ΚΑΔ, οι οποίοι εμφανίζονται να εγκαταλείπουν τις θέσεις τους και να το βάζουν στα πόδια, αφήνοντας μια χούφτα Ρώσους να σώσουν την πατρίδα τους.
Θα μπορούσε κανείς να δει τις κινηματογραφικές παραγωγές ως μέρος μια ευρύτερης επιχείρησης για τη βελτίωση του ρωσικού προφίλ στην ΚΑΔ. Στο πλαίσιο αυτής ακριβώς της προσπάθειας θα μπορούσε να ενταχθεί και η ανέγερση στο Μπανγκουί ενός συμπλέγματος από αγάλματα που αναπαριστούν ρώσους «εκπαιδευτές». Τα αποκαλυπτήρια έκανε τον περασμένο Νοέμβριο ο ίδιος ο πρόεδρος Τουαντερά.
https://twitter.com/Hadji1006/status/1465665250490044431?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1465665250490044431%7Ctwgr%5E%7Ctwcon%5Es1_c10&ref_url=https%3A%2F%2Finsidestory.gr%2Farticle%2Frosoi-misthoforoi-stin-afriki
Στο μεταξύ, ο Τουρίστας δεν είναι η μοναδική ταινία προπαγάνδας για τη ρωσική παρουσία στην Αφρική. Μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο έκανε πρεμιέρα μια ακόμη κινηματογραφική ταινία με τίτλο GranitPrigozhin Bankrolls New Movie About Russian ‘Instructors’ in Mozambique | The Moscow Times, που εκτυλίσσεται στη Μοζαμβίκη και βασίζεται επίσης σε πραγματικά γεγονότα (τα γυρίσματα για το Granit, πάντως, έγιναν στην ΚΑΔ).
Η παρουσία της Wagner στη Μοζαμβίκη ήταν σύντομη και αποτυχημένηIn Push for Africa, Russia’s Wagner Mercenaries Are ‘Out of Their Depth’ in Mozambique | The Moscow Times. Τώρα είναι η σειρά του ΜάλιMali denies using Russia’s Wagner mercenaries | Deutsche Welle, ίσως και της Μπουρκίνα Φάσο. Οι δουλειές των ρώσων μισθοφόρων στην αφρικανική ήπειρο συνεχίζονται.
ΠΗΓΗ: insidestory.gr
