Του Lionel Laurent,
Bloomberg*
Μετά την πανδημία της Covid-19 και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρώπη είναι ενδεχομένως αντιμέτωπη με ένα νέο υπαρξιακό “σοκ”, αυτή τη φορά με τη μορφή του Ντόναλντ Τραμπ. Από το εμπόριο μέχρι την άμυνα και την τεχνολογία, ο συνδυασμός μερκαντιλισμού και MAGA θα την πληγώσει – αλλά ελπίζουμε επίσης να ταρακουνήσει τους Ευρωπαίους από τον τυπικό εφησυχασμό τους.
Είναι μακρά η λίστα με τους λόγους για τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ανησυχεί. Η ανοικτή, προσανατολισμένη στο εμπόριο Ένωση των 27 ευδοκιμεί σε προβλέψιμα, βασισμένα σε κανόνες περιβάλλοντα που θέτουν το εμπόριο σε προτεραιότητα και τις συγκρούσεις σε δεύτερη μοίρα. Αυτό είναι βούτυρο στο ψωμί του Τραμπ, με τον επερχόμενο πρόεδρο να προτιμά να κινείται γρήγορα, να ασκεί πίεση και να συναλλάσσεται διμερώς. Πριν ακόμη καθίσει στο Οβάλ Γραφείο, πιέζει τον Ουκρανό πρόεδρο Βολόντιμιρ Ζελένσκι να καταλήξει σε μια συμφωνία με τον Βλαντίμιρ Πούτιν για να τερματιστεί η ρωσική εισβολή και απειλεί τους συμμάχους με έναν γενικό δασμό 10% για να διορθώσει βαθιά ριζωμένες αιτιάσεις σχετικά με το εμπόριο. Το αποτέλεσμα θα ήταν ένα νέο δίλημμα ασφάλειας στα ανατολικά της Ευρώπης, με την άμυνα της ΕΕ να μην είναι έτοιμη να καλύψει το κενό μιας στροφής των ΗΠΑ προς την Ασία, και μια μείωση του ΑΕΠ της ΕΕ κατά 0,3% μέχρι το 2026, αν οι δασμοί τελικά επιβληθούν, σύμφωνα με τη Citigroup.
Η ενότητα που συγκρατεί την Ευρώπη γίνεται επίσης όλο και πιο αδύναμη. Σε αντίθεση με την πρώτη θητεία του Τραμπ, κατά την οποία η Γερμανίδα Άνγκελα Μέρκελ και διάφοροι εταίροι της Ομάδας των Επτά (G-7) βρέθηκαν αντιμέτωποι με έναν προκλητικό Αμερικανό πρόεδρο, ο κατάλογος των ηγετών που μπορούν να συγκεντρώσουν υποστήριξη απέναντι σε μια διατλαντική σχέση που φθείρεται είναι περιορισμένη. Ο Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας, που άλλοτε “περπατούσε πάνω στο νερό” έχει πλέον βραχεί – και μπορεί να μην καταφέρει να ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του. Ο διάδοχος της Μέρκελ, ο Όλαφ Σολτς, είναι ακόμη πιο αντιδημοφιλής και προετοιμάζεται για εκλογές τον Φεβρουάριο. Η ακροδεξιά της Ευρώπης κερδίζει έδαφος και λαμβάνει απροσδόκητη ώθηση από τον πλούτο και την επιρροή του Ίλον Μασκ. Παρόλα αυτά, ακόμη και αν μια κουστωδία συμβούλων του Τραμπ, όπως η Τζόρτζια Μελόνι της Ιταλίας και ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, βλέπουν την επιρροή τους να αυξάνεται, όλοι παίζουν με αδύναμο χαρτί. Οι επενδυτές που ήδη ανησυχούν για την οικονομική και τεχνολογική υστέρηση της ΕΕ σε σχέση με τις ΗΠΑ (και την Κίνα) ψηφίζουν με το πορτοφόλι τους, όπως δείχνει το παραπάνω γράφημα.
Μπορούμε ωστόσο να διακρίνουμε μια ελάχιστη αχτίδα αισιοδοξίας, ή έστω το περίγραμμα μιας απάντησης, εν μέσω της γενικευμένης απαισιοδοξίας. Σε μια πρόσφατη συνάντηση υπουργών και εμπειρογνωμόνων στις ιταλικές Άλπεις που διοργάνωσε το Grand Continent, με ενθάρρυνε ο πραγματισμός των ευρωπαϊκών ελίτ που αξιολογούσαν την ικανότητα της ΕΕ να σχεδιάζει και να ανταποκρίνεται αντί να ζητούν απλώς ουτοπικές προτάσεις. Το εμπόριο, ένας τομέας στον οποίο το μέγεθος της αγοράς της ΕΕ και τα 440 εκατομμύρια καταναλωτές της προσδίδουν στη μηχανή των Βρυξελλών πραγματική δύναμη, είναι η αιχμή του δόρατος. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη μπορεί να καλοπιάσει τον Τραμπ για να εξισορροπηθεί το πλεόνασμα 201,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΕΕ-ΗΠΑ – με “καρότα” όπως η αγορά περισσότερης ενέργειας, αγαθών, όπλων – και αντίποινα με δασμολογικά “μαστίγια”, αν αυτά δεν αποδώσουν. Αυτό δεν θα είναι εύκολο, δεδομένης της κλίμακας αυτού που ο Τραμπ αποκαλεί “τεράστιο έλλειμμα”, αλλά είναι εφικτό. Ο επόμενος στόχος θα πρέπει να είναι η αλλαγή νοοτροπίας που θα μπορέσει να συγκρατήσει μια κοινή πανευρωπαϊκή γραμμή, αν ο Τραμπ επιλέξει να διαιρέσει και να κυβερνήσει προσφέροντας παραχωρήσεις μεμονωμένα σε χώρες.
Όσον αφορά την ασφάλεια, η ιδέα μιας Ευρώπης σε πλήρη αμυντική ετοιμότητα εξακολουθεί να αποτελεί μακρινή προοπτική, ακόμη και μετά τη μεγαλύτερη σύγκρουση πλήρους κλίμακας που διεξάγεται στο έδαφος της από το 1945. Ωστόσο, και εδώ, το μέγεθος της αγοράς της μπορεί να της προσφέρει ένα δυνατό χαρτί στο τραπέζι όταν πρόκειται για την τύχη της Ουκρανίας. Θα πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της χώρας, η οποία θα μπορούσε να κοστίσει έως και 486 δισεκατομμύρια δολάρια την επόμενη δεκαετία. Πέρα από την εκπλήρωση των υφιστάμενων δεσμεύσεων ύψους 241 δισεκατομμυρίων ευρώ (250,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων), η Ευρώπη έχει επίσης ένα χαρτί να παίξει υπό τη μορφή περίπου 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων στα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις, και έχουν χρησιμοποιηθεί δημιουργικά για να βοηθήσουν το Κίεβο χωρίς να έχουν κατασχεθεί πλήρως. Η αναζήτηση στενότερων δεσμών με το Ηνωμένο Βασίλειο, έναν λογικό αμυντικό εταίρο για την ΕΕ παρά την επιδείνωση των σχέσεων λόγω του Brexit, θα πρέπει επίσης να της δώσει ώθηση, καθώς ο Κιρ Στάρμερ αναζητά υποστήριξη έναντι του τρίπτυχου τεχνολογίας-βιομηχανίας-δασμών του Τραμπ. Η εικόνα του Μασκ στο Μαρ-α-Λάγκο με τον Νάιτζελ Φάρατζ και τον Νικ Κάντι του Reform, το οποίο ο Μασκ ενδέχεται να χρηματοδοτήσει, δεν πρέπει να γίνει ο νέος ορισμός της “ειδικής σχέσης” [σσ. Βρετανίας – ΗΠΑ].
Τέλος, η ευρωπαϊκή οικονομία, αν μπορέσει να ξεφύγει από την τελική παρακμή, θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των όσων χρειάζεται η Ευρώπη και των αιτημάτων του Τραμπ: μια πιο αυτόνομη και ανθεκτική ήπειρο που καθοδηγείται από τους δικούς της καταναλωτές και όχι από τις εξαγωγές προς την Κίνα ή τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου. Αν και έχει δεχθεί πλήγματα από την έλλειψη τεχνολογικών κολοσσών και από μια ακόμη κατακερματισμένη κεφαλαιαγορά, πρόκειται για μια αγορά με 33,5 τρισεκατομμύρια ευρώ σε αποταμιεύσεις νοικοκυριών και με ισχυρές εταιρείες από την ASML Holding NV έως την Airbus SE. Μια σειρά πρόσφατων συστάσεων από τον Μάριο Ντράγκι και τον Ενρίκο Λέτα δείχνει το δρόμο για την άρση της γραφειοκρατίας και την ενίσχυση των εταιρειών που ανήκουν σε κατακερματισμένους κλάδους όπως οι τηλεπικοινωνίες. Οι μειώσεις των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορούν επίσης να δώσουν ώθηση στη ζήτηση και να αποκαταστήσουν την κλονισμένη εταιρική και καταναλωτική εμπιστοσύνη. Ίσως η Ευρώπη θα μπορούσε να μιμηθεί κάποια από τα στοιχεία του MAGA, από την απογραφειοκρατικοποίηση μέχρι την αντιμετώπιση των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών της Κίνας.
Η αξιοποίηση αυτών των ευκαιριών θα εξαρτηθεί από το αν η πολιτική αστάθεια στον πυρήνα της Ευρώπης περιοριστεί και δεν επιδεινωθεί. Υπάρχει τουλάχιστον ένας λόγος για να είμαστε αισιόδοξοι: Ο σημερινός επικρατέστερος υποψήφιος για να διαδεχθεί τον Γερμανό Σολτς – ο Φρίντριχ Μερτς – μπορεί να είναι το κλειδί για να ξεκλειδώσει περίπου 0,7% του ΑΕΠ σε πρόσθετες δαπάνες, μέσω της μεταρρύθμισης του πολύπαθου φρένου χρέους, σύμφωνα με την UBS, γεγονός που θα βελτίωνε τις προοπτικές. Παρόλα αυτά, απαιτείται προσοχή, δεδομένης της κατάστασης που επικρατεί στη Γαλλία.
Ίσως το καλύτερο που μπορεί να πει κανείς για το 2025 για την Ευρώπη είναι ότι οι προσδοκίες δύσκολα θα μπορούσαν να είναι χαμηλότερες. Ενώ η διάθεση του ίδιου του Τραμπ και η υγεία του αμερικανικού καταναλωτικού κλίματος θα κρίνουν τελικά τα πλήγματα που θα εξαπολύσει ο επόμενος πρόεδρος, οι Ευρωπαίοι δεν πρέπει να ξεχνούν τη δική τους (περιορισμένη) ικανότητα να τα αποκρούσουν.
*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους/Πηγή: capital.gr Επιμέλεια – Απόδοση: Λυδία Ρουμποπούλου
