Θ. Λειτουργία στην Γιαλούσα για την ανάμνηση του εν Χώναις θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Του Αριστείδη Χ. Βικέτου

Σεμνοπρεπώς εορτάστηκε την Τετάρτη, 6 Σεπτεμβρίου 2023, η Ανάμνηση του εν Χώναις θαύματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον φερώνυμο Ιερό Ναό του στην Γιαλούσα .  

Στον ναό έγινε Θεία Λειτουργία συλλειτουργούντων του Γιαλουσίτη Αρχιμ. Γεώργιο (Χριστοδούλου), Αρχιγραμματέα της Ιεράς Συνόδου Εκκλησίας Κύπρου, και του εγκλωβισμένου από το 1974 Οικονόμο, π. Ζαχαρία.

Ήταν η πρώτη Θεία Λειτουργία, μετά την ανακαίνιση του ναού το 2018 και η δεύτερη από το 2015, αφού από το 1975, όταν έφυγαν οι εγκλωβισμένοι κάτοικοι της κοινότητας και μέχρι το 2014 ο ναός χρησιμοποιείτο ως τέμενος.

Η προσέλευση των πιστών ήταν αθρόα , δεδομένου ότι η σχετική άδεια για την Θ. Λειτουργία δόθηκε μόλις δύο μέρες προηγουμένως, γεγονός που δυσκόλεψε την μεγαλύτερη  προσέλευση σε μέρα εργάσιμη.

Παρόντες στην Θ. Λειτουργία η δήμαρχος Λευκονοίκου Ζήνα Λυσσάνδρου-Παναγίδη, ο κοινοτάρχης Γιαλούσας,  Παναγιώτης Χατζηπαντελής, το Κοινοτικό Συμβούλιο,  ο κοινοτάρχης Αγίας Τριάδας Γιαλούσας, Γιαννάκης Χατζηγιάννης.

Ο π. Γεώργιος μίλησε , με εμφανή συγκίνηση, προς το εκκλησίασμα.

Στο τέλος της Θ. Λειτουργίας έγινε μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών Γιαλουσιτών  και η περιφορά της εικόνας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Οι πιστοί μετέλαβαν και πήραν αντίδωρο από τον Αρχιμ. Γεώργιο, ο οποίος, αξίζει να σημειωθεί ότι  λειτούργησε για πρώτη του φορά στο ναό, όπου  βαπτίστηκε και στον οποίο διακόνησε  ο παππούς του, παπά Γαβριήλ.  

Ο Γιαλουσίτης, Ηλίας Παντελίδης, πρόσφερε δωρεάν  σε 35 προσκυνητές το βιβλίο του, με τίτλο «ΑΧΑΙΩΝ ΑΚΤΗ, Ταξιδάκι με το Καραβάκι της Αριάδνης».

Ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ

Η ναός  του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Γιαλούσα κτίστηκε τον 12ο αιώνα και ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο. Ευρύς νάρθηκας, και αυτός μονόκλιτος με τρούλο, προστέθηκε μάλλον στα τέλη του 12ου αιώνα στον αρχικό ναό. Στον Βυζαντινό ναό προστέθηκε στα νότια νεότερο κλίτος. Στο νότιο τμήμα του κυρίως ναού σώζεται μεσαιωνική τοιχογραφία του Αρχάγγελου Μιχαήλ.

Ο ναός είναι το αποτέλεσμα πολλών οικοδομικών φάσεων που χρονολογούνται από τη βυζαντινή περίοδο έως τα μέσα του 20ος αιώνας.

Το παλαιότερο τμήμα του ναού στη βόρεια πλευρά αποτελείται από δύο βασικά μέρη, τον κυρίως ναό και τον νάρθηκα προς τα δυτικά.

Μία από τις αρχικές εισόδους του ναού, που βρισκόταν στη μέση του βόρειου τοίχου, ήταν αποκλεισμένη και αντικαταστάθηκε από μια νέα είσοδο, πιο δυτικά στα τέλη του 19ου αιώνα.

Εσωτερικά είναι ορατά υπολείμματα τουλάχιστον δύο διαφορετικών περιόδων τοιχογραφιών. Στον νότιο τοίχο, υπάρχει μια μεγάλη τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και μικρά απομεινάρια άλλων τοιχογραφιών είναι ορατά σε πολλούς θέσεις εντός του ναού.

Η εξωτερική επίπεδη αψίδα είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής που συναντάται μόνο σε λίγες εκκλησίες στην Κύπρο.

 Ο νέος ναός εκτιμάται ότι κατασκευάστηκε στη νότια πλευρά του βυζαντινού ναού το 1794.

Οι δύο ναοί  συνδέονταν ως ένα συγκρότημα. Κατά μήκος του νότου ήταν διατεταγμένα τρία τοξωτά ανοίγματα

Στη νοτιοανατολική γωνία του ναού του 18ου αιώνα, ανεγέρθηκε κωδωνοστάσιο προς τα τέλη του 19ου αιώνα.

Στη νότια πλευρά του συγκροτήματος προστέθηκε μια ανοιχτή στοά στα τέλη του 19ου ή στις αρχές του 20ού αιώνα.

Άλλες, πιο πρόσφατες, αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν μια νέα θύρα στη νότια πλευρά του ναού (1944) που τροποποιήθηκε και έγινε η κύρια είσοδος, αναμόρφωση του παραθύρου της αψίδας του 18ου αιώνα, πιθανώς της ίδιας περιόδου και η κατασκευή νέου ψηφιδωτού δαπέδου στον ναό του 18ου αιώνα.  

Το κόστος   συντήρησης του ναού ανήλθε σε 320.000 δολάρια και ήταν ενταγμένο στα έργα της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά και του UNDP Cyprus

Οι κύριες παρεμβάσεις περιλάμβαναν:

– Αφαίρεση ασυμβίβαστων επιχρισμάτων, καθαρισμός της τοιχοποιίας και επανασοβάρωση όπου χρειαζόταν .

– Αποκάλυψη και συντήρηση ιστορικών σοβάδων και τοιχογραφιών από συντηρητή.

– Διατήρηση αρχικών θυρών και παραθύρων.

– Δομική ενοποίηση του εκκλησιαστικού ιστού, συμπεριλαμβανομένων:

*Αντικατάσταση και αποξήλωση λίθων και ανοικοδόμηση όπου χρειάζεται.

* Αρμολόγηση.

*Αποκατάσταση του αρχικού συστήματος των δοκών ξυλείας.

* Αντικατάσταση ακατάλληλων επεμβάσεων τσιμέντου.

– Διατήρηση του δαπέδου της βυζαντινής εκκλησίας.

– Αφαίρεση του δαπέδου του 20ου αιώνα από την εκκλησία του 18ου αιώνα και αποκάλυψη του ιστορικού δαπέδου.

– Διατήρηση του  γυναικωνίτη

– Καθαρισμό, επεξεργασία των ρωγμών και εφαρμογή στεγανοποίησης στην οροφή.

– Επεξεργασία μεταλλικών αντικειμένων.

– Συντήρηση ξυλείας τέμπλου και ξυλείας από συντηρητή.

– Ελάχιστη ηλεκτρική εγκατάσταση.

Η Γιαλούσα μέχρι το 1974

Η Γιαλούσα μέχρι το 1974 ήταν ένα μεγάλο αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στο κεντρικό τμήμα της χερσονήσου της Καρπασίας. Βρίσκεται πάνω στον κύριο δρόμο Αμμοχώστου – Ριζοκαρπάσου. Πήρε την ν ονομασία της από την αρχαία ελληνική λέξη Αιγαλούσα (αιγιαλός = γιαλός) και σημαίνει την τοποθεσία που βρίσκεται κοντά στη θάλασσα. Η Γιαλούσα έχει θέα προς τις βόρειες ακτές της επαρχίας Αμμοχώστου και κτίστηκε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, μετά το τέλος των αραβικών επιδρομών κατά τις  οποίες  υπέστη πολλές καταστροφές και λεηλασίες.

Ο οικισμός της Γιαλούσας υπήρξε πάντα πολυπληθής. Το 1973 ο πληθυσμός ήταν 2.460 κάτοικοι και ήταν ο όγδοος μεγαλύτερος σ’ ολόκληρη την επαρχία Αμμοχώστου. Στο χωριό λειτουργούσε, μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974, και ελληνικό γυμνάσιο. Μεγάλος αριθμός Γιαλουσιτών είχε παραμείνει στο χωριό κι εγκλωβιστεί εκεί με την τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή. Ο αριθμός των εγκλωβισμένων ανερχόταν στους 1.909 τον Οκτώβριο του 1975. Στη συνέχεια άρχισαν να εκδιώκονται κι αυτοί από τους Τούρκους και να εκτοπίζονται  στις  περιοχές υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τον Δεκέμβριο του 1975 είχαν παραμείνει μόνο 537, ενώ μειώθηκαν στους 310 τον Ιανουάριο του 1977. Τον Απρίλιο του 1978 είχαν παραμείνει μόνο δύο. Σήμερα δεν υπάρχει Έλληνας στο χωριό. Από το 1976 εγκαταστάθηκαν στη Γιαλούσα Τουρκοκύπριοι, που μεταφέρθηκαν κυρίως από τα χωριά Κόκκινα και Βροΐσια.

Αυτοί μετονόμασαν την Γιαλούσα σε Yeni Erenköy (την ονομασία Erenköy, που σημαίνει χωριό των σοφών ανθρώπων, χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι για το χωριό Κόκκινα. Το Yeni , που προτάχθηκε, σημαίνει Νέο). Αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Γιαλούσα και πολλοί έποικοι από την Τουρκία.

*******************************************

Αναμνηστική φωτογραφία (6.9.2023) έξω από τον Αρχάγγελο της Γιαλούσας . Από δεξιά προς αριστερά: Ο κοινοτάρχης Πανίκος Χατζηπαντελής, ο Οικονόμος π. Ζαχαρίας, ο Αρχιμ. Γεώργιος και ο Ηλίας Παντελίδης.