Τάκης Χατζηδημητρίου: Δεν υπήρξαμε τίμιοι ούτε έναντι του τόπου ούτε έναντι της ιστορίας του.

Ομιλία στην προυσίαση του συλλογικού τόμου “Κύπρος 1974-2024″*

 Η έκδοσή Κύπρος 1974-2024 αναφέρεται στα τελευταία πενήντα χρόνια της ιστορίας μας. Πώς τα έζησε η Κύπρος και πώς μας τα παραδίδουν οι άνθρωποι του λόγου.

Μια επιστροφή, όμως, στο παρελθόν δεν μπορεί να είναι μόνο χρονική ούτε περιορισμένη σε κάποια νοητικά πλαίσια.

Τα πενήντα χρόνια δεν είναι ξεκομμένο κομμάτι της ζωής του τόπου. Υπάρχουν και οι πιο πριν συνθήκες που έφεραν το 1974. Αυτά δεν πρέπει να τα αποσιωπούμε ή να τα παραγράφουμε.

Είναι σήμερα ζωντανή μπροστά μας η δυστυχία  των ανθρώπων, της πατρίδας και της ιστορίας. Όμως, ακέραιο και ανεξήγητο προβάλλει και  το ερώτημα, πως ένα όνειρο, μια προσδοκία για ελευθερία κατέληξε σε καταστροφή.

Νιώθαμε, στην περίοδο της νεότητάς μας, πρωτοπόροι και δυνατοί στην περιοχή και στον κόσμο, σε αγώνες ελευθερίας, πλάι και μαζί με τους άλλους λαούς που αναζητούσαν τη δική τους θέση στην ιστορία. Θεωρούσαμε τον αγώνα μας ένα προορισμό. Μια διαδρομή προδιαγραμμένη που νομίζαμε εύκολη, βατή, που την πότισαν στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο  με αίμα εκατομμύρια άνθρωποι. Την υποσχέθηκαν οι μεγάλοι κι εμείς την πιστέψαμε κατάβαθα.

Όλα, μα όλα φούντωναν με το χρόνο και έγιναν σκοπός ζωής, ένα  όνειρο ένα θαύμα ελευθερίας και μεγαλοσύνης ψυχικής, πνευματικής. Ξεκίνησε η πορεία με πολλή ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση.

Δεν  διερωτηθήκαμε πριν ξεκινήσουμε αν λογαριάσαμε τις συνθήκες, αν ξέραμε την Κύπρο, τα βουνά και τους κάμπους της, τα ξωκκλήσια, τα κάστρα της , τη ζωή των προγόνων μας. Ούτε σκεφτήκαμε αν πριν αγαπήσουμε την Ένωση, αγαπήσαμε την πατρίδα μας. Δεν μας απασχόλησε ποτέ ποια η θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο, ποια η πορεία και ποια η διαδρομή της μέσα στην ιστορία. Δε λογαριάσαμε το λαό της. Το σύνολο του λαού της, όπως μας τον παρέδωσε η γεωγραφία και η ιστορία. Και ούτε προβληματιστήκαμε για την Ελλάδα, που μετρούσε τα πένθη και τα ερείπιά της, ανθρώπινα, υλικά και πολιτικά,  όχι μόνο του πολέμου και της κατοχής, αλλά και του εμφυλίου, που έφερε ακόμη πιο μεγάλη καταστροφή, την πιο μεγάλη κρίση εσωτερικής ενότητας και με κλονισμένη τη θέση της χώρας, λόγω ξένης εξάρτησης, στο σύγχρονο κόσμο.  

Καταστάσεις  ολοφάνερες,  που θα μας βοηθούσαν ν’ ανοίξουμε τα μάτια μας και να διακρίνουμε τις δυσκολίες και τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζε ο αντιαποικιακός αγώνας μας με την Ελλάδα της εποχής ως εντολοδόχο μας.

Στον τόπο μας κυριάρχησε μια παραδοσιακή ηγετοκρατία με τις δικές της προτεραιότητες χωρίς λαϊκή έκφραση και χωρίς πολιτική ηγεσία. Εθνική εκπροσώπηση ο Εθνάρχης Μακάριος με  αλυτρωτικό προσανατολισμό και στην ένοπλη δράση ο Γρίβας του ελληνικού εμφυλίου πολέμου και της αδίστακτης βίας.  Άλλο ήταν  το αγωνιστικό φρόνημα του λαού που φάνηκε με την αυτοθυσία των νέων στην αγχόνη και σε άνισες μάχες .

Ναι: Είμαστε Έλληνες και ελληνικός ο χαρακτήρας που  κυριαρχούσε στο νησί . Όμως υπήρχε και μια άλλη αλήθεια: Ζούσαμε πάντα  με άλλους. Παίρναμε και δίναμε αγαθά και πολιτισμό. Πολυπολιτισμική η διαδρομή της. Πέρασε ο τόπος και ο λαός δοκιμασίες και επιβίωσε με σοφία και με προσαρμογές. Μέχρι το Πάπα προσκυνήσαμε, κάτι που οι άλλοι δεν εννοούσαν, για να διαφυλάξουμε την Ορθοδοξία, το λαό και τον πολιτισμό του.

Αυτά δε μας τα μάθαν στα σχολεία . Δε μας τα είπαν οι ηγέτες. Μεγαλώσαμε μέσα στις μεγαλοστομίες και τις διακηρύξεις για νίκες αγώνες και θυσίες. Τα μάθαμε με πικρό τρόπο όλα μαζί συμπυκνωμένα μέσα στα τελευταία 50- 60-70 χρόνια.

Όταν άρχισαν να εμφανίζονται οι δυσκολίες και τα προβλήματα, τα θεωρήσαμε ανεξήγητα. Τότε αρχίσαμε να λέμε φταίει ο ένας, φταίει ο άλλος. Δε μας καταλαβαίνουν. Μας προδίδουν. Οι μεγάλοι συνωμοτούν εναντίον μας. Η αλήθεια είναι ότι ξεστρατίσαμε εξ αρχής και δε μπορούσαμε να δούμε τις δικές μας ευθύνες, άρα ούτε και να πάρουμε μέτρα για την αντιμετώπισή τους.

Δεν πραγματώθηκαν τα όνειρα και οι στόχοι μας. Πραγματοποιήθηκε το δυνατό γενέσθαι. Η ανεξαρτησία, η δεσμευμένη ανεξαρτησία . Όχι τυχαία, όχι από συνωμοσία, αλλά γιατί εκεί μας οδηγούσε η πολιτική, η τακτική μας και η συσχέτιση δυνάμεων,  η ασυγκράτητη βία εναντίον των δικών μας και των άλλων,  οι διακοινοτικές συγκρούσεις και με την Τουρκία πια παρούσα.  Όλα αυτά σε μια εποχή όπου οι αποικίες και η αυτοδιάθεση τους συνδεόταν με την ανεξαρτησία. Αυτό είναι που δεν εννοήσαμε ποτέ. Όταν μας δόθηκε η ανεξαρτησία , με το δικοινοτικό της χαρακτήρα , όμως σε μια Κύπρο ενιαία,  δεν αντιληφθήκαμε τη σημασία της  και δεν αναλάβαμε τις ευθύνες μας. Την υποσκάψαμε από την πρώτη μέρα. Είπαμε και ψέματα. Είπαμε δεν την ενέκρινε ο λαός. Αν δεν την ενέκρινε, τότε πώς αποκτήσαμε κράτος και ψηφίσαμε Προέδρους και Βουλές; Αν δε θέλαμε την ανεξαρτησία γιατί διαβεβαίωναν ο ηγέτες για λογαριασμό μας πίστη στο Σύνταγμα; Γιατί προσφεύγαμε στα δικαστήρια επικαλούμενοι τις πρόνοιες του Συντάγματος;

Δεν υπήρξαμε τίμιοι ούτε έναντι του τόπου ούτε έναντι της ιστορίας του. Ήταν η ανεξαρτησία προδοσία; Όχι, ήταν δωρεά. Ήταν αναγνώριση αυτού που πάντα ήταν η Κύπρος. Ένα νησί με τη δική του ιστορία στην ανατολική άκρη της Μεσογείου.

Είχε η ανεξαρτησία προβλήματα; Ναι, είχε. Είχαν οι Τουρκοκύπριοι προνόμια που θα μπορούσαν να θεωρηθούν υπερβολικά; Ναι είχαν.  Ήταν όμως διαχειρίσιμα. Μπορούσαν ν’ αντιμετωπισθούν με συνεννοήσεις και με τη διπλωματίαˑ εμείς, όμως, νομίσαμε ότι ήταν λόγος να κατεδαφίσουμε τη Δημοκρατία και πιστέψαμε ότι αυτό θα ήταν νίκη .  Προτιμήσαμε τη  στρατιωτικοποίηση, την  εσωτερική ένοπλη αναμέτρηση αντί τη συνεννόηση , χωρίς να σκεφτούμε ότι αυτό τελικά θα σήμαινε και αναμέτρηση με την Τουρκία. Λέγαμε και το άλλο, ότι αν γινόταν εισβολή, θα την αντιμετωπίζαμε κα αυτή νικηφόρα.

Η στρατιωτικοποίηση έφερε στην Κύπρο ξανά το Γρίβα, έφερε τους Έλληνες αξιωματικούς,  έφερε την Εθνική Φρουρά με αρχηγό Έλληνα στρατηγό. Οι Έλληνες στρατιωτικοί, όμως, έφεραν μαζί τους την διχαστική ιδεολογία τους, βαθύτατα εξαρτημένη από τον εμφύλιο και το ψυχρό πόλεμο, το  ξεπερασμένο εθνικισμό τους, το ίδιο το ελληνικό πολιτικό πρόβλημα, που δεν ήταν και δικό μας. Από τη στρατιωτικοποίηση πήγαμε στην στρατοκρατία. Η χούντα ήταν πια η αποκορύφωση του δράματος και του προβλήματος . Στην Ελλάδα οι αξιωματικοί κατάργησαν τις δημοκρατικές ελευθερίες του Ελληνικού λαού. Στην Κύπρο βρέθηκαν σε σύγκρουση με την ηγεσία του τόπου τον Προέδρο της Δημοκρατίας, το σύστημα, τις εσωτερικές πολιτικές καταστάσεις, με το κόμμα της αριστεράς, με τον καθένα που υπερασπιζόταν τη δημοκρατία και είχε φιλελεύθερο φρόνημα. Οι Έλληνες αξιωματικοί δεν μπορούσαν να δεχτούν  την αδέσμευτη πολιτική της Δημοκρατίας και τις φιλικές σχέσεις με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η κρίση ήταν ανοικτή, εθνικιστική, συνωμοτική, δολοφονική. Τελικά συνδυάστηκε και με την ΕΟΚΑ Β΄. Αποκορύφωμα, το πραξικόπημα. Ξενόφερτο , που διατάχθηκε από την Αθήνα και εκτελέστηκε από Έλληνες αξιωματικούς . Ένα πραξικόπημα που αποτέλεσε τη χαριστική βολή για την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία και το λαό της. Αποκορύφωμα της δυσαρμονίας που από μακρού υπήρχε στην πολιτική διαχείριση του Κυπριακού μεταξύ κυπριακής και ελληνικής ηγεσίας.

Χαρακτηριστικό ότι το πραξικόπημα στην Κύπρο έφερε την τούρκικη εισβολή, τη συμφορά και την τραγωδία για το λαό και τον τόπο, ενώ στην Ελλάδα έφερε τη πτώση της χούντας και μια νέα εποχή για τη χώρα. Η Ελλάδα γνώρισε έκτοτε την πιο σταθερή περίοδο της ιστορίας της, με κατοχυρωμένους τους δημοκρατικούς της θεσμούς. Εμείς εδώ στη Κύπρο όσο έχουμε κατοχή είναι ψηλαφητή η στρατοκρατία και το πραξικόπημα.

Έκτοτε η Κύπρος βρίσκεται  σε αναζήτηση στηριγμάτων μέσα στη ψύχη της και μέσα από την ιστορική της μνήμη, που έχει πια ζωντανέψει για το δύσκολο σήμερα και πιο δύσκολο αύριο. Σε αυτό συμβάλλει και ο τόμος που έχουμε στα χέρια μας ‘‘Κύπρος 1974-2004’’. Δείγμα πνευματικής και δημιουργικής ρώμης και ελπίδα για το αύριο.

*Τα ενυπόφραφα κείμενα απηχούν της απόψεις των συγγραφέων τους