Τάκης Χατζηδημητρίου

Του Άριστου Κάτση*

Στις 15 του Απρίλη της φετινής χρονιάς ο Πολιτιστικός Όμιλος Μόρφου τίμησε μετά θάνατον σε εκδήλωση που διοργάνωσε στη Λεμεσό τον Μορφίτη σατιρικό ποιητή Άνθο Ροδίνη. Σήμερα η Αθλητική ένωση Μόρφου τιμά εν ζωή μιαν άλλη εκλεκτή προσωπικότητα με μορφίτικες ρίζες, έναν πνευματικό άνθρωπο με πολύπλευρη δράση, με ξεχωριστή συμμετοχή στον πολιτισμό, με πλούσιο συγγραφικό έργο, έναν κορυφαίο πολιτικό στην ιστορία της κυπριακής δημοκρατίας, έναν άνθρωπο που έχει συνδέσει τη ζωή του με όλους τους αγώνες του κυπριακού ελληνισμού και του κυπριακού λαού, έναν άνθρωπο που στάθηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα του ελληνικού λαού εναντίον της εφτάχρονης χουντικής τυραννίας. Ο άνθρωπος αυτός δεν είναι άλλος από τον αγαπητό σε όλους μας Τάκη Χατζηδημητρίου.

Όλη η ζωή του Τάκη είναι ταυτισμένη με δυο λέξεις. Δράση και αγώνας. Φοιτητής ακόμα εκλέγεται Γενικός Γραμματέας της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων πανεπιστημίου Αθηνών, μετέχει στην οργάνωση Νεολαίας του κόμματος των Φιλελευθέρων και εργάζεται στο Πολιτικό Γραφείο του θείου του Λουκή Ακρίτα.

O Λουκής Ακρίτας, αναμφισβήτητα ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς του εικοστού αιώνα στην Ελλάδα, ασκεί την επιρροή του στον Τάκη. Δίπλα του ο Τάκης απορρίπτει τη συντήρηση και διαμορφώνεται πολιτικά ως άτομο του προοδευτικού χώρου με ιδιαίτερη κοινωνική ευαισθησία.

Επιστρέφοντας στην Κύπρο το 1959 εργάζεται ως οδοντίατρος και εκλέγεται πρόεδρος του Οδοντιατρικού Συλλόγου για μια δεκαετία, από το 1970 μέχρι το 1980. Επίσης, υπήρξε μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του λογοτεχνικού περιοδικού «Κυπριακά Χρονικά» και υπεύθυνος του Πολιτιστικού  Κέντρου «Στέγη Κυπριακών Χρονικών». Ακόμα ήταν πολιτικός αρθρογράφος στις εφημερίδες Αλήθεια, Κύπρος και Τα Νέα. Τέλος, στην εφημερίδα Νέοι Καιροί διατηρεί στήλη κριτικής λογοτεχνίας με ψευδώνυμο. Επίσης, η ανάμιξή του στη δημοσιογραφία επεκτείνεται όταν αναλαμβάνει την περίοδο 1964-1966 ανταποκριτής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και του Αθηναϊκού Πραχτορείου Ειδήσεων.

Το βασιλικό πραξικόπημα στην Ελλάδα της 15^ης του Ιούλη του 1965 πλήγωσε ιδιαίτερα τον Τάκη Χατζηδημητρίου. Η δημοκρατική του συνείδηση δεν του επέβαλλε τον συμβιβασμό με την κυβέρνηση των αποστατών που ήταν τελείως αντίθετη με τη λαϊκή θέληση και αποτέλεσμα παρασκηνίων στα οποία οργίασε η εξαγορά βουλευτών. Ένα από τα θύματα της κυβέρνησης των αποστατών ήταν κι ο ίδιος ο Τάκης που απολύθηκε από τη θέση του ανταποκριτή του Αθηναϊκού Πραχτορείου Ειδήσεων.

Μεγαλύτερη όμως πληγή για τον Τάκη ήταν η επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα τον Απρίλη του 1967. Μάλιστα, με άρθρο του τότε στην εφημερίδα «Κύπρος» διέγνωσε ότι βασικός σκοπός των συνταγματαρχών ήταν το κλείσιμο του κυπριακού με μια απαράδεχτη αντιλαϊκή λύση.

Αμέσως αναλαμβάνει πρωτοβουλία και ιδρύεται η επιτροπή Αποκατάστασής Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Οι προθέσεις της χούντας για την Κύπρο γίνονται αμέσως φανερές. Επιδιώκει έναν ελληνοτουρκικό διάλογο χωρίς την παρουσία των Κυπρίων με στόχο μια ψευδοενωτική λύση. Οι Ελληνοκύπριοι αντιδρούν, αλλά η χούντα απειλεί πως αυτοί θα πληρώσουν, όταν θα γίνει η Ένωση. Μια γενναία απάντηση δίνει ο πρόεδρος της επιτροπής αποκατάστασης της δημοκρατίας Βίας Μαρκίδης που γράφει:

«Εις τας απειλάς των κυρίων συνταγματαρχών απαντώμεν με πάσαν ειλικρίνειαν: Ας γίνει η ένωσις και ας μας συλλάβουν».

Η επιτροπή για τη δημοκρατία στην Ελλάδα αντιμετωπίζει σ’ όλο το διάστημα της ύπαρξης της την εχθρότητα της χούντας. Μάλιστα μια διαδήλωση της τον Απρίλη του 1971 με σύνθημα «Δημοκρατία στην Ελλάδα» αντιμετωπίζει τη φασιστική επίθεση των τραμπούκων οπαδών της δικτατορίας και διαλύεται. Είναι μια εποχή τότε που πολλά λεγόμενα εθνικόφρονα σωματεία γιορτάζουν την επέτειο της δικτατορίας, ενώ αρκετά άλλα σιωπούν. Ο Χατζηδημητρίου όμως στέκει μπροστάρης στον αγώνα για τη δημοκρατία και αντιστέκεται.

Μετά τα γεγονότα της Κοφίνου τον Νοέμβρη του 1967 η Κύπρος εγκαταλείπει το απατηλό όνειρο της ένωσης και ακολουθεί την πολιτική της ανεξαρτησίας. Μέσα στο 1969 παρατηρείται μια ανάπτυξη της πολιτικής ζωής με τη δημιουργία νέων κομμάτων. Τότε ο Γλαύκος Κληρίδης είπε: «Σε τρία άτομα έταξα θέση στη Βουλή κι ο ένας είναι ο Χατζηδημητρίου».

Θα μπορούσε ο Τάκης τότε να ακολουθήσει τον εύκολο δρόμο, όπως έκαναν και κάνουν μέχρι σήμερα πολλοί νέοι που θέλουν να πολιτευθούν. Ο εύκολος δρόμος ήταν να πάει με το κόμμα του Κληρίδη, να εκλέγεται συνέχεια βουλευτής και σε κάποιο στάδιο να πάρει και υπουργικά αξιώματα.

Ο Τάκης όμως ακολούθησε τον δύσκολο δρόμο. Η συνείδησή του δεν του επέτρεπε να ενταχθεί σ’ ένα συντηρητικό κόμμα. Έτσι, αμέσως εντάχθηκε στη σοσιαλιστική ΕΔΕΚ οραματιζόμενος μια Κύπρο με κοινωνική δικαιοσύνη.

Η νέα πληγή για τον Τάκη, όπως και για όλους μας, ήταν το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή. Θα αντισταθεί όμως και στα δυο. Θα διοργανώσει μάλιστα και θα πάρει μέρος σε μεγάλες πορείες κατά μήκος της γραμμής Αττίλα.

Κατά το διάστημα που ο Μακάριος αναγκαστικά μένει εκτός Κύπρου, από τον Ιούλη μέχρι τον Δεκέμβρη του 1974, γίνεται μια προσπάθεια και στην Κύπρο και στο εξωτερικό να μην επιστρέψει στη θέση του ο εκλεγμένος Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ο Τάκης όμως στέκει στην πρωτοπορία του αγώνα για αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης.

Στην ΕΔΕΚ θα φτάσει μέχρι τα αξιώματα του Γενικού Γραμματέα και Αντιπροέδρου του κόμματος και θα εκλεγεί βουλευτής για τέσσερις θητείες.

Το 2004 χωρίζουν οι δρόμοι του Τάκη με την ΕΔΕΚ. Το κόμμα του ακολουθεί τον δρόμο του «όχι» στο δημοψήφισμα κι ο Τάκης τον δρόμο του «ναι» οραματιζόμενος μια επανενωμένη ευρωπαϊκή πολυπολιτισμική Κύπρο με κοινωνική δικαιοσύνη.

Ο Τάκης ήταν από τους πρώτους που είδε την αναγκαιότητα ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση κι αγωνίστηκε για να επιτευχθεί αυτή η ένταξη.

Τρεις πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας τον έχουν τιμήσει ιδιαίτερα. Ο Τάσος Παπαδόπουλος τον διόρισε το 2004 ως Συντονιστή Εναρμόνισης της Κύπρου με την Ευρωπαϊκή Ένωση, θέση από την οποία παραιτήθηκε τον Απρίλη του 2004 λόγω της διαφωνίας του με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας στο θέμα του δημοψηφίσματος εκείνης της χρονιάς για τη λύση του κυπριακού.

Η παραίτησή του έδειχνε το ήθος του Τάκη κι έστελνε το μήνυμα πως τα αξιώματα γι’ αυτόν ήταν βήματα εργασίας και προσφοράς και όχι βήματα για ατομική προβολή.

Ο Τάκης μετά το δημοψήφισμα του 2004 συνέχισε τους αγώνες του για επανένωση της Κύπρου μέσα από σοσιαλιστικές κινήσεις και μέσα από την κίνηση Διαμερίσματος Μόρφου για λύση και επανένωση.

Το 2008 ο Δημήτρης Χριστόφιας τον διόρισε πρόεδρο της ελληνοκυπριακής αντιπροσωπείας στην Τεχνική Επιτροπή για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι τις 21 του Γενάρη του 2022.

Ο Τάκης εργάστηκε με πάθος σ ’αυτή την δικοινοτική επιτροπή που επιτέλεσε αξιοθαύμαστο έργο και προχώρησε στην επιδιόρθωση κι αναστήλωση και χριστιανικών και μουσουλμανικών μνημείων.

Τέλος ο Νίκος Αναστασιάδης στις 3 του Φλεβάρη του 2022 απένειμε στον Τάκη Χατζηδημητρίου το μετάλλιο Εξέχουσας Προσφοράς για την προσπάθεια του διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ακόμα, υπάρχουν δυο άλλες διακρίσεις για τον Τάκη. Το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο έχει τιμήσει τον Πρόεδρο της ελληνοκυπριακής επιτροπής για την πολιτιστική κληρονομιά Τάκη Χατζηδημητρίου και τον πρόεδρο της τουρκοκυπριακής επιτροπής Αλί Ντουτσάι με το βραβείο του ευρωπαίου πολίτη για την προσπάθεια τους και τους αγώνες τους για διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Επίσης για τον ίδιο αγώνα τους το ΑΚΕΛ τους τίμησε με το βραβείο Τεύκρου Ανθία Θεοδόση Πιερίδη.

Ο Τάκης Χατζηδημητρίου από το 2002 είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Κοινωνικοπολιτικών Μελετών, το οποίο έχει στο ενεργητικό του αρκετές παρουσιάσεις αξιόλογων βιβλίων Κυπρίων συγγραφέων.

Πέραν των όσων ανέφερα, ο Χατζηδημητρίου έχει στο ενεργητικό του τη συγγραφή εφτά βιβλίων. Αυτά είναι τα εξής:

1. Ένα νέο ξεκίνημα για μια νέα εποχή
2. Μπροστά στα προβλήματα του τόπου
3. Το δημοψήφισμα της 20^ης Απριλίου 2004 και η λύση του Κυπριακού
4. Ουδένα μισθό έλαβε που αναφέρεται στον πατέρα του Ευστάθιο που πρόσφερε αμισθί τις υπηρεσίες του στον Μικρασιατικό πόλεμο
5. Ο μικρός και ο μεγάλος κόσμος του Λουκή Ακρίτα
6. Κύπρος 1950-1959
7. Κυπριακή Δημοκρατία 1959-1964

Γνώρισα τον Τάκη Χατζηδημητρίου το καλοκαίρι του 1967. Είχε προηγηθεί η επιβολή της διχτατορίας στην Ελλάδα κι η χούντα είχε αντικαταστήσει τα εκλεγμένα συμβούλια της ΕΦΕΚ στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη με διορισμένα συμβούλια από άτομα γνωστά για τα φιλογριβικά τους αισθήματα.

Τότε ο Τάκης ήταν εκπρόσωπος στην Κύπρο της αντιστασιακής οργάνωσης στην Ελλάδα «Δημοκρατική Άμυνα». Ο αείμνηστος αγωνιστής και αγαπητός φίλος Ανδρέας Χριστοδουλίδης είχε καλέσει στο ιατρείο τον Τάκη, εκπροσώπους των Κυπρίων φοιτητών από όλες τις άλλες χώρες εκτός από την Ελλάδα και τους έπεισε πως δεν θα έπρεπε να πάρουν μέρος στο φοιτητικό συνέδριο στο οποίο θα συμμετείχαν οι διορισμένοι της Ελλάδας από τη χούντα. Στο ιατρείο του με τη βοήθεια του Αντρέα Χριστοδουλίδη γινόταν συντονισμός του αντιχουντικού αγώνα. Εκεί ορίστηκε ο αείμνηστος συμπολίτης μας Αντρέας Φρυδάς ως υπεύθυνος να μεταφέρνει τα μηνύματα των Κυπρίων που βοηθούσαν την ελληνική αντίσταση προς Ελλαδίτες αντιστασιακούς. Κι ανάμεσα σ’ αυτούς που συναντούσε τότε στην Αθήνα ο Αντρέας Φρυδάς ήταν οι εκλεχτοί δημοσιογράφοι Κωνσταντίνος Καλλιγάς και Κώστας Χατζηαργύρης.

Μέσω λοιπόν του Ανδρέα Χριστοδουλίδη έγινε η γνωριμία μου με τον Τάκη. Το 1969 τέλειωσα τις σπουδές μου και κατατάχτηκα στην Εθνική Φρουρά που λειτουργούσε ως κράτος εν κράτει. Ήταν η εποχή του Εθνικού Μετώπου. Ελλαδίτες αξιωματικοί εκδηλώνονταν υπέρ αυτής της οργάνωσης και μας έφερναν και τα φυλλάδιά της για να μας μορφώσουν «εθνικά», όπως έλεγαν.

Στις 8 του Μάρτη του 1970 έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Προέδρου της Κύπρου Μακάριου, όταν ρίχτηκαν πυροβολισμοί στο ελικόπτερο στο οποίο βρισκόταν. Η απόπειρα οργανώθηκε από το Γενικό επιτελείο της Εθνικής Φρουράς όπως φαίνεται από ένα αποκρυπτογραφημένο μήνυμά του που έστειλε την παραμονή της απόπειρας σ’ όλες τις στρατιωτικές μονάδες. Αυτό ζητούσε πρόσθετα μέτρα επαγρυπνήσεως από τις 7 μέχρι τις 9 του Μάρτη και περιορισμό στις άδειες αξιωματικών εκτός έδρας  «εις απολύτως αναγκαίον και λογικόν αριθμόν». Κι αυτά σε μέρες καρναβαλιού που οι άδειες αυξάνονταν.

Είδα το μήνυμα αυτό κι έκρινα αναγκαίο ο πρόεδρος της Δημοκρατίας να ενημερωθεί. Δεν δυσκολεύτηκα καθόλου να αποφασίσω σε ποιο πρόσωπο θα το έδινα για να το παραδώσει στον αρχιεπίσκοπο. Αυτός ήταν ο Τάκης Χατζηδημητρίου που κι αργότερα ενημέρωνε τον Μακάριο για τις συνωμοσίες εναντίον του.

Σε κατοπινό στάδιο, στον στρατό κάθε φορά που φεύγαμε με άδεια μας έδιναν και ένα δελτίο πληροφοριών και μας καλούσαν όταν επιστρέφαμε στο στρατόπεδο να το φέρναμε πίσω συμπληρωμένο. Ενημέρωσα τον Τάκη γι’ αυτό  που το θεώρησε απαράδεκτο και δημοσίευσε άρθρο στα ΝΕΑ με το οποίο κάκιζε την επιδίωξη του στρατού να προωθεί τον χαφιεδισμό ανάμεσα στους εθνοφρουρούς.

Η υπόσκαψη της κυπριακής πολιτείας και του προέδρου της συνεχιζόταν ασταμάτητα από τη χούντα. Το 1971 μας είχαν στείλει στα σχολεία ως βοήθημα ιστορίας ένα βιβλίο που έκαμνε καθαρά αντιμακαριακή προπαγάνδα. Το συζήτησα με τον Τάκη, η επιτροπή αποκατάστασης της δημοκρατίας στην Ελλάδα  κατάγγειλε το βιβλίο με ανακοίνωσή της κι η Κυπριακή Δημοκρατία αποφάσισε την απόσυρση του.

Με τον Τάκη συζητούσαμε συχνά και μερικές φορές είχαμε διαφορετικές εκτιμήσεις. Για παράδειγμα η θέση μου ήταν πως η έντονη τοποθέτηση της ΕΔΕΚ στον αριστερό χώρο περιόριζε τις δυνατότητες αύξησης των ποσοστών της. O Tάκης όμως δεν δεχόταν εκπτώσεις από τη σοσιαλιστική του ιδεολογία. Και σήμερα ο Τάκης μου είπε για κάποιες διαφορετικές εκτιμήσεις για κάποια γραφόμενά μου. Όπως κι εγώ έχω διαφορετικές εκτιμήσεις για κάποιες δικές του απόψεις.  Αυτά όμως δεν επηρεάζουν καθόλου τη φιλία μας και την εκτίμηση που τρέφει ο ένας για τον άλλο.

Ο Τάκης δεν σταμάτησε ποτέ τον αγώνα εναντίον της χουντικής τυραννίας και της προδοτικής οργάνωσης ΕΟΚΑ Β. Η αρθρογραφία του στα ΝΕΑ ήταν ένα σάλπισμα δημοκρατίας κι οι ομιλίες του για τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον Λουκή Ακρίτα ήταν ένα μήνυμα καθαρά αντιχουντικό, ένα μήνυμα σεβασμού της λαϊκής θέλησης.

Μετά την εισβολή ο Τάκης θα σταθεί στην πρωτοπορία του αγώνα για λύση του κυπριακού και επανένωση της πατρίδας μας. Ήταν πάντα μαζί μας σ’ όλες τις εκδηλώσεις της Κίνησης Διαμερίσματος Μόρφου για λύση κι επανένωση. Μαζί μας στον αγώνα για την επαναπροσέγγιση των δυο κοινοτήτων. Μαζί μας όταν επαναλειτουργούσαμε την εκκλησία του Αγίου Μάμα, μαζί μας όταν κόβαμε βασιλόπιτα με του Τουρκοκύπριους, μαζί μας και όταν τιμούσαμε τον αείμνηστο Χακκί Αλπάγκουτ, μαζί μας και όταν συναντούσαμε τον εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βαν Ντερ Μιλ.

Οι συνολικές γνώσεις του Τάκη σε τρία θέματα (ιστορία, πολιτική και πολιτισμός) είναι τέτοιες που μπορεί να θεωρηθεί ίσως ο πιο μορφωμένος Κύπριος σ’ αυτά. Ο Τάκης ιδεολογικά κατατάσσεται στην σοσιαλιστική αριστερά. Συγχρόνως όμως νιώθει Κύπριος που σέβεται τους Τουρκοκύπριους και αγαπά τον ελληνισμό αλλά νιώθει και Ευρωπαίος που οραματίζεται μια πολυπολιτισμική Κύπρο. Τέλος, γεννήθηκε στον Άγιο Δομέτιο αλλά πάνω απ΄ όλα δεν ξεχνά τις ρίζες του. Ο Τάκης ήταν και θα είναι Μορφίτης.

Την πολιτική ο Τάκης δεν την είδε ποτέ ως βήμα προβολής, αλλά στην όλη του πολιτική σταδιοδρομία συνδύασε την πολιτική με την ηθική. Σήμερα που η Κύπρος διασύρεται στην Ευρώπη ως χώρα διαφθοράς, σήμερα που δίδεται η εντύπωση πως στην πολιτική μας κυριαρχεί η αποκόμιση οικονομικών ωφελειών, σήμερα που επιχειρείται η διαστρέβλωση της ιστορίας, σήμερα που η Κυπριακή Δημοκρατία τιμά τον Γρίβα στον χώρο από όπου επιδίωκε  την διάλυση του κράτους, αναρωτιέται κανένας που θα μας οδηγήσει αυτή η παρακμή.  Αυτή η παρακμή κάνει ακόμα πιο επίκαιρο τον Τάκη Χατζηδημητρίου, τον πολιτικό και πνευματικό άνθρωπο που συνδύασε πάντα την ηθική με την πολιτική και τον δημόσιο βίο του .  Η Κύπρος είναι ανάγκη να επιστρέψει στον Τάκη Χατζηδημητρίου. Μόνον έτσι μπορεί να’χει ελπίδες να σωθεί.

Τάκη Χατζηδημητρίου, η αποψινή συγκέντρωση σε τιμά για την πολύχρονη και πολυσήμαντη προσφορά σου στον τόπο μας. Ξεκίνησες νεαρός τους αγώνες σου για την Κύπρο με την ένταξή σου στην Παγκύπρια Εθνική οργάνωση νεολαίας, τους συνέχισες ως φοιτητής και αργότερα ως πολιτικός και δημόσιο πρόσωπο της πατρίδας μας. Αντιλήφθηκες έγκαιρα πως το σύνθημα της ένωσης οδηγούσε στη διχοτόμηση και έδωσες όλες σου τις δυνάμεις για τη στήριξη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με κίνδυνο της ίδιας της ζωής σου πολέμησες το φασισμό γνωρίζοντας που θα οδηγούσε η επικράτησή του. Μετά την εισβολή δεν χώρισες τους Κυπρίους σε βόρειους και νότιους. Μια ήταν η πατρίδα σου, η Κύπρος, από την Πάφο μέχρι τον Απόστολο Αντρέα. Αγωνίστηκες για τη σύσφιξη των σχέσεων των δυο κοινοτήτων, πάλεψες με πάθος για την πολιτισμική μας κληρονομιά και μας διέσωσες σημαντικά μνημεία. Έδωσες τον καλύτερο εαυτό σου για να απαλλαγεί η πατρίδα σου από το τέρας της διχοτόμησης.

Για όλη αυτή την προσφορά σου πρέπει να είσαι περήφανος. Πάντως όλοι όσοι σε τιμούμε απόψε νιώθουμε περήφανοι για σένα.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους