Τα κάλαντα στην Πόλη

Του Χρίστου Πλένγκα,

Νομικού, Απόφοιτου της ΘΣΧ.

Στην γενέτειρά μου ως μικρό παιδί το απόγευμα προς το βράδυ των Χριστουγέννων μαζί με συμμαθητές βγαίναμε για τα κάλαντα, καθώς με το βυζαντινό – εκκλησιαστικό τυπικό κατά την τέλεση του εσπερινού το πρώτον ακούγεται το απολυτίκιο της εορτής των Χριστουγέννων και από τότε (εσπέρας) αρχίζει ο εορτασμός, έτσι και τα κάλαντα των Χριστουγέννων, όπως τα μάθαμε και τα τραγουδούσαμε στην Χαλκηδόνα και Πόλη άρχιζαν με το «Καλήν εσπέραν Άρχοντες …», αντί του «Καλήν ημέραν Άρχοντες…» που σήμερα επικρατεί στον ελλαδικό χώρο και παράτυπα από το πρωϊνό της 24ης Δεκεμβρίου ακούγονται τα κάλαντα των Χριστουγέννων …
Επίσης θα πρέπει να επισημάνω και την αναγκαιότητα καταγραφής της τοπικής απόδοσης των καλάντων στην γενέτειρά μου (π.χ. ο εν Αθήναις Σύλλογος Μουσικοφίλων Κων/πόλεως θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία για την καταγραφή και διάδοσή τους), ειδικά τώρα που τα τελευταία χρόνια λόγω του κλεισίματος των δημοτικών σχολείων στην Πόλη και της έλλειψης μικρών παιδιών που βγαίνουν για κάλαντα στις γειτονιές της , ο ερχομός από την Ελλάδα εθελοντών νέων που μεταφέρουν στην Πόλη μας κάλαντα «ελλαδικού τύπου και απόδοσης», φοβάμαι ότι θα προκαλέσουν την απώλεια παράδοσης ως προς την απόδοση των Κων/πολίτικων καλάντων…
Κάθε παραμονή Χριστουγέννων θυμάμαι ότι μέλημα κάθε ρωμαίϊκου σπιτιού ήταν να στηθεί πρώτα η «Φάτνη» και μετά το Αγιοβασιλιάτικο δένδρο (δεν το αποκαλούσαμε Χριστουγεννιάτικο, καθώς ουδεμία σχέση είχε με τα Χριστούγεννα, όπως και τα δώρα τότε ήταν Αγιοβασιλιάτικα και ουχί Χριστουγεννιάτικα !!!). Στα σχολεία μας και στο μάθημα της καλλιτεχνίας οι δασκάλες μας δίδασκαν το πώς από το τσαλάκωμα του γνωστού στην Πόλη χαρτιού σακούλας να φτιάχνουμε το «Σπήλαιο της Γέννησης» και να τοποθετούμε μέσα την φάτνη με το «Θείο Βρέφος» και τον λοιπό διάκοσμο …
Στα τότε Χριστούγεννά μας αγνοούσαμε τα μελομακάρονα και τους κουραμπιγέδες, που τους τρώγαμε καθ΄όλη την διάρκεια του έτους, καθώς δεν συνηθίζαμε τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά να αγοράζουμε κουραμπιγέδες, στην πιατέλα ή στο βαθύ πιάτο πάνω στο τραπέζι της κεντρικής σάλας του σπιτιού μας υπήρχαν ξηροί καρποί, γλυκοσούτζουκο και φρούτα (ειδικά εκείνες οι μικρού μεγέθους ντόπιες μπανάνες, μανταρίνια, ρόδια κλπ)…
Παρά το κρύο και τον φόβο σφαγής από τους λεγάμενους, που τότε (1964 – 1974) για εμάς τους ρωμιούς επικρατούσε τέτοιες γιορτινές ημέρες, τολμούσαμε να πούμε τα κάλαντα δύο ή τρία ή τέσσερα παιδιά, που σχηματίζαμε μια μικρή ομάδα και άφοβα διασχίζαμε τα σκοτεινά σοκάκια των μαχαλάδων της Χαλκηδόνας, κυρίως στις ενορίες της Αγίας Ευφημίας στο κέντρο της Χαλκηδόνας, του Αγίου Γεωργίου Γέλδεγιρμεν και της Αγίας Τριάδος στο Μόδι, ήταν δύσκολο να επεκταθούμε στις γειτονιές προς τα Καλαμήσια και παραπέρα …
Όλα τα ρωμαίϊκα σπίτια περίμεναν τις επισκέψεις των παιδιών που θα τους έλεγαν τα κάλαντα, τουλάχιστον πέντε έξι ομάδες παιδιών χωρίς μουσικά όργανα και τρίγωνα θα περνούσαν από κάθε σπίτι και θα ελάμβαναν ως φιλοδώρημα ένα εικοσιπενταράκι γρόσια και σπάνια μία λίρα ή χαρτονόμισμα, υπήρχε και μια μεγάλη ομάδα νέων της Φιλοπτώχου Αδελφότητας Χαλκηδόνας με μουσικά όργανα που επισκίαζε εμάς τους πιτσιρικάδες και φυσικά εισέπραττε μεγαλύτερα φιλοδωρήματα, αφού αποσκοπούσε την συλλογή χρημάτων για αγαθοεργούς σκοπούς. Αξέχαστο παραμένει το κουδούνισμα στις τζέπες μας από τα κέρματα κατά την διάρκεια της περιπλάνησής μας στα σκοτεινά σοκάκια των γειτονιών της Χαλκηδόνας, που όταν μας πλησίαζαν λεγάμενοι, από φόβο κρατάγαμε τις τζέπες μας ακίνητες, μήπως μας επιτεθούν και μας κλέψουν…
Αυτό που θαυμάζαμε κατά την είσοδό μας στα ρωμαίϊκα σπίτια κάθε παραμονή Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων για να πούμε τα κάλαντα, ήταν οι μυρωδιές που επικρατούσαν, καθώς οι οικοδέσποινες από την παραμονή ετοίμαζαν τα φαγητά και γλυκίσματα, η κούρκα που έβραζε, το αγνό βούτυρο του μπακλαβά και κανταγιφιού, στα δε καραμανλήδικα σπίτια έσπαζαν την μύτη μας τα καρυκεύματα του σουτζουκιού, που συνήθιζαν να το παρασκευάζουν οι ίδιοι τους και δεν το αγόραζαν έτοιμο …
Αφήναμε για τελευταία σπίτια επίσκεψης μας τις οικίες των δεσποτάδων που κατοικούσαν στην Χαλκηδόνα μας, καθώς εκείνες τις απογευματινές ώρες επέστρεφαν από τα Πατριαρχεία και ερχόντουσαν αργά στα σπίτια τους, όσο δε ζούσε ο Χαλκηδόνος Θωμάς δεν τολμούσαμε να πάμε για κάλαντα στο Μέγαρο της Μητρόπολης, διότι είτε δεν θα μας άνοιγε την πόρτα ως τσιγκούνης, άλλως η οικονόμος του κυρία Σμαρώ θα μας έδινε κάποιο συμβολικό φιλοδώρημα, ούτε και στον βοηθό του επίσκοπο Φώτιο πηγαίναμε για τον ίδιο λόγο… Όταν όμως ήλθε ως Μητροπολίτης ο Μελίτων και έμενε σε πολυκατοικία στην άκρη του Μοδιού, ήταν το τελευταίο σπίτι που πηγαίναμε για κάλαντα, καθώς ήταν σίγουρο ότι θα λαμβάναμε ένα σοβαρό ποσό για φιλοδώρημα … Πριν από το σπίτι του Μελίτωνα πηγαίναμε στους Μητροπολίτες Νεοκαισαρείας και Μύρων Χρυσοστόμους, εάν η οικονόμος τους μας έλεγε ότι είναι εκεί μόνον ο μεγάλης ηλικίας Νεοκαισαρείας, φεύγαμε χωρίς να του τα πούμε, υποσχόμενοι ότι θα επιστρέψουμε όταν έλθει ο Μύρων, καθώς όλοι οι γέροι Μητροπολίτες ήταν κατά κανόνα τσιγκούνηδες … Ενώ ο τότε νέος Μύρων Χρυσόστομος (ο μετέπειτα Γέρων Εφέσου) ως ανοιχτοχέρης μας έδινε ένα μεγάλης αξίας χαρτονόμισμα, πάντοτε μας υπενθύμιζε ότι την άλλη φορά που θα τον επισκεφθούμε, να του δηλώσουμε ότι τα χρήματα που θα μαζεύσουμε, θα τα διαθέσουμε για φιλανθρωπικούς σκοπούς και τότε θα λάβουμε ακόμα μεγαλύτερο ποσό. Επίσης ο Άγιος Μύρων μας προσέφερε μαντολάτα και χαλβαδάκια με ξηρούς καρπούς τυλιγμένα σε έγχρωμες τζελατίνες, που ήταν τοποθετημένα μέσα στην πιατέλα πάνω στο τραπέζι της σάλας εισόδου, κάτι που μας ευχαριστούσε ιδιαιτέρως, καθώς ήταν κοσμογυρισμένος και πολύ μορφωμένος, έτσι είχε συνήθειες κοσμοπολίτικες …

Ο Μουσικολογιώτατος Άρχων και συνταξιώτης μου από την ΙΘΣΧ, Αντώνης Χατζόπουλος, πήρε το μικρό πήλινο τουμπελέκι του και έψαλε τα κάλαντα. Μου έστειλε την μαγνητοφώνησή τους, προσπάθησα να την μετασκευάσω κατάλληλα, ώστε να Σας την παρουσιάσω.

            Ο Αντώνης Χατζόπουλος
Με τον τρόπο αυτό έλεγαν τα κάλαντα μετά την δύση του ηλίου παραμονή της “Καλής Βραδιάς” και μόνον αγόρια στα ρωμαίϊκα σπίτια των μαχαλάδων του Πέρα, στην Χαλκηδόνα μας δεν είδαμε και ούτε ακούσαμε τα κάλαντα συνοδευόμενα με τουμπελέκι.
Ας μεταφερθούμε λοιπόν στα αξέχαστα εκείνα χρόνια, οσφρίζοντας το άρωμα από τις πάνω σε λαμαρίνες φρεσκοφουρνισμένες Αγιοβασιλόπιττες και να ακούσουμε τα πολίτικα Αγιοβασιλιάτικα κάλαντα από τον Αντώνη μας, τον οποίο θερμά ευχαριστώ για τον κόπο του.

Σήμερα τόσο στην Χαλκηδόνα μας όσο και στις λοιπές συνοικίες της Πόλης πολλά δημοτικά σχολεία παραμένουν κλειστά, τα δε ελάχιστα και αμέτρητα μικρά παιδιά τέτοιες γιορτινές μέρες δεν κατακλύζουν πια τα σοκάκια των εκεί γειτονιών, για να πουν στα ρωμαίϊκα σπίτια τα παραδοσιακά κάλαντα … Όμως μαθητές από τα Γυμνάσια της Πόλης πηγαίνουν στο Φανάρι για να πουν τα κάλαντα στον Πατριάρχη του Γένους μας, στο Προξενείο, στους δρόμους του Πέρα και ίσως σε κάποια ελάχιστα σπίτια, όχι όμως σε όλα τα ρωμαίϊκα σπίτια, που κάποτε άκουγαν τα κάλαντα και σήμερα έπαυσαν να τους επισκέπτονται παιδιά …
Εξ Ελλάδος και με πρωτοβουλία της Οι.Ομ.Κω., δηλ. της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών, εθελοντές νέοι επισκέπτονται τέτοιες γιορτινές ημέρες την Πόλη με σκοπό να ακουστούν τα κάλαντα στην Πόλη (στο Πατριαρχείο,στους Ναούς, στα εκεί Ιδρύματα και σε κάποια σπίτια), επίσης και άλλες ομάδες νέων εξ Ελλάδος ταξιδεύουν στην Πόλη για να πουν τα δικά τους κάλαντα στον Πατριάρχη και τους ομογενείς μας. Αντιλαμβάνομαι ότι τα κάλαντα αυτά που ακούγονται από τους εθελοντές δεν ταυτίζονται απόλυτα με τα κάλαντα που εμείς γνωρίζαμε και λέγαμε, σκεπτόμενος ότι υπάρχει περίπτωση να χαθούν τα Πολίτικα κάλαντα, αυτός είναι και ο λόγος που εισηγούμαι για την καταγραφή τους με σκοπό την διάδοση και διατήρησή τους στο μέλλον, ώστε να μην αποτελέσουν παρελθόν και σήμερα στην Πόλη να ακούγονται διαφορετικής παράδοσης κάλαντα, δεν πρέπει να σβήσει μια παράδοση αιώνων…
Νομίζω ότι τα ελάχιστα και αμέτρητα μικρά παιδιά της Ρωμιοσύνης μας, οι διοικούντες τις εκεί Κοινότητές μας έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα οργανώσουν για να μάθουν τα παραδοσιακά κάλαντά μας, όπως εμείς τα λέγαμε, ώστε τέτοιες γιορτινές μέρες να τους διαθέσουν ένα πουλμανάκι για την μεταφορά τους όχι μόνο στο Φανάρι και στο Πέρα, αλλά σ΄όλους τους μαχαλάδες των εκεί ενοριών μας και να ακουσθούν τα κάλαντα στο σύνολο των σπιτιών των ολίγων και αμέτρητων Ρωμιών (όπως ο Πατριάρχης Αθηναγόρας έλεγε), που ποθούν να ακούσουν τα κάλαντα όπως τα καλά εκείνα χρόνια του παρελθόντος, αλλά σήμερα δεν τους δίδεται η ευκαιρία …

*Τα τελευταία χρόνια μαθητές του Ζωγραφείου Λυκείου της Πόλης με πρωτοβουλία του διευθυντή Γιάννη Δερμιτζόγλου τραγουδούν , μαζί με Ρωμιούς και επισκέπτες από την Ελλάδα τα κάλαντα πρώτο στο σχολείο τους και στην συνέχεια στο Πέραν, στο Φανάρι και στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας στο Βαλουκλί.

Δείτε ρεπορτάζ από το τουρκικό κανάλι ATV