Τα αέρια, οι αγωγοί, οι τριμερείς «συμμαχίες» και η Τουρκική αντίδραση

Του Τάκη Χατζηδημητρίου*

Όταν μιλούμε σήμερα για ενεργειακά και για αγωγούς ουσιαστικά αναφερόμαστε στο πόλεμο στην Ουκρανία.

Η επίθεση της Ρωσίας του Πούτιν εναντίον της Ουκρανίας αποτελεί ένα μέγα γεγονός που προκαλεί πολύπλευρη κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρώτα θύματα οι άμεσα αναμεμιγμένες χώρες, Ουκρανία και Ρωσία . Θύματα και τα εκατομμύρια των προσφύγων που είδαν ξαφνικά να καταστρέφεται το σπίτι τους η πατρίδα τους και η ζωή τους, κρίμα και οι χιλιάδες των νέων ανθρώπων που χάνονται στα πεδία των μαχών, Ουκρανοί και Ρώσσοι  και κρίμα οι άμαχοι θύματα της απάνθρωπης  βίας του πολέμου.

Πέραν των αμέσων συνέπειων των συγκρούσεων είναι κιόλας αισθητό το πλήγμα στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων που επέφερε η επισιτιστική κρίση και ακόμη βαθύτερη η ενεργειακή κρίση.  Πιο ευάλωτοι οι άνθρωποι σε χώρες με χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα. Μια εφιαλτική ζωή προβάλλει μπροστά μας,  με πληθωρισμό, στερήσεις και αστάθεια απροσδιόριστων διαστάσεων.

Μέσα σε αυτό το κυκεώνα η ενέργεια βρέθηκε στο υπόβαθρο μιας ευρύτερης πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Η προσπάθεια της απεξάρτησης της Ευρώπης από το τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα την αποστέρησε από την  αναγκαία ενέργεια για να κρατήσει την οικονομία της σε ρυθμούς ανάκαμψης μετά τον κορονοϊό και πολύ περισσότερο να μπει στους αναγκαίους ρυθμούς ανάπτυξης . Τα ελλείματα σε ενέργεια που προέκυψαν οδήγησαν σε αύξηση των τιμών που φαίνεται δεν έχουμε δει ακόμη το τέλος τους . Μια αύξηση που επιβάρυνε κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων αλλά και κάθε οικονομική και βιομηχανική δραστηριότητα .

Η προσπάθεια εξασφάλισης ορυκτών καυσίμων για αναπλήρωση των ελλειμάτων έφερε στο προσκήνιο όλες της διαθέσιμες πήγες.   

Τα ορυκτά καύσιμα που  θα μπορούσαν με αγωγούς να εφοδιάσουν την Ευρώπη με τις αναγκαίες ποσότητες βρίσκονται στην Ασία κι τη Μέση Ανατολή, στο Αζερμπαϊτζάν , στο Τουρκμενιστάν στο Ιράν  στο Ιράκ στη Μεσόγειο. Σε όλες τις περιπτώσεις φέρνουν στο προσκήνιο αγωγούς που θα περνούσαν από την Τουρκία. Όμως, σε  όλες σχεδόν τις περιπτώσεις αναδύονται πολιτικά οικονομικά και άλλα προβλήματα που συνδέονται με περιφερειακές εντάσεις και καθιστούν τους σχετικούς σχεδιασμούς απραγματοποίητους. Ακόμη και στις περιπτώσεις που λύνονται τα σχετικά προβλήματα το στήσιμο των υποδομών θα χρειαστεί  5 και πλέον χρόνια, περίοδο δηλαδή, απαγορευτική για την ευρωπαϊκή οικονομία.

Είναι σε αυτό το σημείο που αναδύεται η προοπτική και οι δυνατότητες της Μεσογείου ως προμηθευτή της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των ελλειμάτων. Υπάρχουν κιόλας στην Ανατολική Μεσόγειο σημαντικά αποθέματα που θα μπορούσαν άμεσα να διοχετευθούν. Το Ισραήλ διαθέτει 35 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, η Αίγυπτος 110 τρις και η Κύπρος θα μπορούσε να φθάσει με κάποιες επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις μαζί με το πρώτο διαπιστωμένο από το 2011 κοίτασμα του οικοπέδου 12, στα 10-12 τρισεκατομμύρια. 

Για την αξιοποίηση των ενεργειακών πηγών της Ανατολικής Μεσογείου συγκροτήθηκε το Φόρουμ Φυσικού Αεριού Ανατολικές Μεσογείου με ιδρυτικά μέλη την Κύπρο Αίγυπτο και Ισραήλ . Το Φόρουμ δεν έμεινε στάσιμο μπροστά στις εξελίξεις . Προχώρησε σε συμφωνία με την ΕΕ για τη μεταφορά φυσικού αερίου των αιγυπτιακών και Ισραηλιτικών κοιτασμάτων μέσω των τερματικών της Αίγυπτου. Η Κύπρος παρόλο ότι είναι η μονή από τις τρεις χώρα μέλος της ΕΕ βρίσκεται σε ρόλο θεατή. Και ο λόγος είναι απλός η παράταση του Κυπριακού προβλήματος. 

Όμως η ανακάλυψη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ έθεσε από την αρχή το καίριο ερώτημα αν θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και πως; Ήταν έκτοτε διαπιστωμένο ότι το φυσικό αέριο δημιουργούσε νέα δεδομένα που θα μπορούσαν ν’ αξιοποιηθούν για την  επίλυση του προβλήματος προς όφελος ολόκληρου του πληθυσμού της και προς όφελος όλων των χωρών της περιοχής, της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης .

Αυτό δεν ήταν μόνο δική μας διαπίστωση αλλά και της ίδιας της Τουρκίας που οι ανάγκες της για φυσικό αέριο είναι τεράστιες. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια υπήρξαν περιπτώσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θετικές εξελίξεις ή ακόμη να ληφθούν κάποιες πιο εποικοδομητικές θέσεις . Αντί γι’ αυτό επελέγη η πολιτική των τριμερών επαφών που εξελίχθηκαν σε τετραμερείς με τη συμμετοχή της Ελλάδας  με ταυτόχρονο αποκλεισμό της Τουρκίας . Κορυφαία απόφαση ο  αγωγός East- Med, σχέδιο εκτός πραγματικότητας, που θα παράκαμπτε την Τουρκία. Μια τακτική που προκάλεσε περαιτέρω επιδείνωση στο Κυπριακό πρόβλημα. Η Τουρκία προχώρησε σε παράνομες ενέργειες και κατάφορη παραβίαση της Κυπριακής ΑΟΖ. Ταυτόχρονα επέτρεψε στο εγκάθετο από την Τουρκία καθεστώς της βόρειας Κύπρου ν΄ ανακηρύξει , παράνομα, δική του ΑΟΖ και ν΄ αδειοδοτήσει τουρκικές εταιρίες για έρευνες και διατρήσεις .

Οι συνέπειες αρνητικές για όλες τις πλευρές. Η Κυπριακή Δημοκρατία δε μπορεί ν’ αξιοποιήσει τις δυνατότητες της για φυσικό αέριο αλλ’ ούτε η Τουρκία να επωφεληθεί από το πιο φτηνό και προσιτό φυσικό αέριο που βρίσκεται τόσο κοντά στα σύνορά της.

Δοκιμάζεται ακόμη και η άλλη λογική που ακολουθήθηκε,  η αντίληψη ότι οι διάφορές της Τουρκίας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο ήταν τέτοιες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα ενιαίο μέτωπο αλληλεγγύης και προστασίας της Κυπριακής ΑΟΖ. Αντί γι’ αυτό διαπιστώνουμε ότι η Τουρκία κάνει βήματα αποκατάστασης ή βελτίωσης σχέσεων  με τις άλλες χώρες ενώ η Κύπρος παραμένει αιχμάλωτη των αδιέξοδων που συνοδεύουν τη διαιώνιση του προβλήματος .  Οι άλλες χώρες προχωρούν σε διοχέτευσή του Φυσικού τους αερίου ενώ η Κύπρος απλά μετέχει στις συσκέψεις.

Μπορούσαν να γίνουν τα πράγματα διαφορετικά; Ναι. Τρεις φορές φτάσαμε σε απόσταση αναπνοής από τη λύση και αφέθηκαν οι ευκαιρίες να χαθούν . Σε  όλα τα σχέδια περιλαμβανόταν και η πρόνοια ότι το κράτος που θα πρόκυπτε θα υιοθετούσε το δίκαιο των θαλασσών.

Ο καιρός που απομένει για την αξιοποίηση του Κυπριακού Φυσικού αερίου είναι περιορισμένος λόγω των Ευρωπαϊκών προθεσμιών για μετάβαση σε Ανανεώσιμες πηγές Ενέργειας και στο υδρογόνο . Τούτο γίνεται πια αντιληπτό από πολιτικούς υποψήφιους στις προεδρικές εκλογές του 2023 που άρχισαν  να παρουσιάζουν προτάσεις που διασυνδέουν τα ενεργειακά με τη λύση και τη συνεργασία όλων των χωρών της περιοχής, της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης. Ο καιρός που απομένει είναι λίγος, οι συνθήκες αλλάζουν, και οι αποφάσεις επείγουν. 

*Ομιλία στην διαδικτυακή παρουσίαση – ΚΗΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 22/6/2022. /Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.