Τα 200 χρόνια και η αυτοσυνειδησία μας

Του Άγγελου Συρίγου*

Η επέτειος των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 συνδέεται με έξι βασικά σημεία αυτοσυνειδησίας:

• Ποιοι έκαναν την επανάσταση: Μπορεί να σοκάρει κάποιους εξ ημών αλλά οι επαναστάτες πρόγονοί μας δεν ήσαν ούτε πρίγκιπες ούτε δούκες, ούτε καν βαρωνέτοι. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήσαν κτηνοτρόφοι (κατά κυριολεξίαν τσομπάνηδες), ψαράδες, γεωργοί και αγωγιάτες. Σε κάποιες λίγες περιπτώσεις μπορεί να ήσαν έμποροι ή ιερείς. Σίγουρα πάντως δεν έφεραν τίτλους ευγενείας. Δεν είναι τυχαίο ότι το άρθρο 27 του Συντάγματος της Τροιζήνας (1827) αναφέρει ρητώς ότι «Κανένας τίτλος ευγενείας δεν δίδεται από την Ελληνικήν πολιτείαν» (όπως και το άρθρο 4.7 του σημερινού Συντάγματος). Αυτοί οι ταπεινοί, απλοί και αγράμματοι ή ολιγογράμματοι άνθρωποι, οι χωριάτες όπως θα λέγαμε σήμερα, επαναστάτησαν εναντίον μιας πανίσχυρης αυτοκρατορίας και νίκησαν.
• Η δική μας επανάσταση: Την επανάσταση την κάναμε εμείς μόνοι μας. Τα Ορλωφικά του 1770 σηματοδότησαν το τέλος των ψευδαισθήσεων περί του ξανθού γένους των Ρώσων, του Μόσκοβου, που θα ερχόταν να μας σώσει από τον οθωμανικό ζυγό. Δεν το συνειδητοποιούσαν όλοι. Ενα σημαντικό τμήμα του ελληνικού λαού θεωρούσε (όπως άλλωστε συμβαίνει και σήμερα) πως άλλες δυνάμεις θα έλθουν να πολεμήσουν για εμάς, για τον δικό μας αγώνα. Η ομάδα, όμως, που προχώρησε στην προετοιμασία της επαναστάσεως, η Φιλική Εταιρεία, γνώριζε ότι πρέπει να βασιστούμε στις δικές μας δυνάμεις. Καλλιεργήθηκαν, για προφανείς λόγους, όλες αυτές οι φήμες περί των μελών της «Αοράτου Αρχής», του ανώτατου καθοδηγητικού οργάνου των Φιλικών. Αλλά η επανάσταση ήταν εξ αρχής μόνον δική μας υπόθεση. Αλλωστε μία επανάσταση δεν γίνεται χωρίς χρήματα. Η ελληνική επανάσταση χρηματοδοτήθηκε από δικούς μας πόρους. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπου ξένοι όντως έδωσαν την αποφασιστική ώθηση προς την ανεξαρτησία μας, ήλθε τον Οκτώβριο του 1827. Είχαν ήδη προηγηθεί περισσότερα από 6 χρόνια επαναστατικού βίου των Ελλήνων. Χωρίς αυτά δεν θα υπήρχε Ναυαρίνο.
• Γιατί πολεμήσαμε: Ο Καραϊσκάκης δεν ήταν γνωστός ως λάτρης του γαλλικού διαφωτισμού… Είχε περάσει από το σφυρί και το αμόνι της εποχής εκείνης, από την αυλή του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Είναι κεφαλαιώδες να συνειδητοποιήσουμε τους λόγους που ένας άνθρωπος με αυτό το υπόβαθρο διεκδίκησε συνειδητά τη συγκρότηση ελεύθερου ελληνικού κράτους. Η ελευθερία ξεκινούσε από το θρησκευτικό πεδίο. Το περιγράφει το πρώτο Σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822: «Οσοι αυτόχθονες κάτοικοι της επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν εισίν Ελληνες». Από εκεί και πέραν το ελληνικό κράτος συγκροτήθηκε ως ο πολιτειακός φορέας ενός συγκεκριμένου πολιτισμού υπό συνθήκες ελευθερίας. Ο Καραϊσκάκης, ο Κολοκοτρώνης, ο Μάρκος Μπότσαρης, οι επαναστάτες, δεν πολέμησαν για να δημιουργήσουν γενικώς και αορίστως ένα σύγχρονο κράτος. Επαναστάτησαν για να δημιουργήσουν ένα ελληνικό κράτος. Ενα κράτος που (και τότε και τώρα) δεν μπορεί να είναι ουδέτερο έναντι της ελληνικής ταυτότητας των κατοίκων του.
• Η μερική πραγμάτωση ενός ονείρου ελευθερίας: Το νέο κράτος είχε ένα όνειρο. Να περιλάβει στα όριά του, δηλαδή σε καθεστώς ελευθερίας, όλους τους Ελληνες. Πράγματι από το 1864 και την ενσωμάτωση των Επτανήσων, έως το 1947 και την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου, το ελληνικό κράτος μεγάλωνε αγκαλιάζοντας κι άλλους ελληνικούς πληθυσμούς. Πέτυχε τον στόχο του; Τα μεγάλα όνειρα σπανίως ευοδώνονται στην ολότητά τους. Το κυνηγήσαμε όμως και σε μεγάλο βαθμό το καταφέραμε.
• Τι επιτύχαμε: Πήραμε μία από τις πλέον φτωχές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δεν υπήρχαν λιμάνια, δρόμοι, υποδομές. Ολες σχεδόν οι πεδιάδες του νέου κράτους καλύπτονταν από λιμνάζοντα ύδατα, βαλτοτόπια. Οι κάτοικοι ζούσαν στα βουνά για να αποφύγουν την ενδημική ελονοσία. Επιπλέον, μετά το πέρασμα του Ιμπραήμ η χώρα ήταν ένας απέραντος ερειπιώνας. Μέσα σε διάστημα 200 ετών η Ελλάδα κατάφερε να γίνει με μεγάλη διαφορά το πιο πλούσιο από τα κράτη που δημιουργήθηκαν στα εδάφη που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να δίνει ανώτερη σημασία στα γράμματα. Η Ελλάδα είναι μέλος στις πιο επιλεκτικές και ταυτοχρόνως εκλεκτικές συμμαχίες στον κόσμο. Ισως σε πολλούς να φαίνεται περίεργο αλλά, παρά την οικονομική καχεξία των τελευταίων δέκα ετών, εξακολουθούμε να έχουμε μία ζηλευτή (για άλλα κράτη και έθνη) θέση στο παγκόσμιο σύστημα.

Το νόημα του 1821 είναι μία λέξη: ελευθερία. Είναι αυτό που κατάφερε αυτό το μικρό έθνος των τσοπάνηδων, των ψαράδων, των γεωργών και των αγωγιατών. Είναι αυτό που καλούμαστε να συνεχίζουμε. 

* Ο κ. Άγγελος Συρίγος είναι υφυπουργός  της ελληνικής κυβέρνησης αρμόδιος για θέματα ανώτατης εκπαίδευσης. ( ΠΗΓΗ: “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” Αθηνών)

*Τα ενυπόγραφα άρθρα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους