Τ. Χ’’δημητρίου, «Κύπρος 1950-59 & το τέλος του αλυτρωτισμού»

Δημοσιεύουμε τον χαιρετισμό του κ. Σωτήρη Ντάλη,  Επίκουρου  Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Παν. Αιγαίου, και Δ/ντή της σειράς ‘’Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική’’ των εκδόσεων “Παπαζήση”, καθώς και την ομιλία του κ. Χάρη Ψάλτη, Αναπληρωτή Καθηγητής Κοινωνική και Αναπτυξιακή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου κατά την παρουσίαση στην Λευκωσία του βιβλίου του Τάκη Χατζηδημητρίου , με τίτλο : «Κύπρος 1950-1959: Το τέλος του αλυτρωτισμού». Την παρουσίαση οργάνωσαν ο ΟΠΕΚ και το ΙΚΜΕ

Σωτήρης Ντάλης: Αναζήτηση της αλήθειας πέρα από μύθους

“Φίλες και φίλοι

θα ήθελα να απευθύνω στον καθένα και στην καθεμιά ξεχωριστά ένα ευχαριστώ γιατί με την παρουσία σας και τις παρεμβάσεις σας σε αυτές τις όμορφες συναντήσεις μας, εμπλουτίζετε τη σκέψη μου και ενισχύετε την αγάπη μου για την Κύπρο μας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στο ΙΚΜΕ και στον ΟΠΕΚ.
Ιδιαίτερα θερμές ευχασριστίες θα ήθελα να δώσω στον Πρόεδρο Γιώργο Βασιλείου, στον Τάκη Χατζηδημητρίου, στον Χρυσόστομο Περικλέους, στον Μιχάλη Ατταλίδη, στον Γιάννη Ιωάννου, στον Νιαζί Κιζίλγιουρεκ, στον Σταύρο Ζένιο, στον Μιχάλη Μιχαήλ, στον Σταύρο Τομπάζο, στον Πολύβιο Πολυβίου, στον Σώτο Κτωρή, στον Νίκο Μούδουρο, στον Νίκο Στέλγια, και στον Παύλο Παύλου που μου εμπιστεύθηκαν τις μελέτες τους για την Κύπρο για να δημοσιευθούν στη σειρά που διευθύνω.

Με τον Τάκη Χατζηδημητρίου με συνδέει πλέον μια ουσιαστική και ζεστή φιλία. Παρακολουθώ τον αγώνα του με μεγάλη αγάπη.

                                        Σωτήρης Ντάλης
Έζησε περιόδους σκληρές και απαιτητικές. Όπως γράφει ο ίδιος, «έπρεπε να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε πολλά και περίπλοκα ζητήματα. Αυτά μας οδηγούσαν, πέρα από όσα εμείς κάναμε, σ’ εκείνα που προηγήθηκαν αλλά και σ’ εκείνα που τα συνόδευαν, τόσο στο εσωτερικό μέτωπο, όσο και στο διεθνή χώρο. Όλ’ αυτά αποτέλεσαν για μένα προβληματισμό ζωής. Είναι γι’ αυτό που αποτόλμησα μια συνολική προσέγγιση των συμβάντων».

Το βιβλίο του Τάκη δεν είναι ούτε απομνημονεύματα, ούτε ιστορία. Βγήκε μέσα από εκείνα που έζησε, που έμαθε και που αργότερα ερεύνησε.

Προσεγγίζει μια πυκνή σε γεγονότα και καθοριστική για την ιστορία της Κύπρου περίοδο αναζητώντας την αλήθεια, πέρα από τους μύθους. Την αλήθεια όπως την βλέπει σήμερα, από απόσταση χρονική και συναισθηματική.

Αφιερώνει το βιβλίο του στην Κύπρο και στο λαό της.

«Η Κύπρος, η πατρίδα μας, ένας τόπος της ιστορίας και του μύθου. Και ακόμη πιο πολύ, ένα νησί όπου η κάθε γωνιά του προβάλλει με τη δική της διαφορετική ομορφιά», γράφει χαρακτηριστικά και μας ζητά να εννοήσουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους και όλοι μαζί να χαρούμε αυτό τον πανέμορφο τόπο που η τύχη και η ιστορία μας παρέδωσε. Όλοι είμαστε παιδιά της Κύπρου που αγαπούμε το ίδιο την πατρίδα μας, σημειώνει ο Τάκης Χατζηδημητρίου, ο Τάκης μας.

Κυρίες και κύριοι,
Φίλες και φίλοι

Το δυναμικό της ευρύτερης περιοχής στην οποία ζούμε είναι τεράστιο. Όμως, ακόμα μεγαλύτερη είναι η δυναμική που μαζί μπορούμε να δημιουργήσουμε, εάν καταφέρουμε να βάλουμε τις σχέσεις μας σε μια νέα και δημιουργική βάση, συνεργασίας και αλληλοσεβασμού.
Έχουμε ανάγκη από ένα εξωστρεφή πατριωτισμό που δεν φοβάται την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η οποία ενισχύει το εθνικό συμφέρον σε αντίθεση με τον εσωστρεφή, τοξικό και φοβικό πατριωτισμό που θέλει Ελλάδα και Κύπρο περιθωριοποιημένες από το ευρωπαϊκό σχέδιο.
Κυρίες και κύριοι, Θέλω να απευθύνω ένα μεγάλο Ευχαριστώ σε όλους σας.
Τιμώ τον αγώνα σας για μια επίλυση του Κυπριακού με μια ενωμένη Κύπρο.

Φίλες και φίλοι,
Υπάρχει και η άλλη Ελλάδα του εξωστρεφούς πατριωτισμού που σας αγαπά και σας νοιάζεται.

Να είστε καλά και σας ευχαριστώ πολύ για την υποστήριξη”.

Χάρης Ψάλτης : Συνεισφορά στην ανάπτυξη της Ιστορικής μας συνείδησης

“Με το βιβλίο «Κύπρος 1950-1959: Το τέλος του αλυτρωτισμού», Παπαζήσης, 2018, ο Τάκης Χατζηδημητρίου δεν καταγράφει μόνο προσωπικές εμπειρίες, και μαρτυρίες τις οποίες έζησε από πρώτο χέρι αυτή την περίοδο των νεανικών και φοιτητικών του χρόνων. Έρχεται να αναλύσει και να σχολιάσει σημαντικά ζητήματα της πολιτικής κουλτούρας της ηγεσίας του αγώνα 55-59, την στάση ατόμων πρωταγωνιστών απέναντι στη διαφορετικότητα και τη διαφορετική άποψη, πέραν από την αποικιακή διοίκηση, τους κομμουνιστές και τους Τουρκοκύπριους και την ικανότητα των πρωταγωνιστών να αναλύουν την πραγματικότητα μέσα στην οποία ζουν και ειδικότερα τις διεθνείς εξελίξεις.
Και είναι αυτή η διάσταση που προκαλεί το ενδιαφέρον ενός κοινωνικού ψυχολόγου που αντικείμενο μελέτης του έχει τις δι-ομαδικές σχέσεις (τις σχέσεις δηλαδή μεταξύ των ομάδων), τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις, την έλλειψη εμπιστοσύνης και ειδικότερα του ρόλου που διαδραματίζουν οι αναπαραστάσεις της ιστορίας στη διαμόρφωση των διομαδικών σχέσεων αλλά και γενικότερα τη διαμόρφωση αυτού που ονομάζουμε ιστορική συνείδηση μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα.

Διαβάζοντας λοιπόν το εξαιρετικά διαφωτιστικό από αυτή τη σκοπιά βιβλίο του Τάκη βλέπουμε ότι και οι δύο ηγέτες του αγώνα της ΕΟΚΑ ανήκαν σε μια παραστρατιωτική Ελληνική οργάνωση (την οργάνωση Χ) η οποία εξέφραζε ακραίες αντικομουνιστικές θέσεις με τη χρήση της βίας και τον εκφοβισμό ως το κύριο της όπλο. Ο Τάκης ορθά ωστόσο κάνει τη διάκριση Μακάριου-Γρίβα που αφορά διαβάθμιση στην ικανότητα τους να προσαρμόζονται και να επηρεάζονται από τις εξελίξεις χωρίς εμμονές. Μιλώ για διαβάθμιση και όχι απόλυτη διαφορά γιατί οι δηλώσεις του Μακαρίου υπέρ της ένωσης και μετά το 1960 θέτουν υπό αμφισβήτηση αυτό το συμπέρασμα.
Η δε περίπτωση του Γρίβα, μέσα και από τις μαρτυρίες τις οποίες καταγράφονται για την προσπάθεια να διεξαγάγει χημικό και βιολογικό πόλεμο με τη μόλυνση του υδρευτικού συστήματος, ή την πρόθεση του να συνεχίσει τον πόλεμο της ΕΟΚΑ και μετά το 1958 στρατολογώντας γυναίκες και παιδιά δείχνει ένα άνθρωπο με βαθιά ελλειμματική ηθική, πέραν από την ανικανότητα προσαρμογής.
Με τα ίδια τα λόγια του Τάκη: «Ο αγώνας εναντίον των Βρετανών παρέμενε προσκολλημένος σε ιδέες και νοοτροπίες του παρελθόντος, χωρίς επίγνωση των ελληνικών δυνατοτήτων και των διεθνών εξελίξεων. Ως ιδεολογικό υπόβαθρο είχε το 1821, με μίαν επιφανειακή και ρητορική αντίληψη για την Ελλάδα, με συμβολικές αναφορές στον Παρθενώνα αλλά και άγνοια των συνθηκών και της Ιστορίας που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα. Από όλα αυτά προκύπτει η αντίφαση: Ένας αντιαποικιακός αγώνας να παραμένει δέσμιος συντηρητικών καταστάσεων, ανίκανων να προσαρμοστούν στα διεθνή δεδομένα, κι ένα επαναστατικό κίνημα, όπως αυτό της ΕΟΚΑ, να έχει ως ιδεολογική πανοπλία όσα ακραία εθνικιστικά κηρύγματα μετέφερε ο Γρίβας στην Κύπρο ως αρχηγός της οργάνωσης «Χ». Αυτά τα λόγια του συγγραφέα δείχνουν ένα διανοούμενο με πολύ αναπτυγμένη Ιστορική συνείδηση. Τι είναι όμως η Ιστορική συνείδηση;

Η Ιστορική συνείδηση του καθενός μας διαμορφώνεται κυρίως μέσα από τη σχολική ιστορία, την ακαδημαϊκή ιστορία και την λαϊκή ιστορία (κινηματογραφικές ταινίες, επισκέψεις σε μουσεία, ντοκιμαντέρ, τραγούδια, κλπ), ή αν θέλετε μέσα από την τυπική, μη τυπική και άτυπη εκπαίδευση . Θεωρώ ότι το σημαντικό αυτό βιβλίο του Τάκη μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης του κάθε πολίτη, αφού μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σχετιζόμαστε με το παρελθόν μας, βιώνουμε το παρών μας και διαμορφώνουμε το μέλλον μας.

Μέσα από τα γραπτά του Τάκη μπορεί κάποιος να παρατηρήσει την απλοϊκή και μανιχαιστική ιστορική συνείδηση των κύριων πρωταγωνιστών των εθνικιστικών κινημάτων, και μέσα από την κριτική του αποκτούμε και εμείς την απαραίτητη απόσταση για να κινηθούμε σε ανώτερες μορφές ιστορικής συνείδησης. Συγκεκριμένα, με τη βοήθεια της ανάλυσης του Τάκη, περνάμε μέσα από τα τέσσερα στάδια Ιστορικής συνείδησης που περιέγραψε ο Jörn Rüsen: παρατηρούμε (1) τους πρωταγωνιστές της περιόδου προσκολλημένους σε μια μονόπλευρη και απλοϊκή αναγνώριση της συνέχειας της παράδοσης (2) την στρεβλωμένη αντίληψη λήψης παραδειγμάτων από την ιστορία με αναφορές σε ετεροχρονισμένες όπως τον αλυτρωτισμό της Μεγάλης Ιδέας και ακόμη πιο πίσω της Ελληνικής επανάστασης του 1821. Μέσα από τον αναστοχασμό που αναπτύσσει ο Τάκης περνάμε στο τρίτο στάδιο (3) την κριτική αποδόμηση της πίστης στην ιστορική συνέχεια και παρατηρούμε να ξετυλίγεται η βαθιά σκέψη του συγγραφέα στο ανώτερο επίπεδο (4) του γενετικού μετασχηματισμού κινήτρων, στόχων, περιορισμών και πολιτικών ευκαιριών της ζωής.
Υπάρχει όμως και μια συνέχεια που πρέπει να αναγνωρίσουμε ως προϋπάρχουσα της περιόδου 1950-1959, η οποία επιβιώνει και πάλι τραγικά μετά την ανεξαρτησία. Το πνεύμα και η στοχοθεσία του αλυτρωτισμού μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα για την οποία ο Παύλος Παύλου έγραψε ένα εξαιρετικό βιβλίο στην ίδια σειρά των εκδόσεων Παπαζήση. Εδώ έχουμε πιστεύω και μια τραγική ομοιότητα με το σήμερα. Να συζητούμε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το εφικτό αλλά να έχουμε προσανατολισμένο το εκπαιδευτικό μας σύστημα στο ευκταίο. Να συζητάμε για ομοσπονδία αλλά να έχουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα προσανατολισμένο στο ενιαίο κράτος. Να προσπαθούμε να στρέψουμε το ρολόι πίσω στο 1958 με μαξιμαλιστικές απαιτήσεις σαν να μπορούμε να υπαγορεύσουμε τους όρους μας στην Τουρκία επειδή βρήκαμε υδρογονάνθρακες.
Τα πράγματα δε, γίνονται ακόμα πιο τραγικά όταν για να επιτευχθεί λύση του κυπριακού προβλήματος σήμερα απαιτείται έγκριση της όποιας λύσης από δημοψηφίσματα. Υπό αυτές τις περιστάσεις νομίζω καθίσταται απόλυτα κατανοητό με πιο τρόπο η πολιτική ελίτ αυτοεγκλωβίζεται τελικά σε στερεοτυπικές ιστορικές αντιλήψεις που οδηγούν σε αβασάνιστες απορρίψεις λύσεων-συμβιβασμών σε εθνοτικές συγκρούσεις μέσα από τη διαδικασία του δημοψηφίσματος. Δημιουργεί δηλαδή ένα τέρας το οποίο έρχεται μετά από κάποια χρόνια να στραφεί εναντίον του και να περιορίσει τις ίδιες τις επιλογές του και τα συμφέροντα του. Κάτι παρόμοιο έπαθαν και οι Άγγλοι αποικιοκράτες ποτίζοντας τον Τουρκοκυπριακό εθνικισμό που οδήγησε στην ΤΜΤ. Και πιο πρόσφατα σχετικό το παράδειγμα του δημοψηφίσματος της Βόρειας Μακεδονίας όπου η πλειοψηφία δεν πήγε να ψηφίσει υπέρ μιας λύσης που είναι προφανώς υπέρ των εθνικών συμφερόντων όλων των εμπλεκομένων,
Συνεπώς η μόνη μου ελάχιστη διαφωνία με τον Τάκη είναι ότι εγώ θα έβαζα ένα ερωτηματικό στο τέλος του τίτλου του εξαιρετικού του βιβλίου.
Κλείνοντας, και ανακεφαλαιώνοντας, η δουλειά του Τάκη προσδίδει στον χρόνο την Ιστορική συνείδηση και την ηθική διάσταση που μας είναι απαραίτητη για τη σωτηρία του τόπου μας και αυτό είναι θεωρώ και η μεγαλύτερη συνεισφορά του. Ελπίζω, Τάκη, σύντομα να ευοδωθούν τα όνειρα μας για μια επανενωμένη Κύπρο, αλλά αυτό που επίσης η δουλειά σου μας μαθαίνει είναι ότι αυτό δεν θα καταστεί δυνατό αν δεν αποδομήσουμε πρώτα και πολύ γρήγορα τις μονόπλευρες ιστορικές και πολιτικές αφηγήσεις θυματοποίησης, μέσα στις οποίες κοινωνικοποιηθήκαμε για χρόνια”.