Σήμερα η εορτή των Αγίων Θεοφανείων

Η τοιχογραφία της Βάπτισης του Χριστού από την Αγία Σοφία Τραπεζούντας (1238 – 1263), η οποία από εκκλησία έγινε τέμενος , μετά μουσείο και πάλι τέμενος.

Τα Αγία Θεοφάνεια, τα οποία τιμώνται σήμερα,  είναι μία από τις αρχαιότερες εορτές της Εκκλησίας μας. Θεσπίσθηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται στη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά τη βάπτιση του Ιησού Χριστού. Τα συναξάρια αναφέρουν για την  ιστορία της βάπτισης: “Μετά από θεία εντολή ο Ιωάννης ο Πρόδρομος εγκατέλειψε την ερημική ζωή και ήλθε στον Ιορδάνη ποταμό όπου κήρυττε και βάπτιζε. Εκεί παρουσιάσθηκε κάποια ημέρα ο Ιησούς και ζήτησε να βαπτισθεί. Ο Ιωάννης, αν και το Άγιο Πνεύμα τον είχε πληροφορήσει ποιος ήταν εκείνος που του ζητούσε να βαπτισθεί, στην αρχή αρνείται να τον βαπτίσει ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος έχει ανάγκη να βαπτισθεί από Εκείνον. Ο Ιησούς όμως του εξήγησε ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού και τον έπεισε να τον βαπτίσει. Και τότε μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών διαδραματίσθηκε μία μοναδική και μεγαλειώδης σκηνή, όταν με την μορφή ενός περιστεριού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα και κάθισε επάνω στο βαπτιζόμενο Ιησού, ενώ συγχρόνως ακούσθηκε από τον ουρανό η φωνή του Θεού η οποία έλεγε: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» («Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου»).
Από τότε και το Βάπτισμα των χριστιανών, δεν είναι «εν ύδατι», όπως το βάπτισμα «μετανοίας» του Ιωάννη, αλλά «εν Πνεύματι Αγίω». Ο Κύριος με το να βαπτιστεί αγίασε το νερό, το έκανε νερό αγιασμού και συμφιλίωσης με το Θεό. Έτσι η Βάπτιση του Κυρίου άνοιξε τη θύρα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Με την καθαρτική χάρη του αγίου Βαπτίσματος ο παλαιός αμαρτωλός άνθρωπος ανακαινίζεται και με την τήρηση των θείων εντολών γίνεται κληρονόμος της βασιλείας των ουρανών”.

Στην φωτογραφία επάνω τοιχογραφία της Βάπτισης του Χριστού από την Αγία Σοφία Τραπεζούντας, στον Πόντο. Η εκκλησία μετατράπηκε σε τέμενος  το 1584, σε μουσείο το 1964 και πάλι σε τέμενος το 2013. Χρονολογείται στον δέκατο τρίτο αιώνα, όταν η Τραπεζούντα ήταν πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Είναι ένα από τα δεκάδες βυζαντινά μνημεία  στην περιοχή. Θεωρείται ως «ένα από τα καλύτερα δείγματα βυζαντινής αρχιτεκτονικής».

Η Αγία Σοφία χτίστηκε στην Τραπεζούντα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μανουήλ Α’ μεταξύ των ετών 1238 και 1263. Η παλαιότερη αγιογραφία στις αψίδες του ναού φέρει τις ημερομηνίες 1291 και 1293.  Σύμφωνα με κάποιους μελετητές , όταν  ο Μωάμεθ ο Πορθητής κατέλαβε την πόλη το 1461, η εκκλησία μετατράπηκε  σε τέμενος και οι τοιχογραφίες της καλύφτηκαν με ασβέστη. Άλλοι μελετητές λένε ότι μετατράπηκε σε τέμενος το 1584 και πως γλίτωσε την άμεση μετατροπή, επειδή βρισκόταν αρκετά χιλιόμετρα έξω από τα τείχη της πόλης. Το παρακείμενο μοναστήρι συνέχισε να χρησιμοποιείται από μοναχούς μέχρι το 1701.   Είναι πιθανό οι μοναχοί να εγκατέλειψαν σταδιακά ένα κτίριο, που δεν κατάφερνε πλέον να τους προστατεύσει από την παρενόχληση και τις αρπαγές και οι Τούρκοι το κατέλαβαν, χωρίς να χρειαστεί να τους εκδιώξουν.

Το 1964 η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε μουσείο. Μεταξύ 1958 και 1964 αποκαλύφθηκαν οι τοιχογραφίες, που σώζονταν και η εκκλησία στερεώθηκε με τη βοήθεια ειδικών του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου και της Γενικής Διεύθυνσης Ιδρυμάτων της Τουρκίας. Ένας ειδικός, που συμμετείχε στις εργασίες  εκτίμησε ότι δεν είχε διασωθεί περισσότερο από το ένα έκτο των αρχικών εικονογραφήσεων . Όμως, όλες οι τοιχογραφίες και ο λοιπός διάκοσμος, που διασώθηκαν, θεωρούνται πρωτότυπα έργα της βυζαντινής «Παλαιολόγειας Αναγέννησης».

Το 2012, οι μουσουλμανικές  αρχές της Τραπεζούντας  κατέθεσαν μήνυση κατά του Υπουργείου Πολιτισμού της Τουρκίας, με τον ισχυρισμός ότι  «κατέλαβε παράνομα» το τέμενος πριν  δεκαετίες. Οι μουσουλμανικές  αρχές κέρδισαν την υπόθεση στο Δικαστήριο  και πήραν την ιδιοκτησία του κτιρίου. Στις 5 Ιουλίου 2013, η Αγία Σοφία μετατράπηκε μερικώς για λίγο σε τέμενος, σύμφωνα με την τοπική διεύθυνση βακουφίων Τραπεζούντας, η οποία είναι ο ιδιοκτήτης. Ξεκίνησαν εργασίες ανακατασκευής, κατά τις οποίες σκεπάστηκαν οι  τοιχογραφίες και το δάπεδο καλύφτηκε με χαλί. Ο μουφτής της επαρχίας Τραπεζούντας δήλωσε τότε  ότι «συνεχίζονται οι εργασίες για το άνοιγμα του τζαμιού της Αγίας Σοφίας στην πόλη για να ξανακινήσουμε προσευχές» και υποστήριξε ότι «κατά την προσευχή οι τοιχογραφίες θα καλύπτονται με κουρτίνες». Η  Ένωση Αρχιτεκτόνων της Τραπεζούντας κατέθεσε μήνυση κατά του σχεδίου μετατροπής του μουσείου σε τέμενος. Ο δικαστής , που εξέτασε την υπόθεση, αποφάνθηκε ότι η μετατροπή του σε τέμενος  ήταν παράνομη και ότι πρέπει  να παραμείνει  η Αγία Σοφία  μουσείο. Ωστόσο,  η απόφαση δεν εφαρμόστηκε .

Μεταξύ του 2013 και του 2018, οι τοιχογραφίες και το πολύχρωμο μωσαϊκό του δαπέδου στην κεντρική αίθουσα προσευχής καλύφθηκε από ακίνητες κουρτίνες και χαλιά, ενώ οι τοιχογραφίες στον νάρθηκα παρέμειναν ακάλυπτες. Κατά τη διάρκεια εργασιών ανακαίνισης από το 2018 έως το 2020 το κτίριο έκλεισε για τους επισκέπτες. Το 2020 τοποθετήθηκε μια αναδιπλούμενη ψευδοροφή κάτω από τον τρούλο και ένα γυάλινο δάπεδο πάνω από το μωσαϊκό.

*****************************************************

Ιδιόμελα των Ωρών της εορτής των Θεοφανείων από τον Μέγα Πρωτοπρεσβύτερο της ΜτΧΕ π. Γεώργιο Τσέτση.

Ο π. Γεώργιος Τσἐτσης το 2008 στην Λευκωσία. ΦΩΤΟ: Α. Βικέτος

Ο Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας π. Γεώργιος Τσέτσης ψάλλει Ιδιόμελα των Ωρών της εορτής των Θεοφανείων (1. Τάδε λέγει Κύριος ηχ πλ δ´ 2´.47´´ – 2. Θάμβος ην κα­τι­δείν ηχ βαρύς 1´.56´´ – 3. Δόξα και Νυν. Την χείρα σου την αψαμένην ηχ πλ α´ 3´.59´´). Πρόκειται για μέλη από το 26ο cd (Αθήνα 2013) της σειράς “Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής” που επιμελείται και εκδίδει το Κέντρο Ερευνών και Εκδόσεων του Μανόλη Χατζηγιακουμή. Το cd αυτό περιλαμβάνει “Πατριαρχικά Μέλη Θεοφανείων”, δηλαδή χαρακτηριστικά μέλη από τις Ακολουθίες των Θεοφανείων όπως αυτά ψάλλονται στον Πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου στο Φανάρι, δηλαδή στον καθαυτό χώρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τα Ιδιόμελα και τα Δοξαστικά ψάλλονται από την «Πατριαρχική Φόρμιγγα» του Κωνσταντίνου Πρίγγου (τόμ. Α´ «Μουσική Κυψέλη») Περισσότερα δείτε στην ιστοσελίδα του Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων. http://e-kere.gr/%CF%83%CF%8D%CE%BC%C…

Κάλαντα των Φώτων