SALVADOR DALÍ (Ὁ θρησκευτικός)

Του Μητροπολίτη

Γέροντος Χαλκηδόνος

Ἀθανασίου

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ Ἱσπανία εἶναι κυρίως μία Ρ/Καθολικὴ πανέμορφη χώρα, ποὺ προσέφερε διαχρονικὰ πολλὰ εἰς τὸν πολιτισμόν, τὴν τέχνην, ὅπως εἰς τὴν ἀρχιτεκτονικὴν μὲ τοὺς περίφημους ναοὺς San Jacopo di Compostella καὶ Sacrada Familia, τοὺς ρυθμοὺς τοῦ Barock (Plateresque), Curriguerismus, τοὺς διάσημους ἀρχιτέκτονας (Gaudi, Calatrava), τοὺς ζωγράφους (Velasquez, Greco, Goya, Zurbarán, Murillo κ.ἄ.), τὰ Μουσεῖα (Prado, Teatro-Museo Dalí στὴν Figueras), τὴν Ἱερὰν Ἐξέτασιν, τὸν χορὸ τοῦ Flamenco, τὰς ταυρομαχίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐμφυλίους πολέμους της, τὴν πεντανόστιμον Paella, τὰς ὑπερόχους παραλίας της, τὸν Franco, τὸ τεμπεραμέντο τῶν κατοίκων της καὶ ἄλλα πολλά.
Ἐδῶ θὰ γίνει λόγος μόνον διὰ τὸ θρησκευτικὸν μόνον ἔργον τοῦ μεγάλου Dalí, ἐκπροσώπου παγκοσμίας ἐμβελείας τοῦ ἀντικειμενικοῦ σουρρεαλισμοῦ, ἔργα τοῦ ὁποίου εἶχε τὴν τύχη νὰ θαυμάσει ὁ γράφων εἰς τὸ Μουσεῖον του εἰς τὴν γενέτειράν του Figueras.
Ὁ καλλιτέχνης μεταξὺ τοῦ 1963 καὶ 1965 ἐξετέλεσε μίαν μεγάλην διακόσμησιν τῆς Βίβλου, ἡ ὁποία εἶναι γνωστὴ ὡς Biblia Sacra. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 62 διακοσμήσεις τῆς Π.Δ. καὶ 43 τῆς Κ.Δ. καὶ συνιστᾶ μὲ 105 χαρακτικὰ ἔντυπα τὸν πλέον ἐκτεταμένον κύκλον τοῦ ἔργου τοῦ Dalí. Αἱ διακοσμήσεις αὐταὶ ἀποτελοῦν μίαν ὅλως ἰδιόμορφον καὶ χρωματικὰ ἐκρηκτικὴν ἑρμηνείαν τῶν βιβλικῶν κειμένων, συνιστῶντα τὴν συνεπεστέραν ἀντιπαράθεσιν μετὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας, τὴν ὁποίαν ἄφησεν ὁ Dalí.
Τὸ Ἐπισκοπικὸν Μουσεῖον τοῦ Rottenburg, παρουσιάζει εἰς τὰς ἡμέρας μας τὸν κύκλον τοῦτον τοῦ Dalí (1904-1989). Αἱ ὑπογεγραμμέναι αὐταὶ λιθογραφίαι ἀνήκουν εἰς ἰδιωτικὴν συλλογὴν καὶ ἔχουν ἐκτεθεῖ μέχρι τοῦδε δύο μόνον φοράς.
Εἰς τὰς εἰκόνας ὁ καλλιτέχνης συνδυάζει ὑδατογραφίας καὶ ἐξπρεσσιονιστικὰ σχέδια. Ὁ κύκλος τῆς Βίβλου συμπληρώνεται εἰς τὴν ἔκθεσιν διὰ τῶν δώδεκα τμημάτων, ἐμπνεομένων ὑπὸ τῆς ψυχαναλύσεως τοῦ “Κύκλου τοῦ Μωϋσέως”, “Μωϋσῆς καὶ Μονοθελητισμός” (M. Prange).
Ὁ Dalí ἐπηρρεασμένος ἐκ τῆς Ἰταλικῆς Μεταφυσικῆς Σχολῆς τῆς ζωγραφικῆς καὶ ἀπὸ τὰ συγγράμματα τοῦ Freud, ἐπεχείρησε νὰ ἀπεικονίσει μὲ ἐκπληκτικὴν παραστατικὴν δεξιοτεχνία καὶ ἀκρίβεια τὸ ἀσυνείδητό του, μὲ ἐλευθέραν ἑρμηνείαν παραληρηματικῶν συνειρμῶν. Ὁ καλλιτέχνης ἐκτὸς ἀπὸ τὸ πλουσιώτατον καὶ πολύρρυθμον θύραθεν ἔργον του ἔχει λοιπὸν καὶ σημαντικότατον θρησκευτικόν, σχεδὸν ἄγνωστον.
Συγκεκριμένως μετὰ τὴν ἐπιστροφήν του ἀπὸ τὰς ΗΠΑ, ἤρχισε νὰ ἀσχολεῖται μὲ μεγάλα θρησκευτικὰ θέματα τῆς δυτικῆς παραδόσεως. Εἰς αὐτὸ τὸ διάστημα ἀπαρνήθηκε τὴν ἀθεΐα καὶ ἐπέστρεψε εἰς τὴν Ρ/Καθολικὴν πίστιν καὶ ἐπεσφράγισεν αὐτὸ μὲ ἀρκετὰ σημαντικὰ ἔργα. Ἐστράφη πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν ἐπειδὴ ἡ βλασφημία ἦτο ὑψηλὰ εἰς τὴν λίσταν τῶν “τρομοκρατικῶν” του μέσων. Μερικὰ δὲ ἀπὸ αὐτὰ εἶναι: “Ὁ Χριστὸς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σταυροῦ” (1951), “Ὁ Ἐσταυρωμένος” (Corpus Hypercubus) (1954), Ὁ Μυστικὸς Δεῖπνος (1955). Βέβαια αὐτὰ εἶναι παλαιότερα. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ τὰ νεώτερα, ὅπως: “Ἡ γυναίκα τοῦ Λὼτ ὡς στήλη ἅλατος”, “Ἡ Κιβωτὸς τῆς Διαθήκης”, “Ἡ Ἐγκαθίδρυσις τῆς Θείας Εὐχαριστίας”. Ὡσαύτως ἓν μεγάλον μέρος ἀπὸ τὰ κοσμήματά του εἶναι ἀφιερωμένον εἰς θρησκευτικὰ θέματα, μὲ τοὺς πολύτιμους λίθους καὶ τὰ μέταλλα ποὺ ἔχουν συμβολικὰς προεκτάσεις.
Καὶ τώρα μερικαὶ εἰκονογραφικαὶ καὶ εἰκονολογικαὶ διαπιστώσεις ἐπάνω εἰς αὐτά, τὰ ὁποῖα εἶναι κυρίως “ρεαλιστικά” μὲ ἔντονα ἐξπρεσιονιστικὰ παραστατικὰ τμήματα καὶ ὑπολείμματα καθὼς καὶ μυστηριώδη σύμβολα.
Οὕτω, εἰς τήν “στήλην ἅλατος” παρίσταται μία en face γυμνή, λευκὴ καὶ μέλαινας σκιᾶς πρὸς τὰ ἀριστερά, γυναῖκα ἀτενίζουσα πρὸς τὰ δεξιά, μανιεριστικοῦ χαρακτῆρος μὲ ἐλεύθερον σχέδιον. Δεξιὰ δὲ πρὸς τὰ κάτω εὑρίσκονται δύο ἐκ τριῶν γυμνῶν μορφῶν σχεδιαστικὰ συμπλέγματα, μεταξὺ τῶν ὁποίων προβάλλει ὡς pars pro toto ἑτέρα γυνή, μυστηριώδης καὶ δαιμονικὴ δύσμορφος (Fraze) ἐκπέμπουσα ἀκτῖνας, μὲ πυκνὰ πορτοκαλλιὰ ἀκτινωτὰ μαλλιά, καὶ στήθη, ἐνῶ τὸ λοιπὸν σῶμα της εἶναι ὅλως συρρικνωμένο. Ἀριστερὰ δὲ εὑρίσκεται ἡ σκιὰ τῆς στήλης ἅλατος πρὸς τὰ κάτω πλαγίως, χρώματος βυσσινί. Τὸ φόντο εἶναι βυσσινί, ἐρυθρὸν καὶ μέλαν, “ἐπιθετικόν” ἀφῆνον χαῖνον καινὸν περὶ τὴν στήλην (εἰκ 1).

Εἰς τήν “Κιβωτὸν τῆς Διαθήκης” φαίνεται μία ἐκ τῶν νώτων θεωρουμένη, κρύπτουσα τὸ πρόσωπον εὐρύπυγος γυνή, “κιβωτός” γὰρ μαμουθόμορφος, σχηματίζουσα ἰσοσκελὲς τρίγωνον. Ἐπὶ τῆς κεφαλῆς φέρει οἱονεὶ μίτραν Ρ/Καθολικὴν ἐρυθρὰν μετὰ μελαίνης κηλῖδος εἰς τὸ μέσον. Ἐπὶ τῶν ὤμων φορεῖ βαθυπρασίνην πελερίναν, ἐκ τοῦ ἄνω κυρίως περιγράμματος τῆς ὁποίας ἐξέρχονται μικρὰ λεπτὰ φυτά . Ἐπ’ αὐτῆς δὲ κρέμονται ἐρυθροὶ βόστρυχοι τῆς γυναικός. Ἐπὶ τῆς πελερίνας δι’ ἐρυθρῶν λεπτῶν ταινιῶν σχηματίζεται οἱονεὶ τὸ ἄνω ὄπισθεν μέρος “στηθοδέσμου”, κάτωθεν τοῦ ὁποίου ἐμφανίζεται ὀρθογώνιον μὲ τὸν ἀκοίμητον ἐντὸς τριγώνου ὀφθαλμόν. Κάτωθεν τῆς πελερίνας ὑπάρχει ἐρυθρὸν ἔνδυμα μὲ φαρδείας κιτρινοπράσινας ταινίας ἐκατέρωθεν (εἰκ. 2).

Εἶναι μία σύνθεσις πρωτόγνωρος μὲν, ἀλλὰ ἐκφοβιστικὴ καὶ μυστηριώδης, ὡς καὶ ἡ παράδοσις τῆς Κιβωτοῦ.
Τέλος εἰς τήν “Ἐγκαθίδρυσιν τῆς Θείας Εὐχαριστίας” βλέπομεν μίαν σύνθεσιν εἰκονογραφικῶς καὶ εἰκονολογικῶς ἐκπληκτικήν. Αὕτη ἐπὶ τοῦ λευκοῦ φόντου ἐμφανίζει τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν μὲ λίαν πλουσίαν καὶ ἀνοικτὴν ἐρυθρὰν κόμην, τάς “χεῖρας” ἐπὶ μίας λευκῆς τραπέζης, ἐπὶ τῆς ὁποίας ὑπάρχουν σχεδιαστικῶς δύο ἄρτοι, τὸ Ἅγ. Ποτήριον καὶ σταγόνες αἵματος. Ἄνωθεν δὲ αὐτῆς λίαν ἐντυπωσιακῶς αὐτὸ τοῦτο “ἐκρήγνυται” μία μεγάλη πληγὴ ἐλαιόχρους μὲ κύκλον βαθύτερον εἰς τὸ κέντρον, ἐκ τῆς ὁποίας ἐκτοξεύονται πρὸς ὅλας τὰς κατευθύνσεις πολύμορφοι καὶ συνταρακτικαὶ ἀκτῖνες, πληροῦσαι τὴν ὅλην σύνθεσιν, τοῦ Κυρίου παραμένοντος ἐν ἠρεμίᾳ. Κατὰ τὸν τρόπον δὲ τοῦτον φαίνεται ὅτι ὁ Dalí προσπαθεῖ νὰ παραστήσει τὸ μέγαν Μυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας, τὸ προσφέρον τὸ αἷμα καὶ σῶμα τοῦ Κυρίου πρὸς σωτηρίαν τοῦ ἀνθρώπου1 (εἰκ. 3) .

_______________________________________________________
1- –, Wie Salvador Dalí die Bibel sah, Publik-Forum ἀρ. 19 (2019) 37. M. Scherbaum, Biblia Sacra. Der unbekannt Dalí. Diözesanmuseum Rottenburg, Ostfildern 2019.