Σ. Βρυώνης : Ο γκούρου της αντικειμενικής ιστορίας

Του Μάριου Ευρυβιάδη

Είχα την μεγάλη τιμή και ευχαρίστηση να γνωρίσω τον Ελληνοαμερικανό ιστορικό Σπύρο Βρυώνη (Speros Vryonis Jr.) που έφυγε στα 90 του στις 11 Μαρτίου 2019 (1928-2019). Δεν γνωρίζω αν κατάφερε να ολοκλήρωσει τη τελευταία μεγάλη του μελέτη – και από εκεί που ουσιαστικά άρχισε το εμβληματικό ιστορικό του έργο- για την Μάχη του Μαζικέρτ (1071) που άνοιξε τη Μικρά Ασία στην τελική κατάκτηση και τον εξισλαμισμό της (σήμερα που γράφω το κείμενο είναι η αποφράδα μέρα της 29ης Μαΐου). Γνωρίζω όμως πως ολοκλήρωνε τον έλεγχο των πηγών του έργου και πιστεύω πως η μελέτη θα εκδοθεί σε εύλογο χρόνο από τη οικογένειά του. Τα τελευταία τρία χρόνια έχασα επαφή μαζί του- δεν χρησιμοποιούσε τα ηλεκτρονικά μέσα για επικοινωνία κσι σταμάτησε να ταξιδεύει. Παρόλο που τον ταλαιπωρούσε η υγεία του και είχε χάσει την ικανότητα να γράφει, συνέχισε να παράγει έργο χρησιμοποιώντας μια απαρχαιωμένη γραφομηχανή- εκείνη με τη μπλε μελανοταινία.

Ο Σπύρος Βρυώνης ήταν ένας πράος άνθρωπος με πηγαίο χιούμορ, λάτρης της μουσικής (πιανίστας), εξαιρετικός αθλητής, ασυμβίβαστος, πιστός στις φιλίες του και πάντοτε βοηθητικός στους φοιτητές του και στους ερευνητές. Σιχαινόταν την υποκρισία και το ψέμα και, ειδικά στο χώρο του, τη επιδερμική και ιδεοληπτική “επιστημοσύνη”, και τις “επιστημονικές” λαθροχειρίες. Ήταν ευρυμαθέστατος. Μιλούσε τουλάχιστον οκτώ γλώσσες (σλαβικές, περσικά/οθωμανικά, αραβικά, τουρκικά, αγγλικά, ελληνικά, αλλά μπορούσε να κάνει έρευνα σε πολύ περισσότερες. Ίσως και να ήταν ο τελευταίος των “φιλοσόφων” του 20ου αιώνα, με επισταμένες γνώσεις στον ευρύτερο επιστημονικό του χώρο. Γεννήθηκε στο Μέμφις της πολιτείας Τενεσί από Κεφαλλονίτες μετανάστες. Μετά τα 12, οι γονείς του τον έστειλαν εσώκλειστο σε “στρατιωτικής πειθαρχίας” σχολή μέσης παιδείας την οποία πιστώνει πως διαμόρφωσε, σε πολύ μεγάλο βαθμό, τον χαρακτήρα του. Πήρε το πρώτο του πτυχίο από τοπικό κολλέγιο (Soutwestern) στην αρχαία ιστορία και τις κλασικές σπουδές. Απέκτησε διδακτορικό από το Harvard το 1956 στις Βυζαντινές σπουδές και αρχικά δίδαξε εκεί. Οι επιδόσεις του ήταν τέτοιες που κίνησαν το ενδιαφέρον της πιο σημαντικής (και τότε “ανύπαρκτης” δια μυστικής νομοθεσίας) αμερικανικής υπηρεσίας πληροφοριών, της National Security Agency, ειρωνικά γνωστής ως “No Such Agency”. Ο Βρυώνης αρνήθηκε την προσφορά της για εργοδότηση. Το μεγαλύτερο μέρος της ακαδημαϊκής του καριέρας το πέρασε στο University of California Los Angeles (UCLA) ως καθηγητής Βυζαντινής και Τουρκικής Ιστορίας (1960-1988). Δίδαξε και στην Ελλάδα, 1976-79. Διετέλεσε διευθυντής του Alexander Onassis Center for the Study of Hellenism (1988-1993) και του Speros Basil Vryonis Center for the Study of Hellenism στην Καλιφόρνια, που ιδρύθηκε στη μνήμη του γιού του. Το εκπληκτικά πλούσιο επιστημονικό του αρχείο δωρήθηκε σε πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Από την διεθνή επιστημονική κοινότητα στην αμερικανική και άλλου ο Σπύρος Βρυώνης τιμήθηκε παντοιοτρόπως με αποκορύφωμα το δίτομο έργο (festschrift) του 1993, “To Hellenikon: Studies in Honor of Speros Vryonis, Jr.” Τέτοιοι τόμοι από συναδέλφους και πρώην φοιτητές αποτελούν πάντα φόρο τιμής και αντικατοπτρίζουν τον σεβασμό για το έργο και την επιστημοσύνη του τιμώμενου. Η εργογραφία του Σπύρου Βρυώνη συμπεριλαμβάνει εκατοντάδες μελέτες. Από τα βιβλία του αναφέρω ορισμένα: ‘Byzantium and Europe” (1968), “The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century” (1971), “Stanford J. Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume I. Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire, 1280-1808,…: A Critical Analysis”. “The Turkish State and History: Clio Meets the Grey Wolf”(1991). “The Mechanism of Catastrophe: The Turkish Pogrom of September 6-7, 1955, and the Destruction of the Greek Community of Istanbul” (2005). “The Vryonis Family: Four Generations of Greek-American Memories”. Το εμβληματικό του έργο του 1971 τιμήθηκε ως το καλύτερο ιστορικό βιβλίο της χρονιάς στις ΗΠΑ και παραμένει κλασικό στο είδος του. Μεταφράσθηκε στα ελληνικά, “Η Παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η Διαδικασία Εξισλαμισμού (11ος-15ος αιώνας), (1996).

Άμεσου ενδιαφέροντος για μας σήμερα υπήρξε η ηράκλεια προσπάθεια του Βρυώνη να αποδομήσει, με εντυπωσιακή επιστημονική τεκμηρίωση, την τουρκική “ιστοριογραφία” και την τουρκική προπαγάνδα που αυτή παρήγαγε ως κράτος- και μέσω των λογής λογής ενεργούμενών της στη Δύση- και κυρίως στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Στη προαναφερθείσα μονογραφία του για το έργο του Stanford J. Shaw, ο Βρυώνης καταθέτει πληθώρα πρωτογενών πηγών σε πολλές γλώσσες για να τεκμηριώσει πως η δουλειά του Shaw βασίζεται σε δευτερογενείς και ατεκμηρίωτες πηγές και κυρίως προέρχεται από αντιγραφές και λογοκλοπές. Τη δεκαετία του 1990 ο Shaw δίδασκε και αυτός στη Καλιφόρνια. Υπήρξε ένας κατεξοχήν προπαγανδιστής της Άγκυρας και περιβόητος αρνητής των τουρκικών γενοκτονικών σφαγών. Η μελέτη του “The Turkish State and History: Clio Meets the Grey Wolf” (1991) είναι ένα εκπληκτικό κείμενο που γράφτηκε με αφορμή ένα βιβλίο “Turkey in Europe and Europe in Turkey” (1991), που φέρει την υπογραφή του Τούρκου πρωθυπουργού Τουρκούτ Οζάλ. Στην πραγματικότητα γράφηκε από το τουρκικό ΥΠΕΞ και συγκεκριμένο Τούρκο διπλωμάτη, που αργότερα εξελέγη βουλευτής …με τους Γκρίζους Λύκους. Το κείμενο των Τούρκων υποστηρίζει πως ο ευρωπαϊκός πολιτισμός παράγεται από τον Τουρκικό (όπως και οι υπόλοιποι πολιτισμοί του κόσμου!), εξού και ο τίτλος του βιβλίου. Τότε η Άγκυρα είχε σηκώσει πανιά για ένταξη στην ΕΕ. Το βιβλίο του Βρυώνη μεταφράστηκε και στα ελληνικά, “Το Τουρκικό Κράτος και η Ιστορία: η Κλειώ Συναντά τον Γκρίζο Λύκο”( 1993). Είναι γλαφυρό στο διάβασμα, απίστευτα ενημερωτικό και πρέπει να διαβαστεί από όλους, πλην εκείνων που έχουν ελληνοποιήσει την τουρκική προπαγάνδα. Αλλιώς θα τους δημιουργήσει υπαρξιακό πρόβλημα. Τέλος έχουμε και το επίσης εμβληματικό έργο “The Mechanism of Catastrophe: The Turkish Pogrom of September 6-7, 1955, and the Destruction of the Greek Community of Istanbul” (2005), σε ελληνική μετάφραση “Ο Μηχανισμός της Καταστροφής: το Τουρκικό Ποκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο Αφανισμός της Ελληνικής Κοιινότητας της Κωνσταντινούπολης”, (2007).

Το βιβλίο τεκμηριώνει την άμεση εμπλοκή του κεμαλικού βαθέος κράτους (derin devlet) στο πογκρόμ και όλα όσα προηγήθηκαν, με αναφορές στο κυπριακό, με το χαρακτηριστικό γνώρισμα γραφής και τεκμηρίωσης του συγγραφέα. Τίποτα δεν αφήνεται αδιευκρίνιστο, ενώ οι πλείστες πηγές προέρχονται από τα αρχεία του κράτους. Όλα αυτά τα χρόνια ο Βρυώνης είχε δημιουργήσει ένα εξαιρετικό δίκτυο με βιβλιοπώλες στη Πόλη οι οποίοι, με το αζημίωτο, του εξασφάλιζαν πάσης μορφής αρχειακό υλικό. Ο Σπύρος Βρυώνης υπήρξε ένας ιστορικός που καταξιώθηκε παγκοσμίως. Υπήρξε, κατά τον Ελληνοαυστραλό ιστορικό Αναστάσιο Τάμη, “ο πλέον σοφός και διαπρεπής ιστορικός του μεταπολεμικού Ελληνισμού, ο γκούρου της αντικειμενικής ιστορίας και πολέμιος του αποδομητικού ιστορικού λόγου και των αποδομητών ιστορικών, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η ιστορική ανάλυση έχει πολλές αλήθειες και δεν μπορεί να είναι αντικειμενική”. Ο Σπύρος Βρυώνης μας άφησε μεγάλη πνευματική κληρονομιά. Αιωνία του η μνήμη.

*Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συγγραφέα

Πηγή: hellasjournal.com