Russian Asset Tracker: Αναζητώντας τα περιουσιακά στοιχεία των Ρώσων ολιγαρχών

Έρευνα OCCRP, Περιουσιακά στοιχεία, Ρώσοι ολιγάρχες, Φίλοι του Πούτιν

Tο inside story συμμετέχει σε έρευνα δημοσιογράφων από όλον τον κόσμο, προκειμένου να εντοπιστούν τα κρυμμένα περιουσιακά στοιχεία των πιο ισχυρών ολιγαρχών της Ρωσίας.

Της Ελίζας Τριανταφύλλου*

Περισσότερα από 145 περιουσιακά στοιχεία, με συνολική αξία που ξεπερνά τα 17 δισεκατομμύρια δολάρια –ανάμεσά τους τραπεζικοί λογαριασμοί, σούπερ γιοτ, ιδιωτικά αεροπλάνα και πολυτελή ακίνητα σε Λονδίνο, Τοσκάνη, Γαλλική Ριβιέρα, ακόμη και στην Ελλάδα– έχουν συνδεθεί με ολιγάρχες και ρώσους αξιωματούχους που φέρονται να έχουν στενούς δεσμούς με τον Βλαντίμιρ Πούτιν.

Ξεκινώντας από τη Δευτέρα 21 Μαρτίου, το inside story, ως μέρος μιας ομάδας 25 μέσων ενημέρωσης και συνεργατών στο πλαίσιο έρευνας που υλοποιείται από το Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRPOrganized Crime and Corruption Reporting Project), δημοσιεύει τα αρχικά ευρήματα μιας συνεχιζόμενης προσπάθειας για τον εντοπισμό περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν σε πρόσωπα-κλειδιά που βρίσκονται κοντά στον Πούτιν.

Οι ολιγάρχες

Η 22χρονη διακυβέρνηση του ρώσου προέδρου έχει αποφέρει τεράστιες περιουσίες σε ολιγάρχες, πολιτικούς με διασυνδέσεις, αξιωματούχους ασφαλείας και άλλους ωφελούμενους από το διεφθαρμένο, προσωποπαγές καθεστώς του.

Όταν ανέλαβε τα ηνία της χώρας, ο Πούτιν απέσπασε επαίνους επειδή έθεσε υπό έλεγχο τους μεγιστάνες που λεηλάτησαν τη ρωσική οικονομία τη δεκαετία του 1990. Όμως μια νέα γενιά πλουσίων ήρθε στο προσκήνιο κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του. Είναι οι σύμμαχοί του, οι φίλοι του, οι χρηματοδότες του και αρωγοί του.

Παρόλο που ο μέσος Ρώσος είδε το εισόδημά του να παραμένει στάσιμο τα τελευταία χρόνια, οι πλουσιότεροι της χώρας ταξιδεύουν στον κόσμο με ιδιωτικά αεροσκάφη, χαλαρώνουν σε μυθικές επαύλεις στη Μεσόγειο και κάνουν κρουαζιέρες με τα πολυτελέστερα σούπερ γιοτ του κόσμου. Τα παιδιά τους διασκεδάζουν ανέμελα σε πριβέ κλαμπ και σπουδάζουν στα κορυφαία πανεπιστήμια της Δύσης.

Στον απόηχο της βίαιης επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία, κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο επέβαλαν κυρώσεις σε πολλούς από τους συνεργάτες του Πούτιν. Όμως αυτοί έχουν μάθει να κρατούν τον πλούτο τους κρυφό, έχοντας προσλάβει στρατιές δικηγόρωνΠώς η Βρετανία έγινε το ασφαλές καταφύγιο των ρώσων ολιγαρχών που τους βοηθούν να τον κρύβουν σε μυστικούς τραπεζικούς λογαριασμούς και μακρινές εξωχώριες εταιρικές δομές. Το να καταλάβει κανείς ποιος κατέχει τι, είναι έργο δύσκολο ακόμη και για έμπειρους αστυνομικούς ερευνητές.

Γι’ αυτό στο πλαίσιο της έρευνας «Russian Asset TrackerRussian Asset Tracker | OCCRP» αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε τα ίχνη, εντοπίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, συγκεντρώνοντας τα σε μια βάση δεδομένων, την οποία το κοινό μπορεί να επισκεφτεί και να χρησιμοποιήσει.

Η μεθοδολογία

Ξεκινήσαμε με έναν κατάλογο 35 ανθρώπωνNavalny 35 που «συμμετέχουν ενεργά στην καταπίεση και τη διαφθορά του καθεστώτος Πούτιν», τον οποίο συνέταξε το Ίδρυμα κατά της Διαφθοράς, που έχει επικεφαλής τον φυλακισμένο ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι. Σύντομα θα επεκτείνουμε τον κατάλογο για να συμπεριλάβουμε και άλλους Ρώσους στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις για διαφθορά ή για την υποστήριξή τους στον Πούτιν.

Στις 8 Φεβρουαρίου 2021 ο Βλαντιμίρ Ασούρκοφ, εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος κατά της Διαφθοράς του Ναβάλνι, ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις δυτικές κυβερνήσεις να επιβάλουν κυρώσεις στα άτομα που φέρεται να συνδέονται με τη δηλητηρίαση και τη φυλάκιση του ρώσου πολιτικού. Μέχρι στιγμής οι 33 από τους 35 βρίσκονται σε κάποιες από τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Με αυτήν την αφετηρία παρουσιάζουμε την πληρέστερη έρευνα που έχει δημοσιευθεί μέχρι σήμερα για τον πλούτο που βρίσκεται εκτός Ρωσίας και συνδέεται με ορισμένους από τους πανίσχυρους ολιγάρχες και αξιωματούχους της χώρας. Ψάξαμε για οικόπεδα, επαύλεις, εταιρείες, σκάφη, αεροπλάνα και οτιδήποτε άλλο αξίας, του οποίου η ιδιοκτησία θα μπορούσε να συνδεθεί με τον στενό κύκλο του ρώσου προέδρου. Ορισμένα από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία έχουν αναφερθεί και στο παρελθόν. Ορισμένα αποκαλύπτονται εδώ για πρώτη φορά – κάποια δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί.

Έχουμε συμπεριλάβει μόνο περιουσιακά στοιχεία των οποίων η ιδιοκτησία μπορεί να τεκμηριωθεί μέσω ντοκουμέντων και αξιόπιστων πηγών. Η εξακρίβωση της ιδιοκτησίας σκαφών αναψυχής, επαύλεων και αεροπλάνων δεν είναι εύκολη, καθώς οι κάτοχοί τους συχνά φροντίζουν να τα κρατούν κρυφά. Συμπεριλάβαμε σε αυτή τη βάση δεδομένων μόνο τα περιουσιακά στοιχεία για τα οποία οι ερευνητές της ομάδας εντόπισαν σαφείς αποδείξεις για την κυριότητά τους. Επίσης, συμπεριλάβαμε περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν σε μέλη της οικογένειας των προσώπων που ερευνήσαμε και σε άτομα που είναι γνωστό ότι λειτουργούν αντ’ αυτών.

Όλα όσα βρήκαμε βρίσκονται σε μια διαδραστική βάση δεδομένων στην ιστοσελίδα https://cdn.occrp.org/projects/russian-asset-tracker/en/Explore the global assets of Russia’s oligarchs and enablers.

Θα συνεχίσουμε να ψάχνουμε για περισσότερα ακίνητα και γιοτ, θα προσθέτουμε περισσότερα ονόματα και θα ενημερώνουμε τακτικά αυτή τη βάση δεδομένων.

Αυτήν τη στιγμή αναζητούμε αποδείξεις για άλλα εννέα περιουσιακά στοιχείαSEND US YOUR TIPS | OCCRP, συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών αεροσκαφών και σούπερ γιοτ, αξίας 2,8 δισ. δολαρίων.

Αν γνωρίζετε κάτι που μας έχει διαφύγει, παρακαλούμε ενημερώστε μας μέσω αυτής της φόρμαςWe need your help! | Russian Asset Tracker ή μέσω SecureDropSECUREDROP AT OCCRP.

Για οποιαδήποτε διευκρίνιση επικοινωνήστε μαζί μου στο etriantafillou[@]protonmail.com.

Τα περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα

Τα πρώτα ονόματα Ρώσων, για τους οποίους το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζήτησε να επιβληθούν οικονομικές κυρώσεις μετά την εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία, έφτασαν στο γραφείο της Ελληνικής Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες μία ημέρα μετά, στις 25 Φεβρουαρίου, Το έγγραφο 48 σελίδων περιείχε 670 ονόματα ατόμων (κάποια κοινά με τη λίστα Ναβάλνι). Ουσιαστικά ήταν η ανανεωμένη λίστα κυρώσεων που είχαν επιβληθεί από 2014 μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, η οποία εμπλουτίστηκε με νέα ονόματα στον απόηχο της εισβολής της 24ης Φεβρουαρίου 2022. Μέχρι σήμερα η λίστα αυτή έχει επικαιροποιηθεί άλλες τέσσερις φορές και πλέον περιλαμβάνει 877 φυσικά πρόσωπα (επιχειρηματίες, βουλευτές της ρωσικής Δούμας, ρώσους και λευκορώσους αξιωματούχους) και 62 νομικές οντότητες.

Οι αποφάσεις του Συμβουλίου της ΕΕ έχουν τον χαρακτήρα Κανονισμού, κάτι που σημαίνει ότι η λίστα δεν χρειάζεται να γίνει νόμος του κράτους, αντίθετα το «πάγωμα» γίνεται αυτόματα. Τον έλεγχο του εντοπισμού περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα ανέλαβε μια ομάδα πέντε υπαλλήλων της Αρχής για το Ξέπλυμα Χρήματος στην Αθήνα, οι οποίοι είναι αρμόδιοι για τις οικονομικές κυρώσεις.

Ασφαλής πηγή ανέφερε στο inside story ότι μέχρι τη Δευτέρα 15 Μαρτίου το αρμόδιο τμήμα είχε ελέγξει σχεδόν το σύνολο της λίστας των ονομάτων και των εταιρειών στις κυρώσεις της ΕΕ (τις οποίες έχουμε υποχρέωση ως κράτος μέλος να εφαρμόσουμε, οι κυρώσεις άλλων χωρών δεν μας δεσμεύουν) και η Αρχή είχε προχωρήσει στη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων μικρού αριθμού Ρώσων στην Ελλάδα με ισάριθμες διατάξεις που εξέδωσε – «λιγότερων από πέντε», όπως είπε η ίδια πηγή. Διευκρίνισε επίσης ότι δεν πρόκειται για γνωστά ονόματα ούτε πρόσωπα τα οποία φιγουράρουν σε δημοσιεύματα, ωστόσο δεν ήταν σε θέση να προσδιορίσει την αξία των περιουσιακών στοιχείων που έχουν «παγώσει».

Στις 15 Μαρτίου στη λίστα των οντοτήτων προστέθηκε μία με ελληνικό ενδιαφέρον. Αφορά ρωσική κρατική εταιρεία που κατασκευάζει στρατιωτικό υλικό και οπλικά συστήματα, η οποία εδώ και χρόνια έχει θυγατρική στην Αθήνα.

«Στην Ελλάδα όλα πάνε πάρα πολύ αργά» είχε πει την περασμένη εβδομάδα Πίσω από τη σκηνή των ευρωπαϊκών κυρώσεωνστον Τάσο Τέλλογλου στέλεχος των υπηρεσιών ασφαλείας, που έχει εικόνα για αυτές τις διαδικασίες και σαν παράδειγμα έφερε τα προηγούμενα κύματα των ρωσικών κυρώσεων και το πώς εφαρμόστηκαν στη χώρα μας.

Οι καθυστερήσεις όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και αλλού έχουν ως αποτέλεσμα οι θιγόμενοι να μπορούν να μεταφέρουν περιουσιακά στοιχεία σε άλλες εταιρείες ή να αλλάζουν το μετοχολόγιό τους.

Λίγες μέρες μετά τα μέτρα κατά του ρωσικού τραπεζικού τομέα, η Russian Commercial Bank (Ρωσική Εμπορική Τράπεζα) μεταβλήθηκε ξαφνικά σε κυπριακή, καθώς οι παλιοί μέτοχοι μεταβίβασαν τις μετοχές τουςΟι κυρώσεις άλλαξαν τη μετοχική δομή της RCB Bank | Φilenews σε Κυπρίους. Πρόκειται για ειρωνεία, αν σκεφτεί κανείς πως όταν είχε επιβληθεί το κούρεμα στις κυπριακές τράπεζες, η Russian Commercial Bank είχε εξαιρεθεί ως ίδρυμα ρωσικών συμφερόντων. Σήμερα, ένα μεγάλο μπάνερ στην ιστοσελίδα της τράπεζας γράφει «Όχι στον πόλεμο» και στο διοικητικό της συμβούλιοBoard of Directors | RCB Bank υπάρχει ένας Ρώσος και μια πρώην υπουργός της κυπριακής κυβέρνησης.

Το μπάνερ στην ιστοσελίδα της Ρωσικής Εμπορικής Τράπεζας.

Η εποπτική αρχή της Κύπρου και η ΕΕ ερευνούν το πώς άλλαξαν σε ένα βράδυ οι μέτοχοι· όμως η μεγαλόνησος δεν είναι η μόνη στην οποία συμβαίνουν θαύματα εν όψει των κυρώσεων: Στη Μεγάλη Βρετανία ο Ρομάν ΑμπράμοβιτςΟι Ρώσοι ολιγάρχες έβγαλε όλα τα κινητά περιουσιακά του στοιχεία από τη χώρα, στη Γαλλία και την Ελβετία συνέβη το ίδιο, στη Γερμανία ο Πούτιν πήρε το γιοτ του από ναυπηγείο του Αμβούργου όπου επισκευαζόταν.

Στη λίστα Ναβάλνι και στη διαδραστική βάση δεδομένων του «Russian Asset Tracker» υπάρχει και ένα πρόσωπο με ελληνικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για τον Γιούρι ΤσάικαYury Chaika | Russian Asset Tracker, πρώην γενικό εισαγγελέα στη Μόσχα και προεδρικό απεσταλμένο στην Ομοσπονδιακή Περιφέρεια του Βορείου Καυκάσου από το 2020. Πιο συγκεκριμένα ο γιος του Αρτέμ κατέχει περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα και έχει επενδύσει σε πολυτελή ξενοδοχεία στη Χαλκιδική, αλλά ούτε αυτός ούτε ο πατέρας του περιλαμβάνονται στην επίσημη λίστα κυρώσεων της ΕΕ, άρα επί του παρόντος δεν τίθεται θέμα «παγώματος» από την ελληνική Αρχή Ξεπλύματος Χρήματος. Ο δε Γιούρι Τσάικα απορρίπτειPutin Removes Top Russian Prosecutor, Replaces Him With Investigative Official | Radio Free Europe/Radio Liberty τις κατηγορίες του Ναβάλνι.

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα «Russian Asset Tracker»