“Αγία Ρωσία”: Ο λόγος που ο Πατριάρχης Κύριλλος στηρίζει τον πόλεμο του Πούτιν

Δυο ημέρες πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο Βλαντίμιρ Πούτιν έκρινε πως είχε έλθει η ώρα να απευθυνθεί στον κόσμο και να μιλήσει για όσα επρόκειτο να συμβούν. Χρειάστηκε μια ώρα, μέχρι να αισθανθεί πως κάλυψε επαρκώς το θέμα -για κάποιο λόγο μου ‘ήλθε’ στο μυαλό η ατάκα του Άλμπερτ Άινσταϊν “αν δεν μπορείς να εξηγήσεις κάτι απλά, δεν το έχεις καταλάβει αρκετά καλά”.

Εν τοιαύτη περιπτώσει, μεταξύ άλλων ο Πρόεδρος της Ρωσίας έθεσε θέμα ιδεολογικής προσέγγισης για αυτό που θα γινόταν και ήταν “ειδική στρατιωτική δράση” στην Ουκρανία. Εξήγησε ότι η θρησκεία ήταν εκ των πλέον σοβαρών λόγων για όσα είχε αποφασίσει. Χαρακτηριστικά, δήλωσε ότι “η Ουκρανία είναι αναπαλλοτρίωτο μέρος της ιστορίας, του πολιτισμού και του πνευματικού μας χώρου”. Παρεμπιπτόντως, το 30% των ρωσικών ορθόδοξων εκκλησιών είναι στην Ουκρανία, ενώ ο Πούτιν έχει θέσει την Ορθοδοξία ως εκ των κεντρικών πυλώνων της ‘εθνικής ταυτότητας’.

Ανήμερα της εισβολής, ο Πατριάρχης της Μόσχας, Κύριλλος (επικεφαλής της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας) μίλησε στους στρατιωτικούς ηγέτες της χώρας και δημοσίευσε δήλωση προς τιμήν της “Ημέρας του Υπερασπιστή της Πατρίδας” (αφορά όσους έχουν υπηρετήσει ή υπηρετούν στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις).

Σε αυτήν τη δήλωση, ο Κύριλλος συνεχάρη τον Πούτιν “για την μεγάλη και υπεύθυνη υπηρεσία του στον λαό της Ρωσίας”, πριν διευκρινίσει ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία “προσπαθούσε πάντα να συνεισφέρει σημαντικά στην πατριωτική εκπαίδευση των συμπατριωτών”. Μετά εξήρε την στρατιωτική υπηρεσία ως “ενεργή δήλωση της Ευαγγελικής αγάπης προς τους γείτονες”. Λίγες ώρες αργότερα, άρχισαν οι βομβαρδισμοί στην Ουκρανία.

© Shamil Zhumatov/Pool Photo via AP Ο Βλαντίμιρ Πούτιν με τον Πατριάρχη Κύριλλο, άμεσο συνεργάτη του από το 2012.

“Σκόπιμη η απόφαση υποστήριξης της εκκλησίας προς το Κρεμλίνο”

Ο καθηγητής στο Τμήμα Συγκριτικής Θρησκείας του Miami University, Σκοτ Κενουόρθι έκρινε πως έχει ένα νόημα να καταλάβουμε το λόγο που η υποστήριξη της εκκλησίας προς το Κρεμλίνο δεν είναι αναπόφευκτη ή προκαθορισμένη, αλλά σκόπιμη απόφαση. Στο άρθρο που έγραψε στο Conversation αναφέρθηκε κατ’ αρχάς στην ιστορία.

“Για αιώνες, οι ηγέτες του Βυζαντίου και της Ρωσίας εκτιμούσαν την ιδέα της ‘αρμονικής και σε συμφωνία’ συνεργασίας μεταξύ της εκκλησίας και του κράτους -ενώ σε κάποιες χώρες της Δύσης υπήρχε ανταγωνισμός.

Στις αρχές του 1700, ο Τσάρος Πέτρος ο Μέγας θέσπισε μεταρρυθμίσεις για τον μεγαλύτερο έλεγχο της εκκλησίας, ώστε να κάνει τη Ρωσία να παραπέμπει περισσότερο στην Προτεσταντική Ευρώπη. Οι κληρικοί άρχισαν να δυσανασχετούν με αυτήν την παρέμβαση και απέσυραν την στήριξη τους στη μοναρχία, στην Επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 (ήταν η απαρχή της Ρωσικής Επανάστασης και μέσα σε λίγες ημέρες προκάλεσε την παραίτηση του Αυτοκράτορα Νικολάου Β, το τέλος της ρωσικής αυτοκρατορίας και της δυναστείας των Ρομανόφ).

Η ελπίδα των κληρικών ήταν πως η απόφαση τους θα οδηγούσε σε ‘μια πιο ελεύθερη εκκλησία και ένα πιο ελεύθερο κράτος’.

Παρ’ όλα αυτά, οι Μπολσεβίκοι που κατέλαβαν την εξουσία, ασπάστηκαν το στρατιωτικό αθεϊσμό, που είχε ως στόχο την πλήρη εκκοσμίκευση (διαδικασία μετατροπής μιας κοινωνίας που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε συγκεκριμένες θρησκευτικές αξίες και κανόνες, σε κοινωνία κοσμική, άθρησκη που βασίζεται σε κοσμικές αξίες και θεσμούς) της κοινωνίας.

Θεωρούσαν την εκκλησία ως απειλή, λόγω των δεσμών της με το παλιό καθεστώς. Οι επιθέσεις ξεκίνησαν με νομικά μέτρα, όπως η κατάσχεση περιουσίας και έφτασαν έως την εκτέλεση κληρικών που ήταν ύποπτοι υποστηρικτές της αντεπανάστασης.

© AP Photo Mετά την εισβολή των Ναζί, ο Στάλιν χρειάστηκε την στήριξη του λαού και επέτρεψε να ανοίξουν πάλι οι εκκλησίες.

Ο Πατριάρχης κατά τη διάρκεια της επανάστασης ήταν ο Τύχωνας, ο οποίος επέκρινε τις επιθέσεις των Μπολσεβίκων. Ο διάδοχος του, Μητροπολίτης Επιφάνειος έκανε δήλωση πίστης στη Σοβιετική Ένωση το 1927, παρ’ όλα αυτά οι διώξεις εντάθηκαν και κορυφώθηκαν, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εκκαθάρισης του 1937-1938 (ο γνωστός και ως ‘Μεγάλος Τρόμος’ έγινε επί Στάλιν και είχε ως στόχο εκκαθαρίσεις των ‘εχθρών του λαού’. Δηλαδή, την ηγεσίας του ΚΚΣΕ, του στρατού, της αστυνομίας, των κομματικών οργανώσεων, των εύπορων χωρικών, των διανοουμένων και όποιων άλλων ήταν ‘ύποπτοι σαμποτέρ’). Δεκάδες χιλιάδες κληρικοί και απλοί πιστοί εκτελέστηκαν ή στάλθηκαν σε Γκουλάγκ. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε σχεδόν καταστραφεί.

Η εισβολή των Ναζί είχε ως συνέπεια μια μεγάλη ανατροπή. Ο Στάλιν χρειάστηκε την λαϊκή υποστήριξη, για να νικήσει τις εχθρικές δυνάμεις και έτσι επέτρεψε να ανοίξουν και πάλι οι εκκλησίες. Παρ’ όλα αυτά, ο διάδοχος του, Νικίτα Χρουστσόφ ‘αναζωογόνησε’ την αντιθρησκευτική εκστρατεία στα τέλη του ’50. Για την υπόλοιπη σοβιετική περίοδο, η εκκλησία ελέγχονταν αυστηρά.

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης έφερε άλλη μια ανατροπή: η εκκλησία βρέθηκε ξαφνικά να είναι ελεύθερη, ωστόσο είχε να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις έπειτα από δεκαετίες καταστολής. Με την κατάρρευση της σοβιετικής ιδεολογίας, η ρωσική κοινωνία φαινόταν ανεξέλεγκτη. Οι ηγέτες της εκκλησίας προσπάθησαν να κάνουν κάτι για αυτό, αλλά αντιμετώπισαν μεγάλο ανταγωνισμό από νέες δυνάμει -και δη την καταναλωτική κουλτούρα των Δυτικών.

Ο πρώτος Πατριάρχης της Εκκλησίας, στην μετά Σοβιετικής Ένωσης εποχή, ήταν ο Αλέξιος ο Β’. Διατήρησε τις αποστάσεις του από τους πολιτικούς, οι οποίοι αρχικά δεν ανταποκρίθηκαν ιδιαίτερα στους στόχους της εκκλησίας. Στη λίστα των πολιτικών αυτών ήταν και ο Βλαντίμιρ Πούτιν, στις δυο πρώτες θητείες του.

Τα πιο πρόσφατα χρόνια, ο πρόεδρος ασπάστηκε τη Ρωσική Ορθοδοξία, ως ακρογωνιαίο λίθο της μετασοβιετικής ταυτότητας. Οι σχέσεις μεταξύ της εκκλησίας και της ηγεσίας άλλαξαν άρδην, όταν έγινε προκαθήμενος ο Κύριλλος. Αυτός εξασφάλισε την επιστροφή της εκκλησιαστικής περιουσίας από το κράτος, τη θρησκευτική διδασκαλία στα δημόσια σχολεία και την παρουσία στρατιωτικών ιερέων στις ένοπλες δυνάμεις.

Ο Κύριλλος προώθησε και ρητορική καταδίκης στο δυτικό φιλελευθερισμό, τον καταναλωτισμό και τον ατομικισμό, που όπως έλεγε από την αρχή ήταν σε αντίθεση με τις ρωσικές ‘παραδοσιακές αξίες’. Ξεκαθάρισε εξ αρχής πως τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι καθολικά, αλλά προϊόν της δυτικής κουλτούρας, ειδικά όταν επεκτείνονται σε μέλη της LGBTQ κοινότητας. Ήταν και αυτός που βοήθησε στην ανάπτυξη της ιδέας του ‘ρωσικού κόσμου’.

Θα μιλήσουμε σε λίγο αυτήν.

Από το 2012 οι Πούτιν και Κύριλλος ‘χτίζουν’ το αφήγημα του ‘ιερού πολέμου’

Το Rolling Stone έγραψε πως το θρησκευτικό αφήγημα ήταν αποτέλεσμα της δεκαετούς προσπάθειας που έκανε η Ρωσία, να ‘τυλίξει’ τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της στο πέπλο της πίστης. “Οι Πούτιν και Κύριλλος συνδύασαν τη θρησκεία, τον εθνικισμό, την υπεράσπιση συντηρητικών αξιών (πχ η παρομοίωση του γάμου μεταξύ ομοφύλων με τον ναζισμό και σημάδι της αποκάλυψης) και την εκδοχή της ιστορίας που έχει ως στόχο να προσδιορίσει την Ουκρανία (και άλλες γειτονικές χώρες), ως υποσύνολα του μεγαλύτερου ‘ρωσικού κόσμου’, ώστε να αποκτήσει βάση το αφήγημα του ‘ιερού πολέμου’.

Όσο περνούν όμως, οι ημέρες και ο πόλεμος συνεχίζεται πολλαπλασιάζονται αυτοί που αντιστέκονται στις θρησκευτικές εκκλήσεις του διδύμου (300 μέλη της οργάνωσης ‘Ρώσοι ιερείς για την ειρήνη’ κατήγγειλαν σε ανοιχτή επιστολή ‘τις δολοφονικές εντολές’ που εφαρμόζονται στην Ουκρανία και έκαναν λόγο για ‘αδελφοκτονία’).

Οι Πούτιν και Κύριλλος άρχισαν να δουλεύουν μαζί το 2012. Ήταν τότε που ο απόλυτος ηγέτης της χώρας επανεξελέγη για την τρίτη θητεία του, που άρχισε να ασπάζεται τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία “ως μηχανισμό πολιτικού κέρδους”.

Μετά την επανεκλογή του ο Πούτιν είχε έλθει αντιμέτωπος με διαμαρτυρίες του κόσμου, για νοθεία. Ο Κύριλλος πήρε την πρωτοβουλία να ζητήσει από την κυβέρνηση να ξεκινήσει διάλογο με τους διαδηλωτές, πριν προσφέρει την στήριξη του πρόεδρο. Εστίασε στην σταθερότητα και την ευημερία του λαού, στις δυο πρώτες θητείες του “Τσάρου”, σε αντίθεση με την ταραχώδη δεκαετία του 1990. Κάπως έτσι προέκυψε και η ατάκα πως οι δυο πρώτες θητείες ήταν “θαύμα του θεού”.

© AP Photo/Alastair Grant Υποστηρικτής των Pussy Riot, σε διαδήλωση, τον Αύγουστο του 2012.

Το φεμινιστικό γκρουπ της πανκ, με όνομα Pussy Riot διοργάνωσε το 2012 διαμαρτυρία, για να επικρίνει την πλήρη ταύτιση του Κύριλλου με τον Πούτιν. Επεισόδιο που τελικά έφερε τους δυο άνδρες πιο κοντά. Ο ηγέτης είπε πως οι Pussy Riot ήταν ευθυγραμμισμένες με τις παρακμιακές δυτικές αξίες και ως εκ τούτου εκείνος όφειλε να υπερασπιστεί τη ρωσική ηθική -που αφορά και την Ορθοδοξία. Στο πλαίσιο της αγαστής συνεργασίας, η κυβέρνηση απαγόρευσε -δια νόμου- το 2013 τη διάδοση “της γκέι προπαγάνδας” σε ανηλίκους, κάτι που στήριζε η Εκκλησία.

Όλο αυτό συνδυάζεται με κοινό γεωπολιτικό και γεωθρησκευτικό όραμα (κράτους και εκκλησίας), που έχει αποδοκιμαστεί ως αίρεση από εκατοντάδες μελετητές και θεολόγους. Οι Πούτιν και Κύριλλος το λένε “Αγία Ρωσία”.

Σημείωσε σε παρακαλώ, πως αστικός μύθος θέλει τον Κύριλλο να υπήρξε πράκτορας της KGB. Η πραγματικότητα τον θέλει να είναι ο θιασώτης της εκδοχής της ιστορίας, που επιμένει ότι πολλές χώρες εξ αυτών που συγκροτούσαν την πρώην Σοβιετική Ένωση, είναι λαός με κοινή θρησκευτική καταγωγή. Η αρχή της εντοπίζεται στο 10ο αιώνα (988) και τη βάπτιση του Πρίγκιπα Βλαδίμηρου του Κιέβου (θεωρείται γενέτειρα της ρωσικής ορθοδοξίας) που προκάλεσε τον εκχριστιανισμό της ‘Αγίας Ρωσίας’.

Όλο αυτό συνδυάζεται με κοινό γεωπολιτικό και γεωθρησκευτικό όραμα (κράτους και εκκλησίας), που έχει αποδοκιμαστεί ως αίρεση από εκατοντάδες μελετητές και θεολόγους. Οι Πούτιν και Κύριλλος το λένε “Αγία Ρωσία” (είναι η ιδέα του ‘ρωσικού κόσμου’ που είδες παραπάνω) και περιλαμβάνει την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και όλους τους Ρώσους και ρωσόφωνους του πλανήτη. Η ‘Αγία Ρωσία’ έχει ως πολιτικό κέντρο τη Μόσχα και ως πνευματικό το Κίεβο. Περιττό να πω ποιοι είναι οι ηγέτες αυτών των κέντρων.

Μετά την επανεκλογή του Πούτιν το 2012, ο Κύριλλος χαιρέτισε τη συνέχιση του ‘θαύματος του Θεού’. Ο “Τσάρος” ανταπέδωσε, χαρακτηρίζοντας τον Πατριάρχη της Μόσχας “υπερασπιστή των συντηρητικών χριστιανικών αξιών” (βλ. αντίθεση σε αμβλώσεις, φεμινισμό και τα δικαιώματα της LGBTQ κοινότητας).

Το Gay Parade έγινε “δοκιμασία των λαών” ως προς “το μύθευμα της ψευδούς ελευθερίας”

Πέντε χρόνια μετά το ‘προχωράμε μαζί’ των Πούτιν και Κύριλλου, η Ρωσία χαρακτηρίστηκε από το Politico “ηγέτιδα της παγκόσμιας χριστιανικής δεξιάς” και “θεματοφύλακας των χριστιανικών αξιών”.

Όλα πήγαιναν όπως ήθελαν οι εμπνευστές του πλάνου, έως τις επεμβάσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία και την Κριμαία (2013, 2014). Τότε μεγάλωσε το προϋπάρχον χάσμα μεταξύ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας -που έχει έδρα στην Κωνσταντινούπολη.

Όσο αυξάνονταν οι ημέρες του πολέμου στην Ουκρανία, τόσο φαίνεται πως αυξανόταν και ο πανικός του Κύριλλου που δεν άργησε να χαρακτηρίσει “κακές δυνάμεις” τους αντιπάλους της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Το 2018 μερίδα Ορθόδοξων Χριστιανών της Ουκρανίας, διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους από το Πατριαρχείο της Μόσχας, με τον προκαθήμενο του να αρνείται να αναγνωρίσει το νέο σώμα. Το αναγνώρισε η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, με επικεφαλής τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Η απάντηση της Ρωσίας φέρεται να ήταν η εξαπόλυση χάκερ που διείσδυσαν στα emails των συνεργατών του Βαρθολομαίου. Το χάσμα έγινε διακοπή κάθε επικοινωνίας.

© Dmitry Astakhov, Sputnik, Government Pool Photo via AP, file Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος με τον Πατριάρχη Κύριλλο, σε συνάντηση τους το Σεπτέμβριο του 2018 -όταν δεν είχαν διακοπεί οι σχέσεις τους.

Κάπως έτσι φτάνουμε στο 2022, την εισβολή και την αόριστη έκκληση του Κύριλλου για ειρήνη και ασφάλεια των αμάχων. Ο επικεφαλής της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας των ΗΠΑ, Αρχιεπίσκοπος Δανιήλ αποδοκίμασε τα λόγια του και χαρακτήρισε τον ίδιο ως ‘θρησκευτικό πολιτικό’. Αναφέρθηκε και στο αφήγημα του κοινού εθνικού υπόβαθρου (βλ. την ιδέα του ‘ρωσικού κόσμου’), λέγοντας “νομίζω ότι είναι λάθος. Πρόκειται για λανθασμένη δήλωση και εύχομαι οι θρησκευτικοί ηγέτες να διόρθωναν τον Κύριλλο, κάθε φορά που χρησιμοποιεί αυτήν την ορολογία”.

Όσο αυξάνονταν οι ημέρες του πολέμου, τόσο φαίνεται πως αυξανόταν και ο πανικός του Κύριλλου που δεν άργησε να χαρακτηρίσει “κακές δυνάμεις” τους αντιπάλους της Ρωσίας στην Ουκρανία. Σε κήρυγμα που έκανε στις 6/3 είπε πως “η εισβολή είναι μέρος ενός ευρύτερου μεταφυσικού αγώνα ενάντια στις ανήθικες δυτικές αξίες -ώστε η ανθρωπότητα να ακολουθήσει τους νόμους του Θεού. Σήμερα δοκιμάζεται η πίστη στη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Είναι ένα είδος περάσματος στον ‘χαρούμενο’ κόσμο, τον κόσμο της υπερβολικής κατανάλωσης, τον κόσμο της ψευδούς ‘ελευθερίας’. Ξέρετε ποια είναι αυτή η δοκιμασία; Απλή και συνάμα τρομερή: είναι το Gay Pride”.

Ναι, έβαλε το Gay Parade στους λόγους που είχε η Ρωσία για να εισβάλει στην Ουκρανία.

“Η δοκιμασία δήλωσης της πλευράς που υποστηρίζει κάθε χώρα κρίνεται από το αν είναι πρόθυμη να διοργανώσει Gay Parade. Για να μπει κάποιος στο κλαμπ αυτών των χωρών, είναι απαραίτητο να κάνει ένα Gay Pride. Δεν αρκεί κάποια πολιτική δήλωση, του τύπου ‘είμαστε μαζί σας’, η υπογραφή σε κάποια συμφωνία. Και ξέρουμε πώς η αντίσταση των ανθρώπων σε αυτές τις απαιτήσεις, καταστέλλεται με τη βία”.

Τη σήμερον ημέρα όσο απομονωμένος είναι ο Πούτιν από τον υπόλοιπο κόσμο, τόσο είναι και ο Κύριλλος από το θρησκευτικό κόσμο. Κάτι που ακόμα δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει τη σχέση τους και τη ρητορική του ιερού πολέμου -μάλλον γιατί πια ο Πατριάρχης της Μόσχας σκέφτεται ότι εδώ που έφτασαν τα πράγματα, δεν μπορεί να κάνει πίσω.