Προκλήσεις Ασφάλειας και Στρατιωτικά Θέματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Του Στρατηγού (ε.α.) Μιχαήλ Κωσταράκου*

******

Στοκχόλμη, 27 Νοεμβρίου 2020

Κυρίες και κύριοι,

Αγαπητοί φίλοι, καλημέρα,

Θα ξεκινήσω συγχαίροντάς σας για την απόφασή σας και  την επιλογή σας να συμμετάσχετε στο μάθημα AMT 2B 2020. Είμαι ευτυχής που είμαι μαζί σας σήμερα, αν και διαδικτυακά, για να σας

παρουσιάσω κάποια σημαντικά στρατιωτικά θέματα και θέματα ασφαλείας της ΕΕ. Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Κατά την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, «…η Ευρώπη δεν ήταν ποτέ τόσο ευημερούσα, τόσο ασφαλής ούτε τόσο ελεύθερη…» παραθέτω την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας του 2003. Αυτή η αισιοδοξία και η ευφορία γύρω από αυτήν, οδήγησαν σε σημαντικές περικοπές στους ευρωπαϊκούς αμυντικούς προϋπολογισμούς και σε μεγάλες μειώσεις του αριθμού του προσωπικού και των μέσων. Είχε επίσης ως αποτέλεσμα την απώλεια αμυντικών δυνατοτήτων, που είχαν πολύ δύσκολα αποκτηθεί, και οι οποίες δεν θεωρήθηκαν αναγκαίες εκείνη την εποχή. Ήταν η εποχή που στα θεσμικά όργανα τηςΕΕ, στους στρατιωτικούς δινόταν η συμβουλή να μην φορούν τις στολές τους, επειδή η ΕΕ δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με στρατό, σαν ένας Οργανισμός που προωθούσε την ειρήνη. Ενώ η διαδικασία μείωσης των δυνάμεων και η εγκατάλειψη των στρατιωτικών δυνατοτήτων βρισκόταν σε εξέλιξη, η παγκόσμια κατάσταση ασφάλειας άλλαξε, προς το χειρότερο. Ένας συνδυασμός του Butterfly Effect, με προβλήματα που προέρχονται από πολύ μακριά από εμάς, μαζί με το Domino Effect, όπου οι κρίσεις προκαλούν άλλες κρίσεις, δημιούργησε ένα ασταθές «οικοσύστημα».

Διεθνής τρομοκρατία, αυξημένη μετανάστευση από την Αφρική και την Ασία προς την Ευρώπη, η κλιματική αλλαγή, μειωμένη ασφάλεια, πανδημία COVID, παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εμφύλιοι πόλεμοι σε αποτυχημένα κράτη ή κράτη-παρίες, όλα τα παραπάνω άρχισαν να επηρεάζουν σοβαρά την Ευρώπη. Οι υφιστάμενες απειλές ενισχύθηκαν και νέες προστέθηκαν στις παλιές, υβριδικές και ασύμμετρες εξ ορισμού, συμπεριλαμβανομένων τόσο της παραπληροφόρησης, όσο και των πάσης φύσεως διαφόρων υβριδικών και κυβερνοεπιθέσεων.

Επιπλέον, αναθεωρητικά κράτη που αναζητούν έναν νέο ρόλο ή ονειρεύονται να αναζωογονήσουν το χαμένο από αιώνες αυτοκρατορικό παρελθόν τους, όπως η Ρωσία και η Τουρκία, ακολουθούν επιθετικά τις στρατηγικές επιλογές τους, προσπαθώντας είτε να αναπληρώσουν τα δημιουργημένα γεωπολιτικά κενά ή να εκμεταλλευθούν τα αδύναμα σημεία των δυτικών δημοκρατιών. Ταυτόχρονα, η Κίνα ξεκίνησε ένα πολύ φιλόδοξο οικονομικό στρατηγικό σχέδιο, γνωστό ως «One Belt, One Road», το οποίο έχει ήδη αρχίσει να φέρνει καρπούς αλλά και να πυροδοτεί ενδεχόμενες κρίσεις σε διάφορα σημεία του κόσμου.

Οι συνεχιζόμενες κρίσεις στη Λιβύη, στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο Πέλαγος, όπου η Τουρκία παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα δύο κρατών μελών της ΕΕ, της Ελλάδας και της Κύπρου, στη Λευκορωσία, στον Καύκασο και στη Συρία μας οδηγούν σε πέντε κύρια συμπεράσματα:

*Η κατάσταση ασφάλειας είναι εξαιρετικά περίπλοκη και επηρεαζόμενη από πολλούς παράγοντες στην πολύ κοντινή γειτονιά

μας, στο «οικοσύστημα» μας,

• Οι νέες απειλές και προκλήσεις δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με διπλωματικά μέσα,
• Η χρήση όλων των δυνατοτήτων της εξουσίας είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των εν εξελίξει ή δυνητικών κρίσεων,
• Καμία από τις χώρες μας δεν έχει τη δύναμη ούτε τους πόρους για να αντιμετωπίσει αυτές τις απειλές και να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες μόνη της, και τελικά

• Τόσο οι ευρύτερες πολιτικές τάσεις όσο και η πανδημία απαιτούσαν την ενίσχυση της ΕΕ ως διεθνούς πολιτικού θεσμού,

δημιουργώντας μια Ένωση που ενεργεί και προστατεύει.

Για το σκοπό αυτό, οι διάφορες ισχύουσες Στρατηγικές και Πολιτικές έπρεπε να επανεξεταστούν το συντομότερο δυνατό, αν η ΕΕ ήθελε να παραμείνει στο παιχνίδι. Έτσι το 2016, η τότε Ύπατη Εκπρόσωπος/Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φεντερίκα Μογκερίνι, αντιδρώντας στη σοβαρή επιδείνωση της κατάστασης ασφάλειας, (όλοι θυμόμαστε τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες) παρουσίασε την Παγκόσμια Στρατηγική της ΕΕ (EU Global Strategy – EUGS), παρέχοντας δυστυχώς, μια λιγότερο αισιόδοξη, αλλά απόλυτα ρεαλιστική εικόνα της διεθνούς κατάστασης.

«Ο σκοπός, ακόμη και η ύπαρξη της Ένωσης μας αμφισβητείται. […] Η ευρύτερη περιοχή μας έχει γίνει περισσότερο ασταθής και περισσότερο ανασφαλής».

Στο νέο θεσμικό κείμενο γίνεται αναφορά σε μια ισχυρότερη Ευρώπη  βασισμένη σε ένα κοινό όραμα που απαιτεί κοινή δράση, ενώ ο κόσμος στον οποίο ζούμε περιγράφεται ως «πολύπλοκος, διασυνδεδεμένος και αμφισβητούμενος», ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή υπευθυνότητα στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας. Με αυτήν την στρατηγική, η ΕΕ ξεκίνησε τη φιλόδοξη προσπάθεια να γίνει αξιόπιστος πάροχος ασφάλειας σε παγκόσμια κλίμακα. Η Παγκόσμια Στρατηγική απαριθμεί τρείς αρχικούς, απαιτητικούς στρατηγικούς αντικειμενικούς σκοπούς:

   *Αντιμετώπιση εξωτερικών συγκρούσεων και κρίσεων,

    *Συμβολή στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων των εταίρων μας,

    *Προστασία της Ένωσης και των πολιτών της.

Για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής αυτής, συντάχθηκε μια πολιτική γνωστή ως Πολιτική Ολοκληρωμένης Προσέγγισης, και η ΕΕ, προκειμένου να εφαρμόσει την πολιτική αυτή στηρίζεται σε ένα μεγάλο και μοναδικό σύνολο εργαλείων από τον πολιτικό στον διπλωματικό τομέα και από την οικονομική στη στρατιωτική δύναμη.

Ένα πράγμα που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος χορηγός ανθρωπιστικής βοήθειας και οικονομικής ανάπτυξης στον κόσμο. Παρόλα αυτά η πολιτική της επιρροή και η ικανότητα παρέμβασής της αμφισβητείται διαρκώς. Συνήθως αναφέρουμε ότι η ΕΕ είναι «η βασίλισσα της Ήπιας Ισχύος». Θα έλεγα ότι η ΕΕ είναι η «βασίλισσα της Έξυπνης Ισχύος». Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω.

Η  Έξυπνη Ισχύς

Η σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η χρησιμοποίηση μιας μόνο μορφής Ισχύος – Σκληρής ή Ήπιας –

για την προώθηση γεωπολιτικών συμφερόντων είναι αντιπαραγωγική, και ως εκ τούτου εφευρέθηκε η Έξυπνη Ισχύς. Η Έξυπνη Ισχύς

είναι ο συνδυασμός των δύο στοιχείων που περιγράφονται. Εξ ορισμού τοποθετείται κάπου ανάμεσα στην ηπιότητα της Ήπιας Ισχύος,

και τη σκληρότητα της Σκληρής Ισχύος, ανάλογα με την ανάμιξη, που επιλέγουμε να κάνουμε σε κάθε περίπτωση.

Έτσι η Έξυπνη Ισχύς αποτελεί το σήμα κατατεθέν της ΕΕ. Υπάρχουν όμως τρία ζητήματα που σχετίζονται με αυτό, τα οποία πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας,  όταν αναφερόμαστε στην ΕΕ:

• Η ανάγκη για δράση για την ασφάλεια της «γειτονιάς» της Ένωσης απαιτεί την χρησιμοποίηση ολόκληρης της εργαλειοθήκης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των κατάλληλων δυνατοτήτων διαχείρισης κρίσεων αλλά και της προθυμίας να τις χρησιμοποιήσει, για την υποστήριξη σαφών πολιτικών στόχων.
• Ο στρατός σε αυτήν τη μοναδική τεράστια και πλούσια εργαλειοθήκη της ΕΕ είναι ένα μόνο εργαλείο μεταξύ των άλλων  που θα χρησιμοποιηθεί όταν χρειάζεται και ανάλογα με την περίπτωση.

• Είναι σαφές ότι δεν υπάρχουν στρατιωτικές λύσεις στις κρίσεις, αλλά και ότι καμία λύση δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς

τη σωστή χρήση του στρατιωτικού εργαλείου, από τη φάση της  διαπραγμάτευσης μέχρι την εφαρμογή και την τελική παρατήρηση των εξελίξεων.

Αναφερόμενοι στα στρατιωτικά ζητήματα στην ΕΕ, πιστεύω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε από το ανώτατο στρατιωτικό όργανο της ΕΕ, τη

Στρατιωτική Επιτροπή (ΣΕ – EUMC). Η ΣΕ αποτελείται από τους Αρχηγούς ΓΕΕΘΑ και των 27 κρατών μελών της ΕΕ που μετέχουν στην Επιτροπή αυτοπροσώπως κάθε έξι μήνες, ενώ παρέχουν μόνιμους στρατιωτικούς αντιπροσώπους στις Βρυξέλλες, κατ’ αρχήν βαθμού αντιστρατήγου σε εβδομαδιαία βάση, αλλά και συχνότερα αν αυτό είναι απαραίτητο.

Η Επιτροπή συστάθηκε με απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιανουάριο του 2001 και διασφαλίζει ότι η φωνή των τελικών χρηστών των στρατιωτικών δυνατοτήτων θα ακούγεται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και ότι η συμφωνημένη άποψη τους θα ενσωματώνεταιμ στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την ασφάλεια και την άμυνα της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, η ΣΕ παρέχει στρατιωτικές συμβουλές και συστάσεις στην Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας (PSC) καθώς και σε όλα τα σχετικά όργανα λήψης αποφάσεων της ΕΕ. στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την ασφάλεια και την άμυνα της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, η ΣΕ παρέχει στρατιωτικές συμβουλές και συστάσεις στην Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας (PSC) καθώς και σε όλα τα σχετικά όργανα λήψης αποφάσεων της ΕΕ.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η Στρατιωτική Επιτροπή είναι ένας μοναδικός θεσμός και ένα στρατιωτικό Forum όπου εκφράζονται οι απόψεις των Ενόπλων Δυνάμεων των κρατών μελών. Σε αυτό λαμβάνονται πάντα υπόψη οι απόψεις τους, ανεξάρτητα από το μέγεθος

και την ισχύ της κάθε χώρας και όλες οι αποφάσεις χρειάζονται ομόφωνη ψήφο. Ο Πρόεδρος δεν είναι ούτε Στρατηγικός Διοικητής ούτε Επικεφαλής των Ευρωπαϊκών Ενόπλων Δυνάμεων. Κατ’ αρχήν γιατί τέτοιες Ένοπλες Δυνάμεις δεν υπάρχουν και δεν σχεδιάζεται να ιδρυθούν στο ορατό μέλλον. Ο Πρόεδρος προΐσταται ενός συλλογικού θεσμικού οργάνου της ΕΕ που παρέχει δεδομένα και συμβουλές για στρατιωτικά ζητήματα, εκφράζει επίσημα ομόφωνες απόψεις και οι δράσεις του πρέπει πάντα να είναι συμφωνημένες από όλα τα κράτη μέλη. Οι πολιτικές αρχές της ΕΕ δεν προχωρούν ποτέ σε οποιαδήποτε λήψη αποφάσεως σχετικά με στρατιωτικά ζητήματα, χωρίς να λάβουν υπόψη τις συμφωνημένες στρατιωτικές συμβουλές που εκφράζει η ΣΕ.

Ο Πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής, ο αυτεπαγγέλτως ανώτερος στρατιωτικός αξιωματούχος στην ΕΕ, εκλέγεται κάθε τρία χρόνια από τους 27 Α/ΓΕΕΘΑ και είναι ο Στρατιωτικός Σύμβουλος του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική και την Άμυνα και αποτελεί το πρωταρχικό σημείο επαφής για όλους τους Διοικητές Επιχειρήσεων.

Ο σημερινός Πρόεδρος είναι ο Στρατηγός Claudio Graziano από την Ιταλία.

Στο πλαίσιο αυτής της νέας προσέγγισης απέναντι στις προκλήσεις  του νέου μας «οικοσυστήματος», η ΣΕ της ΕΕ άρχισε να συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) για μια σειρά από νέες έννοιες:

Πρώτον, σχετικά με τη Στρατηγική Αυτονομία της ΕΕ. Με αυτό δεν εννοούμε αυτονομία από οποιοδήποτε κράτος ή διεθνή οργανισμό,αλλά αυτονομία να κάνουμε κάτι μόνοι, αν είναι απαραίτητο. Φυσικά, ένα τέτοιο «φιλόδοξο» επίπεδο φιλοδοξίας χρειαζόταν νέους μηχανισμούς, ξεκινώντας με έναν νέο ορισμό των Πρωταρχικών Στόχων που εκφράζουν τι θέλουμε να είμαστε σε θέση να κάνουμε στρατιωτικά, και με ποια μέσα.

Στη συνέχεια, η ΕΥΕΔ ξεκίνησε τη Συντονισμένη Ετήσια Επισκόπηση για την Άμυνα (ΣΕΕΑ – CARD), η οποία είναι ένας χάρτης του τι διαθέτουν τα κράτη μέλη στο οπλοστάσιο τους ή προμηθεύονται, που να είναι ή θα είναι τελικά διαθέσιμα για τους σκοπούς της ΕΕ ή κατά πόσο είναι διατεθειμένα τα κράτη μέλη να ξοδέψουν για την άμυνα. Και εδώ συναντήσαμε τις πρώτες εσωτερικές προκλήσεις.

Στην πραγματικότητα, η ΣΕΕΑ (CARD) κατέδειξε ότι τα κράτη μέλη εξακολουθούν να τοποθετούν τις ανάγκες για την Άμυνα της ΕΕ ανάμεσα στις χαμηλότερες προτεραιότητες τους, μετά από τις εθνικές αλλά και τις Νατοϊκές αμυντικές απαιτήσεις. Αυτή η προσέγγιση, όπως μπορείτε εύκολα να καταλάβετε, αποδεικνύει την έλλειψη συγκεκριμένων κινήτρων για πλήρη υποστήριξη του έργου της ΕΕ στον τομέα της άμυνας.

Το επόμενο πραγματικά ακρογωνιαίο Πρόγραμμα είναι η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (ΜΔΣ – PESCO), ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για τη συνεργασία, την επιβολή αυστηρών δεσμεύσεων στα κράτη μέλη και την υποστήριξη όχι μόνο της κοινής ανάπτυξης και απόκτησης αμυντικών δυνατοτήτων, αλλά και της ανεμπόδιστης διάθεσης αυτών των δυνατοτήτων στις στρατιωτικές αποστολές και επιχειρήσεις της ΕΕ.

Παρά το γεγονός ότι 25 από τα 27 κράτη μέλη συμμετέχουν στο Πρόγραμμα PESCO, η προθυμία και ο ενθουσιασμός τους για τη συμμόρφωση με τις δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις που επιβάλλει το Πρόγραμμα και έχουν συμφωνήσει να αποδεχτούν, απομένει να αποδειχτεί. Μέχρι τώρα, εγκρίθηκαν 47 δράσεις του προγράμματος PESCO και όλα βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα ωριμότητας και προόδου.

Όλα αυτά οδηγούν στην πιο κρίσιμη πρωτοβουλία που ανέλαβε η ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (ETA) (European Defence Fund –EDF), έναν προϋπολογισμό κονδυλίων αφιερωμένο στην έρευνα, την καινοτομία, την ανάπτυξη πρωτοτύπων και την απόκτηση αμυντικού εξοπλισμού / τεχνολογίας.  Αυτό είναι ένα πραγματικά μοναδικό έργο, διότι η ΕΕ είναι ο μόνος οργανισμός που έχει την ικανότητα να αναπτύσσει ισχυρές συλλογικές πρωτοβουλίες, αλλά και να παρέχει τα οικονομικά μέσα για τη διατήρησή τους.

Παρόλο που ο τελικός προϋπολογισμός που διατέθηκε από την ΕΕ για το ΕΤΑ τελικά μειώθηκε από τα αρχικά 13 σε 7 δισεκατομμύρια, μπορούμε ακόμα να βασιστούμε σε ένα αποδεκτό χρηματικό κονδύλιο, το οποίο τώρα απαιτεί ταχεία και αποφασιστική συμμετοχή των

θεσμικών οργάνων και των κρατών μελών της ΕΕ, προκειμένου αυτά να χρησιμοποιηθούν κατά άριστο τρόπο. Πιστεύω ότι είναι σαφές ότι η ΕΕ, με τις δυνατότητές της, είναι ο οργανισμός που βρίσκεται στη καλύτερη δυνατή θέση για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά κρίσιμες καταστάσεις. Αυτό μεταφράζεται σε καθημερινή δραστηριότητα, για την υποστήριξη της Κοινής Πολιτικής Ασφάλεια και Άμυνας (ΚΠΑΑ) με επιχειρήσεις και αποστολές.

Η ΕΕ έχει εμπλακεί σε τρεις ηπείρους στην Ευρώπη, στην Αφρική και στην Ασία. Ως στρατιωτικοί, συμμετέχουμε σε 3 εκτελεστικές επιχειρήσεις και σε 3 μη-εκτελεστικές αποστολές. Αρχίζουμε από την παλαιότερη επιχείρηση, την επιχείρηση ALTHEA, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία στοχεύει στο να συμβάλλει στη δημιουργία και διατήρηση ασφαλούς περιβάλλοντος, παρέχοντας ενίσχυση των δυνατοτήτων και της συλλογικής εκπαίδευσης στις τοπικές Ένοπλες Δυνάμεις και την υποστήριξη της συνολικής ολοκληρωμένης στρατηγικής της ΕΕ για τη χώρα.

Στη συνέχεια, η επιχείρηση ATALANTA στον Κόλπο του Άντεν και στον Ινδικό Ωκεανό, η οποία έχει επιτύχει εξαιρετικά επιχειρησιακά αποτελέσματα κατά τη διάρκεια των 10 ετών ύπαρξής της, προστατεύοντας τις μεταφορές του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος καθώς και τις θαλάσσιες μεταφορές από την πειρατεία στη θάλασσα.

Στη συνέχεια η νεότερη επιχείρησή μας, η επιχείρηση IRINI στη Μεσόγειο. Βασική της αποστολή είναι η εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ χρησιμοποιώντας εναέρια, θαλάσσια και δορυφορικά μέσα. Ειδικότερα, η αποστολή είναι σε θέση να διενεργεί επιθεωρήσεις σκαφών στην ανοικτή θάλασσα των ακτών της Λιβύης για τις οποίες υπάρχουν υπόνοιες ότι μεταφέρουν όπλα ή σχετικό υλικό από και προς τη Λιβύη.

Οι αποστολές της ΕΕ για την παροχή Στρατιωτικής Εκπαίδευσης, στο Μάλι, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τη Σομαλία, δημιουργήθηκαν για να καλύψουν την ανάγκη δημιουργίας στρατιωτικών δυνατοτήτων στις χώρες αυτές, παρέχοντας, εκπαίδευση στις τοπικές ένοπλες δυνάμεις και συμβουλές στην στρατιωτική ηγεσία. Πολύ σημαντική είναι η συνεχής αναθεώρηση των εκπαιδευτικών αποστολών της ΕΕ, γεγονός που ενδεχομένως θα τις καταστήσει πιο ισχυρές, και θα τις εξελίξει – για παράδειγμα – από έναν βασικό εκπαιδευτικό ρόλο σε έναν ρόλο καθοδήγησης και συνοδείας.

Επαυξάνοντας το επίπεδο φιλοδοξίας για αυτές τις αποστολές έχουμε δημιουργήσει τη δική μας δομή συντονισμού, την Δυνατότητα

Σχεδιασμού και Διεξαγωγής Στρατιωτικών Επιχειρήσεων (ΔΣΔΣΕ –Military Planning and Conduct Capability- MPCC), που παρόλο το

ασυνήθιστο όνομα της στην πραγματικότητα είναι ένα επιχειρησιακό στρατηγείο που διοικεί όλες τις μη εκτελεστικές εκπαιδευτικές αποστολές. Το MPCC ενισχύει την ικανότητα της ΕΕ να αντιδρά γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα σε μια σύγκρουση ή κρίση, όπου αναπτύσσονται στρατεύματα της ΕΕ. Μέχρι το τέλος του 2020, το MPCC θα πρέπει να είναι σε θέση να αναλάβει την ευθύνη για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό και τη διεξαγωγή όλων των μη εκτελεστικών στρατιωτικών αποστολών και αρχικά και για μία εκτελεστική στρατιωτική επιχείρηση δυνάμεως Ευρωπαϊκού Τακτικού Συγκροτήματος Μάχης – EU Battlegroup). Τα καθήκοντα του Διευθυντή του MPCC, ο οποίος προς το παρόν έχει διπλά καθήκοντα παράλληλα με τα καθήκοντα του Γενικού Διευθυντή του Στρατιωτικού Επιτελείου της ΕΕ, θα πρέπει να αναληφθούν από άλλο Στρατηγό ο οποίος, όντας ο πραγματικός Στρατηγικός Διοικητής της ΕΕ, θα έρθει στις Βρυξέλλες σύντομα και του οποίου η εθνικότητα, η δικαιοδοσία και οι σχέσεις διοίκησης και ελέγχου δεν έχουν ακόμη αποφασιστεί.

Τα στρατιωτικά τμήματα που συμμετέχουν στις αποστολές και τις επιχειρήσεις, μαζί με τους πολιτικούς ομολόγους τους, παρέχουνκάτι που σπάνια αναφέρεται, την “προκεχωρημένη άμυνα”. Η ασφάλεια στο εσωτερικό της ΕΕ συνεπάγεται παράλληλο ενδιαφέρον για την ειρήνη και τη σταθερότητα στις γειτονικές και τις γύρω περιοχές μας. Η αποστολή μας εκεί στοχεύει στο να θέσει τις βάσεις για βιώσιμη, τοπική ασφάλεια, που στην πραγματικότητα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ευόδωση των αναπτυξιακών προσπαθειών. Τα στρατεύματα, που  συμμετέχουν σε αυτές τις αποστολές και επιχειρήσεις της ΕΕ,δεν παρέχουν ασφάλεια «αυτήκαθαυτή» στα αντίστοιχα κράτη υποδοχής, αλλά μάλλον «εγκαθιδρύουν» ασφάλεια. Είναι εκεί για να εκπαιδεύσουν και να βοηθήσουν τις τοπικές Ένοπλες Δυνάμεις να οικοδομήσουν τη δική τους ικανότητα να παρέχουν ασφάλεια με υπεύθυνο και επαγγελματικό τρόπο, τηρώντας το κράτος δικαίου και τις διεθνείς συμβάσεις. Με τον τρόπο αυτό θέτουν τα θεμέλια για τη σταδιακή οικοδόμηση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος που επιτρέπει την ανάπτυξη και παρέχουν «προκεχωρημένη άμυνα» για τους Ευρωπαίους,

κάποιες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα φυσικά ευρωπαϊκά σύνορα. Με αυτό τον τρόπο γίνεται προσπάθεια να επεκταθεί το ασφαλές περιβάλλον που απολαμβάνουν οι πολίτες της ΕΕ και σε αυτές τις περιοχές εμποδίζοντας τον τοπικό πληθυσμό να φύγει

από τις εστίες του. Τελικά, τα στρατιωτικά τμήματα δημιουργούν μια «ζώνη ασφαλείας», εκεί όπου είναι τώρα το «τόξο της αστάθειας». Πρέπει, ωστόσο, να παραδεχτούμε ότι, αν και αυτή είναι η μόνη αποδεκτή και βιώσιμη λύση, θα χρειαστούν χρόνια γιανα αποφέρει καρπούς.

Όσον αφορά στη σχέση μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ, οι δύο οργανισμοί πρέπει να συνεργαστούν προκειμένου να προωθήσουν την ειρήνη και τη σταθερότητα στον ευρωατλαντικό χώρο και να βελτιώσουν την ασφάλεια των πολιτών τους. Αυτό δεν είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος (zero sum), όπου η τοποθέτηση περισσότερων πόρων και δυνατοτήτων εντός της ΕΕ, σημαίνει την απομάκρυνσή τους από το ΝΑΤΟ, αλλά είναι σίγουρα μια κατάσταση αμοιβαίου κέρδους (win-win) και για τους δύο Οργανισμούς. Στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι η ενίσχυση του ευρωπαϊκού πυλώνα είναι ένας σαφής στρατηγικός στόχος και για το ίδιο το ΝΑΤΟ καθώς και μια μακροχρόνια απαίτηση από τις ΗΠΑ, γίνεται σαφές ότι οι αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ δεν υπονομεύουν το ΝΑΤΟ, αλλά μάλλον το ενισχύουν. Είναι απολύτως σαφές ότι η άμυνα της Ευρώπης είναι ευθύνη του ΝΑΤΟ. Με πολύ απλά λόγια: Οτιδήποτε είναι καλό γιατην ΕΕ είναι επίσης καλό για το ΝΑΤΟ. Η «συμπληρωματικότητα» είναι η λέξη κλειδί. Αυτό πρέπει να έχετε κατά νου κάθε φορά που κάποιος μιλά για σχέσεις ΕΕ-ΝΑΤΟ: συμπληρωματικότητα.

Μετά τις εκλογές των ΗΠΑ, η ηγεσία της ΕΕ έχει ήδη δηλώσει ότι ανυπομονεί να συνεργαστεί ξανά με μια κυβέρνηση των ΗΠΑ που εκτιμά τη συνεργασία με δημοκρατικούς συμμάχους και τον πραγματικό διάλογο, και κατέστησε σαφές για άλλη μια φορά ότι μια ι-κανή και στρατηγικά ενημερωμένη ΕΕ θα πρέπει να θεωρείται η καλύτερη συνεργάτης για τις ΗΠΑ.

Όσον αφορά τις σχέσεις της ΕΕ με την Κίνα, είναι σαφές ότι η Κίνα είναι ταυτόχρονα εταίρος, για παράδειγμα στη δράση για το κλίμα, ανταγωνιστής, ιδίως από οικονομική άποψη, αλλά και αντίπαλος, με την Κίνα να προωθεί ενεργά εναλλακτικές μορφές διακυβέρνησης και μια διαφορετική προσέγγιση στα θεμελιώδη πολιτικά

και ανθρώπινα δικαιώματα.

Κλιματική αλλαγή και Ε.Ε.

Όσον αφορά στην κλιματική αλλαγή, την οποία η ΕΕ θεωρεί ως «συστημική κρίση», και λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία της, η

Ένωση θα συνεχίσει να ηγείται της διπλωματίας για την κλιματική αλλαγή, προκειμένου να διασφαλίσει ότι όλοι οι σημαντικοί ρυπαντές θα προωθήσουν φιλόδοξους στόχους βελτίωσης της κατάστασης.

Επιστέφουμε στον στρατιωτικό τομέα και την χρησιμότητα του. Εκτός από τις αποστολές και τις επιχειρήσεις μας, στις δυσάρεστες συνθήκες που ζούμε, το στρατιωτικό εργαλείο αποδείχθηκε απαραίτητο για την υποστήριξη των πολιτικών αρχών κατά τον αγώνα για τον περιορισμό της πανδημίας, χάρη στις μοναδικές ικανότητες  να ενεργεί όπου άλλοι δεν μπορούν. Η στρατιωτική συμβολή στην καταπολέμηση του COVID ήταν εξαιρετικά σημαντική όταν αυτό ενεργοποιήθηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ αντιμετώπισε την πανδημία COVID όχι μόνο ως πρόβλημα αλλά και ως ευκαιρία. Με την πολιτική πρωτοβουλία «Ομάδα της Ευρώπης – Team Europe» ανακοίνωσε τη διάθεση 36 δισεκατομμυρίων ευρώ ως απάντηση στην πανδημία COVID, γεγονός που συγκεντρώνει τις δράσεις των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών μέσα σε ένα πλαίσιο ευρωπαϊκής δράσης. Η ενέργεια αυτή, πρέπει να επεκταθείκαι να γίνει ο κανόνας παντού. Πρόσφατα, ο HR/VP Borrell ζήτησε να γίνει πλήρης χρήση όλων των μέσων και πολιτικών της ΕΕ και αυτά να συνδυαστούν κατάλληλα για να εξασφαλιστεί η συνοχή και να δημιουργήσει προϋποθέσεις βελτίωσης της καταστάσεως. Ηχρήση των νέων μέσων εξωτερικών δαπανών της ΕΕ πρέπει να προσανατολίζεται στις στρατηγικές προτεραιότητες της Ένωσης. Παραθέτω τον Ύπατο Eκπρόσωπο Borrell στην πρόσφατη Διάσκεψη των Πρέσβεων της ΕΕ: «Η ΕΕ πρέπει να εφαρμόσει τη γλώσσα της ισχύος, όχι μόνο να την ομιλεί».

Τούτου λεχθέντος, θα ήθελα τώρα να στραφώ σε δύο νέα θέματα της ΕΕ που σχετίζονται με τις Ένοπλες Δυνάμεις.

Το πρώτο είναι η στρατηγική κουλτούρα. Μόνο μέσω της συμμετοχής σε όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την ασφάλεια της ΕΕ, με μια πραγματικά δεσμευμένη και εναρμονισμένη προσέγγιση και με όλα τα κράτη μέλη να μιλούν με μία φωνή, μόνο τότε θα είμαστε σε θέση – ως Ευρωπαίοι – να οικοδομήσουμε μια ευρωπαϊκή στρατηγική Κουλτούρα Άμυνας. Αυτή η στρατηγική κουλτούρα θα πρέπει να είναι ένας κοινός τρόπος να βλέπεις τον κόσμο, καθορίζοντας κοινές απειλές και προκλήσεις και τρόπους αντιμετώπισης τους από κοινού. Ένας κοινός παρονομαστής για όλες τις δράσεις των κρατών μελών που σχετίζονται με την άμυνα, βασισμένος σε σαφή θεσμική πεποίθηση που θα επιτρέψει τη χρήση στρατιωτικών δυνάμεων ως νόμιμου μέσου πολιτικής.

Η στρατιωτική παρουσία της ΕΕ στο έδαφος έχει αποδειχθεί απολύτως απαραίτητη σε πολλές περιπτώσεις, και προκειμένου να είναι αποτελεσματική, θα πρέπει να παρέχει στρατηγική και τακτική υπεροχή, τόσο από πλευράς προσωπικού όσο και από πλευράς δυνατοτήτων. Θα πρέπει να είναι σαφές σε όλα όσα αποφασίζουμε, όταν αποφασίζουμε να παρέμβουμε, θα πρέπει να το κάνουμε με τον κατάλληλο αριθμό και ποιότητα μέσων για να είμαστε επιτυχημένοι: τίποτα περισσότερο, αλλά σίγουρα τίποτα λιγότερο. Για την ΕΕ, η αποτυχία δεν πρέπει να αποτελεί επιλογή.

Σχετικό με τη στρατηγική κουλτούρα είναι επίσης και το δεύτερο θέμα: η Στρατηγική Πυξίδα. Αυτό θα είναι ένα ακρογωνιαίο έγγραφο που θα εξηγεί λεπτομερώς ποιες ευθύνες ασφάλειας και άμυνας επιθυμεί να αναλάβει η ΕΕ, για ποιους σκοπούς και μέσω ποιων εκτελεστικών επιχειρήσεων ή εκπαιδευτικών αποστολών.

Για να έχει πραγματικά αντίκτυπο στην ΚΠΑΑ, η Στρατηγική Πυξίδα θα παρέχει πιο συγκεκριμένους στόχους για το Επίπεδο φιλοδοξίας του 2016, ένα νέο Πρωταρχικό Στόχο, και μια απόφαση σχετικά με το είδος των δυνάμεων που η ΕΕ θέλει να διαθέτει, με σκοπό να λειτουργήσει με στρατηγική αυτονομία, ή σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ και άλλους εταίρους, όταν αυτό είναι εφικτό. Με τη στρατηγική πυξίδα θα αναθεωρήσουμε την κοινή συναντίληψη των απειλών χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση 360 μοιρών, θα οικοδομήσουμε μια κοινή ευρωπαϊκή κουλτούρα ασφάλειας και άμυνας, θα δώσουμε νέα ώθηση στις αμυντικές μας πρωτοβουλίες και θα διασφαλίσουμε τη συνολική τους συνοχή. Το έγγραφο θα περιλαμβάνει τέσσερις πυλώνες:

• Διαχείριση κρίσεων.
• Ανθεκτικότητα.
• Ανάπτυξη δυνατοτήτων και
• Συνεργασία.

Η εργασία για μια Στρατηγική Πυξίδα, με κράτη μέλη πάντα στο κάθισμα του οδηγού έχει ήδη ξεκινήσει. Η φάση στρατηγικού διαλόγου αναμένεται να ξεκινήσει στις αρχές του 2021, ενώ μία παρουσίαση στους υπουργούς από τον Ύπατο Εκπρόσωπο έχει προγραμματιστεί τον Νοέμβριο του 2021 με την τελική έγκριση από το PSC και το Συμβούλιο της ΕΕ να αναμένεται στις αρχές του 2022.

Ολοκληρώνοντας τα συνοπτικά συμπεράσματα από αυτήν την παρουσίαση θα μπορούσαν να είναι:

• Η Στρατιωτική Επιτροπή είναι το υψηλότερο στρατιωτικό σώμα

εντός της ΕΕ και το μόνο που έχει το δικαίωμα να παρέχει είναι

συμβουλές για στρατιωτικά θέματα.

• Το κύριο χαρακτηριστικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η

Ολοκληρωμένη Προσέγγιση, μια μοναδική και ισορροπημένη

χρήση όλων των εργαλείων που διατίθενται στην εργαλειοθήκη

της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό περιλαμβάνει και το στρατιωτικό εργαλείο.

• Η Έξυπνη Ισχύς, συνδυασμός Ήπιας και Σκληρής Ισχύος

αποτελεί το σήμα κατατεθέν της ΕΕ.

• Η ΕΕ συμμετέχει σε 3 στρατιωτικές επιχειρήσεις και 3 στρατιωτικές εκπαιδευτικές αποστολές που παρέχουν «Προκεχωρημένη Άμυνα» στις χώρες της ΕΕ.
• Με βάση το ενισχυμένο Επίπεδο Φιλοδοξίας για τον στρατό,

η ΕΕ ξεκίνησε 3 σημαντικά έργα: CARD, PESCO και EDF.

• Δύο νέα ζητήματα για τον στρατό στην ΕΕ: Στρατηγική Κουλτούρα και Στρατηγική Πυξίδα.
• Μια νέα προσέγγιση: Η «Ομάδα Ευρώπη». ΕΕ και κράτη μέλη ενεργούν από κοινού. Γεννημένη στην πανδημία πρέπει να γίνει ο κανόνας παντού.
• Η προσωπική μου άποψη βασισμένη σε όλα τα παραπάνω: Χρειαζόμαστε μια ισχυρότερη Ευρώπη. Ας προσπαθήσουμε

να το πραγματοποιήσουμε!

Θα σταματήσω εδώ και είμαι έτοιμος για τις ερωτήσεις σας.

*Ο Στρατηγός (ε.α) Μιχαήλ Κωσταράκος  είναι  επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΘΑ

Πρώην Πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής της ΕΕ