Πού βρίσκεται σήμερα το Κόσοβο και γιατί μας αφορά;
Είναι στην άμεση γειτονιά μας ( Ελλάδας) και παραμένει ακόμα, 14 χρόνια μετά τη μονομερή διακήρυξη ανεξαρτησίας του από τη Σερβία, ασταθές και εύθραυστο. Ο Γιώργος Βλαβιανός επισκέπτεται το Κόσοβο και απαντά σε βασικά ερωτήματα για τη μικρή, μερικώς αναγνωρισμένη, χώρα.
Του Γιώργου Βλαβιανού*
ΟΤζέιμς Μπλαντ είναι διάσημος Βρετανός συνθέτης και τραγουδιστής. Η νούμερο ένα επιτυχία του το 2004, το You’re Beautiful, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις.
Ο Μπλαντ, σε ηλικία 25 ετών, προτού γίνει σταρ, αντιμετώπισε ένα οδυνηρό δίλημμα άγνωστο στους περισσότερους: στρατοδικείο ή όλεθρος. Για πρώτη φορά μετά την Κούβα το 1962 και την κρίση των πυραύλωνΚρίση των πυραύλων της Κούβας, η ανθρωπότητα βρέθηκε τόσο κοντά σε έναν γενικευμένο πόλεμο, στην περιβόητη υπόθεση του αεροδρομίου Σλάτινα στην πρωτεύουσα Πρίστινα του Κοσόβου. Η συμμετοχή του Μπλαντ ήταν καθοριστική. Ήταν τέτοιες ημέρες πριν από 23 χρόνια, το 1999.
Mε τη συμφωνία του ΚουμάνοβοKumanovo Agreement στις 9 Ιουνίου 1999 έληξε στο Κόσοβο ο πόλεμος ανάμεσα στις γιουγκοσλαβικές δυνάμεις του τότε προέδρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και των Αλβανών αυτονομιστών ανταρτών του UCK (Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσόβου) που είχε κρατήσει ενάμιση χρόνο, καθώς και οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ. Ο στρατός του Μιλόσεβιτς θα αποχωρούσε άμεσα από το Κόσοβο και τη θέση του θα έπαιρνε διεθνής ειρηνευτική δύναμη. Ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Χαβιέ Σολάνα και ο διοικητής των Νατοϊκών Δυνάμεων στην Ευρώπη Αμερικανός στρατηγός Ουέσλι Κλαρκ, με την έπαρση που διέκρινε την Δύση έναντι της Ρωσίας μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, δεν ζύγισαν σωστά τη ρωσική αντίδραση.
Μολονότι η Ρωσία συνεισέφερε στην κοινή προσπάθεια αποστολής ειρηνευτικών στρατευμάτων στο Κόσοβο, ήταν φανερό ότι υποστήριζε ανοικτά τις δυνάμεις του Μιλόσεβιτς. Ήδη τον Μάρτιο του 1999, λίγο πριν από την επίθεση, το Κρεμλίνο είχε προβεί σε συμβολική κίνηση όταν εν πτήσει προς Ουάσιγκτον ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γεβγένι Πριμακόφ διέταξε το αεροπλάνο του να επιστρέψει στη Μόσχα, όταν έμαθε ότι το ΝΑΤΟ ετοιμάζεται για βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία. Η αντίδραση αυτή της Δύσης εκλαμβανόταν από τη Ρωσία ως ταπείνωση και αδιαφορία για τον παραδοσιακό της ρόλο στην περιοχή των Βαλκανίων. Έτσι λοιπόν το Κρεμλίνο προέβη σε κίνηση με πολλούς συμβολισμούς –διότι τακτικά η κίνηση ήταν ανούσια– ώστε να δείξει την αντίρρησή της με την πολιτική του ΝΑΤΟ και για να εμποδίσει την άμεση ανάπτυξη συμμαχικών μαχητικών αεροσκαφών.
Έντρομοι κι έκπληκτοι, λοιπόν, Σολάνα και Κλαρκ παρακολουθούσαν το βράδυ 11 προς 12 Ιουνίου από τις οθόνες της τηλεόρασης το CNN και το BBC να μεταδίδουν απευθείας την προέλαση μονάδας 200 VDVRussian airborne forces ( Ρώσοι αλεξιπτωτιστές) με διοικητή τον συνταγματάρχη Νικολάι Ιβάνοβιτς Ιγκνάτοφ, η οποία είχε διασχίσει τα σύνορα από τη Βοσνία και κατευθυνόταν προς την Πρίστινα.
Οι νατοϊκοί φοβήθηκαν ότι η ρωσική παρέμβαση θα οδηγούσε σε διχοτόμηση του Κοσόβου σε σερβικό και αλβανικό τομέα. Η άμεση αντίδραση του Κλαρκ ήταν να σταλούν στρατιώτες για να καταλάβουν το στρατηγικό αεροδρόμιο Σλάτινα, καθώς ναι μεν υπήρχαν βρετανικές και νορβηγικές ειδικές δυνάμεις που βοηθούσαν τους Αλβανούς αυτονομιστές, αλλά βρίσκονταν στα περίχωρα και δεν επαρκούσαν. Ο κλήρος έλαχε στον λοχαγό Μπλαντ και στην 1η Ίλη των Life GuardsLife Guards του βρετανικού πεζικού, την οποία διοικούσε.
Τα ξημερώματα στις 12 Ιουνίου, όταν προσέγγισε το αεροδρόμιο συνειδητοποίησε ότι οι Ρώσοι αλεξιπτωτιστές είχαν φθάσει πρώτοι και το είχαν καταλάβει. Ενημέρωσε αρμοδίως και περίμενε εντολές. Τον κάλεσε στον ασύρματο ο ίδιος ο στρατηγός Κλαρκ και τον διέταξε να συντρίψει τις ρωσικές δυνάμεις. Ο διάσημος σήμερα τραγουδιστής ήταν μετέωρος ανάμεσα στο βέβαιο στρατοδικείο, αν αρνείτο εκτέλεση διαταγής, και στη συνείδησή του. Ο Μπλαντ είχε όμως σύμμαχο: τον διοικητή του, Βρετανό στρατηγό Μάικ Τζάκσον, ο οποίος με ελικόπτερο πήγε τάχιστα στην Πρίστινα από το στρατηγείο του στα Σκόπια. Με δώρο ένα μπουκάλι ουίσκι που καταναλώθηκε γρήγορα με τους Ρώσους αξιωματικούς, επιχείρησε να βρει λύση. Ενημέρωσε τηλεφωνικά τον ανώτερό του Κλαρκ. Από τη συνομιλία τους αυτό που έμεινε στην ιστορία είναι η μνημειώδης φράση του στρατηγού Τζάκσον: «Δεν πρόκειται εγώ ν’ αρχίσω για σένα τον 3ο παγκόσμιο πόλεμο». Μετά από διαπραγματεύσεις λίγων ημερών, οι Ρώσοι δέχθηκαν να αποχωρήσουν και ο Τζέιμς Μπλάντ κατέλαβε αναίμακτα το αεροδρόμιο. Λίγα χρόνια μετά, ήρεμος και με ήσυχη την συνείδηση του υπέβαλε την παραίτησή του από τις βρετανικές Ένοπλες Δυνάμεις και πραγματοποίησε τα μουσικά όνειρά του…
Θυμήθηκα το περιστατικό την περασμένη εβδομάδα, στη συνάντηση με τον Κοσοβάρο πρωθυπουργό Άλμπιν Κούρτι στο γραφείο του στην Πρίστινα
O 47χρονος πολιτικός θέλησε να τονίσει την προσκόλληση του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην επιχείρηση του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο, ώστε να βρίσκει δικαιολογίες στα όσα αδικαιολόγητα διαπράττει στην Ουκρανία. Ο Κούρτι είναι πεπεισμένος ότι ο Ρώσος τσάρος «έχει εμμονή με το ΝΑΤΟ και σκέφτηκε: αφού το έπραξαν αυτοί εναντίον του Μιλόσεβιτς, γιατί να μην το κάνω κι εγώ εναντίον της Ουκρανίας;» Στην κουβέντα πάνω, μας θύμισε ότι ο συνταγματάρχης Ιγκνάτοφ των Ρώσων αλεξιπτωτιστών που κατέλαβαν το αεροδρόμιο της Πρίστινα είναι σήμερα από τους στρατηγούς που λαμβάνουν αποφάσεις στον πόλεμο της Ουκρανίας. «Το Κρεμλίνο εσφαλμένα συγκρίνει το Κόσοβο με την Ουκρανία. Πρόκειται για εντελώς διαφορετικές καταστάσεις». Οι Ρώσοι πάντως, θεωρώντας ήρωες τους αλεξιπτωτιστές και τον Ιγκνάτοφ, με τη συμπλήρωση είκοσι ετών το 2019 μετέφεραν στην κινηματογραφική οθόνη το συμβάν του αεροδρομίου της Πρίστινα με τίτλο «Βαλκανική ΓραμμήThe Balkan Line (2019) | hdfilms.red».
Ο Άλμπιν Κούρτι έχει αφήσει τη σφραγίδα του στην πολιτική σκηνή του Κοσόβου. Πριν από λίγα χρόνια εξέφρασε την αντίθεσή του σε νομοσχέδιο που αφορούσε τη σερβική κοινότητα της χώρας, με δακρυγόνα που εκσφενδονίστηκανWhy Kosovo’s opposition MPs are tear-gassing parliament | BBC μέσα στην αίθουσα του Κοινοβουλίου. Η πολιτική σταδιοδρομία του άρχισε ουσιαστικά από τα φοιτητικά χρόνια. Ήταν ηγετική φυσιογνωμία στον αγώνα της πανεπιστημιακής κοινότητας της Πρίστινα εναντίον του Γιουγκοσλάβου προέδρου Σλομπόνταν Μιλόσεβιτς το 1997. Στη φωτογραφία από τις ημέρες εκείνες ο Άλμπιν Κούρτι διακρίνεται μπροστά δεξιά με τα μακριά μαλλιά.
Για τους αγώνες του κρατήθηκε για καιρό στις σερβικές φυλακές. Φυσικά νιώθει περήφανος γι’ αυτό και το υπενθυμίζει συχνά στους συνομιλητές του – και σ’ εμάς φυσικά. Ο Άλμπιν Κούρτι δηλώνει σοσιαλδημοκράτης. Μέχρι την ανάληψη καθηκόντων πρωθυπουργού, για δεύτερη φορά τον Ιανουάριο του 2021 με απόλυτη πλειοψηφία 50,28%, είχε αναδειχθεί μέσω πατριωτικής συνθηματολογίας, ιδεολογικής αδιαλλαξίας και ρήξης με το παρελθόν, καθώς όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις προέρχονταν από τις τάξεις του UCK. Μέχρι κάποια περίοδο ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ένωσης του Κοσόβου με την Αλβανία και της άμεσης δημοκρατίας. Επέκρινε την ύπαρξη του άρθρου 3 του Συντάγματος που απαγορεύει τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων. Σήμερα, μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας, κρατά διαλλακτικότερη στάση. Όπως μας δήλωσε κατηγορηματικά «είμαστε ένα έθνος, αλλά δύο κράτη με την Αλβανία». Σύμφωνα μάλιστα με τις φήμες που κυκλοφορούν, οι σχέσεις του με τον Αλβανό ομόλογό του Έντι Ράμα δεν θα χαρακτηρίζονταν και οι καλύτερες.
Πρώτιστο μέλημά του η καταπολέμηση της οικονομικής διαφθοράς, της διασυνοριακής εγκληματικότητας, της ανεργίας και της ανέχειας. «Ο κόσμος περιμένει από εμάς αυξήσεις στους μισθούς. Ο κατώτατος μισθός ήταν 130 ευρώ. Τον φθάσαμε στα 265 και όποιος αμείβεται με αυτόν δεν πληρώνει φόρο. Οι συντάξεις ήταν μόλις 90 ευρώ. Αδιανόητο. Φροντίζουμε να τις αυξήσουμε. Έχουμε προχωρήσει σε πολλές συλλήψεις διακινητών ναρκωτικών, έχουμε δημιουργήσει 25.000 θέσεις εργασίας», μας λέει με ένταση στη φωνή. Παρά τις προσπάθειές του πάντως δεν αποφεύγει τις διαμαρτυρίες. Την ημέρα που φεύγαμε από το Κόσοβο δεκάδες διαδηλωτές, βετεράνοι του UCK, είχαν καταλάβειKosovo Parliament Paralysed as War Veterans, Opposition MPs Protest | Balkan Insight τον χώρο έξω από το Κοινοβούλιο ζητώντας να συμπεριληφθούν στις αυξήσεις των κατώτατων μισθών.
Οι προσπάθειές του στο εσωτερικό όμως είναι συνυφασμένες με το εξωτερικό, καθώς το Κόσοβο αγωνιά να ενταχθεί στους διεθνείς οργανισμούς για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του. Στην κοσοβάρικη πολιτική σκηνή υπάρχει έλλειψη εμπειρίας για το διεθνές «παιγνίδι» και τους κανόνες του. Ο Κούρτι δείχνει ότι αρχίζει να μαθαίνει, να γίνεται πραγματιστής, όπως μου εξήγησαν άνθρωποι που γνωρίζουν. Σήμερα, σύμφωνα με το υπουργείο Εξωτερικών το Κόσοβο έχει αναγνωριστεί από 117 κράτηInternational recognitions of the Republic of Kosovo | Ministry of Foreign Affairs and Diaspora από τον Φεβρουάριο του 2008, όταν ανακήρυξε την ανεξαρτησία του από τη Σερβία. Όμως πέντε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης –Ισπανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Κϋπρος και Ελλάδα– δεν αναγνωρίζουν το μικρό κράτος των Δυτικών Βαλκανίων.
Η Αθήνα έχει μία ιδιότυπη σχέση, σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και senior ερευνητή στο ΕΛΙΑΜΕΠ Ιωάννη Αρμακόλα, καθώς «μολονότι επέλεξε να μην αναγνωρίσει το Κόσοβο για λόγους που κυρίως σχετίζονται με το Κυπριακό και τις μακραίωνες σχέσεις με τη Σερβία, έχει μία πολύ ισχυρή σχέση μαζί τουThe Politics of Recognition and Engagement: EU Member State Relations with Kosovo | Springer. Από όλες τις χώρες που δεν το έχουν αναγνωρίσει, η Ελλάδα έχει μακράν τους στενότερους δεσμούς με την Πρίστινα». Πράγματι η Ελλάδα είναι η μόνη από τις μη αναγνωρίζουσες χώρες, στο Γραφείο Συνδέσμου της οποίας προΐσταται διπλωματικός με βαθμό πρέσβεως –πρόκειται σήμερα για την Ελένη Βακάλη, η οποία ήταν προηγουμένως νούμερο 2 στην πρεσβεία μας στην Άγκυρα– που αναφέρεται απευθείας στην αρμόδια διεύθυνση Α3 του υπουργείου Εξωτερικών. Για να γίνει αντιληπτή η διαφορά, οι Ισπανοί στον αντίποδα, έχουν χαμηλότερου βαθμού διπλωμάτη στην Πρίστινα ο οποίος αναφέρεται στον πρεσβευτή του στο Βελιγράδι. Η Αθήνα μάλιστα έχει συνυπογράψει μία δήλωση προθέσεων (οι υφυπουργοί Εξωτερικών Φραγκογιάννης και Αχμέτι) που σκιαγραφεί ένα γενικό πλαίσιο διμερών δράσεων (εμπόριο, οικονομία, επενδύσεις, ενέργεια, γλώσσα, πολιτισμός) με την επισήμανση εντός κειμένου της ελληνικής θέσης ως προς το status. Μάλιστα, όπως μάθαμε εγκύρως, η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πρίστινα θα ήθελε πολύ να δημιουργηθεί έδρα ελληνικής γλώσσας.
Οι περισσότεροι αναλυτές και ακαδημαϊκοί με τους οποίους μιλήσαμε στο Κόσοβο θεωρούν πως αν η Ελλάδα κάνει την αρχή με την αναγνώριση, τότε θα ακολουθήσουν και τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. «Η Ελλάδα μπορεί να μην θέλει να διαταράξει τις σχέσεις της με τη Σερβία, αλλά το Βελιγράδι έχει περισσότερες εμπορικές σχέσεις με την Τουρκία απ’ ό,τι με την Ελλάδα, αν και η Τουρκία μας έχει αναγνωρίσει», μας είπε με νόημα και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μπεσνίκ Μπισλίμι. «Η Ελλάδα πρόσφερε υποστήριξη στο ζήτημα των διαβατηρίων, δίνει βίζες, αλλά δεν έχει προχωρήσει σε αναγνώριση. Μέσα στη χρονιά εκδόθηκαν 6.000 βίζες. Σκεφθείτε πόσες περισσότερες θα είχαν εκδοθεί αν υπήρχε αναγνώριση. Θα υπάρξει οικονομικό όφελος. Θα ωφεληθούν όλοι, και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν η Ελλάδα ηγηθεί της πρωτοβουλίας, ακόμα και οι χώρες που διστάζουν θα προχωρήσουν», μας τόνισε ο Κοσοβάρος αντιπρόεδρος. Ο Άλμπιν Κούρτι έχει αναπτύξει τις θέσεις του σε όλη την ελληνική πολιτική ηγεσία. Θα τις επαναλάβει σύντομα και στην Αθήνα στο συνέδριο του Economist στις 5 και 6 Ιουλίο
Η βίζα και το ταξίδι στο εξωτερικό είναι θέμα που πονάει τους Κοσοβάρους. Ιδίως τη νεολαία, που νιώθει αποκλεισμένη και αδημονεί να ανοίξει τα φτερά της. «Είχα βρεθεί στη Βενετία και είδα μικρά παιδιά από τη Σερβία που είχαν πάει σχολική εκδρομή. Τα παιδιά της ίδιας ηλικίας από το Κόσοβο μπορούν να πάνε μόνο στην Αλβανία και στην Τουρκία. Ξέρετε είναι πολύ επικίνδυνο αυτό. Τα απομονωμένα σκυλιά στο τέλος αγριεύουν», μας είπε με τον γλαφυρό του τρόπο ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Πετρίτ Σελίμι.
Μολονότι δεν έχει υπάρξει αναγνώριση από όλα τα κράτη-μέλη, ο πρωθυπουργός Άλμπιν Κούρτι εντός της χρονιάς θα προχωρήσει σε αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντιλαμβάνεται ότι είναι πρόωρο, καθώς το θέμα της διεύρυνσης των Δυτικών ΒαλκανίωνΔυτικά Βαλκάνια και ΕΕ: Ο μακρύς δρόμος προς τη Δύση μοιάζει να έχει κολλήσει, κυρίως τώρα που στο προσκήνιο είναι η Ουκρανία, αλλά η απόφαση είναι ειλημμένη, όπως μας είπε. Η Αθήνα πάντως σε κάθε ευκαιρία αναφέρεται στη σημασία της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ευρωπαϊκή κοινότητα. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε ως χρονικό όριο το 2033 τονίζοντας σε άρθρο του στο PoliticoIt’s time to get European enlargement back on track | Politico ότι όταν η ΕΕ έχει ένα όραμα πρέπει να έχει τη διάθεση και την ικανότητα να το ακολουθήσει. Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας, ο οποίος ταξίδεψε προσφάτως στα Δυτικά Βαλκάνια και στην Πρίστινα, διαπίστωσε ότι το σύνολο των συνομιλητών του εξέφρασε ανησυχία για την ενεργειακή και επισιτιστική ασφάλεια, λόγω και του πολέμου στην Ουκρανία και τη διείσδυση αναθεωρητικών δυνάμεων στην περιοχή.
Ο Πέτρος Λιάκουρας, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, επισκέφθηκε κι αυτός το Κόσοβο και διαμόρφωσε καθαρότερη άποψη: «Η ΕΕ έχει θέσει ως προϋπόθεση ότι κατ’ αρχάς θα πρέπει Κόσοβο και Σερβία να βρουν λύση, ώστε να αλληλοαναγνωριστούν κι εν συνεχεία να ενταχθούν. Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν χρόνο ακόμη διότι υπάρχουν πολλά κεφάλαια που θα πρέπει να εξεταστούν από την ΕΕ. Το Κόσοβο υπό τον Κούρτι προσπαθεί να θέσει σοβαρά θεμέλια δημοκρατίας. Κάνει σοβαρές προσπάθειες εξάλειψης της διαφθοράς. Πρόθεσή του η στήριξη της νεολαίας, που είναι πολυπληθέστερη του γηράσκοντος πληθυσμού. Θα καταβάλει προσπάθειες στη βάση της συμφωνίας των Βρυξελλών, αλλά όπως μας τόνισε και ο υφυπουργός Εξωτερικών Αχμέτι “εμείς έχουμε το κράτος μας και θα προχωρήσουμε ό,τι και να συμβεί”. Η χώρα είναι νέα, χρειάζεται στήριξη και εκτός των άλλων θα πρέπει να κάνει αίτηση ένταξης και στο ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα έχει έναν δισταγμό που οφείλεται και στο γεγονός ότι έχει ορισθεί από την ΕΕ ότι θα πρέπει πρώτα να τα βρουν με τη Σερβία. Προσωπικά όμως δεν νομίζω ότι διαβουλεύεται η Σερβία».
Η αντιπολίτευση στην Πρίστινα δεν συμμερίζεται την αισιοδοξία του πρωθυπουργού. Η κυβέρνηση του Κινήματος Αυτοδιάθεσης (VetevendosjeVetëvendosje) του Άλμπιν Κούρτι είναι όπως προαναφέραμε η πρώτη που δεν προέρχεται από τις τάξεις του UCK, το πολιτικό σκέλος του οποίου, το Δημοκρατικό Κόμμα Κοσόβου (PDKDemocratic Party of Kosovo), είναι σήμερα στην αντιπολίτευση. Τέσσερα ηγετικά στελέχη του, ανάμεσά τους ο Χασίμ Θάτσι, πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός και ο Κάντρι Βέσελι, πρώην πρόεδρος της Βουλής, βρίσκονται σήμερα φυλακισμένοι στην Χάγη περιμένοντας να δικαστούν για εγκλήματα πολέμου. Και οι δύο δηλώνουν αθώοιKosovo Guerrilla Leaders Plead Innocent to Fresh War Crime Charges | Balkan Insight και οι υποστηρικτές τους στο Κόσοβο φωνάζουν ότι είναι πατριώτες. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών επί προεδρίας Θάτσι, Πετρίτ ΣελίμιPetrit Selimi, σκιαγραφεί με τον δικό του τρόπο τον πρωθυπουργό Κούρτι και το κόμμα του: «Τον σέβομαι, αλλά στις Βρυξέλλες δεν θέλουν ανθρώπους που δημιουργούν προβλήματα, αλλά ανθρώπους που τα λύνουν. Το κόμμα του έχει κοινά με τον ΣΥΡΙΖΑ και ο ίδιος με τον Αλέξη Τσίπρα: είναι λίγο αριστερός, λίγο εθνικιστής, λίγο λαϊκιστής. Το εθνικιστικό του παρελθόν δεν βοηθάει το Κόσοβο στην ευρωπαϊκή του ένταξη.
Η είσοδος στο Συμβούλιο της Ευρώπης, αρχικά, φαντάζει ως πιο εύκολη γι’ αυτό και αποτελεί βασικό πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής της Πρίστινα. Η σχετική συζήτηση αναμένεται να διαρκέσει ένα με δύο χρόνια. Ο υφυπουργός Εξωτερικών Κρέσνικ Αχμέτι, όπως μας είπε, θέτει ως βασική προτεραιότητα την ένταξη στο Συμβούλιο της Ευρώπης ενώ ο αντιπρόεδρος Μπισλίμι θεωρεί ότι εφόσον αυτό συμβεί θα είναι και προς όφελος των Σέρβων του Κοσόβου, καθώς θα έχουν πρόσβαση στους θεσμούς του στην περίπτωση που κρίνουν ότι παραβιάζονται τα δικαιώματά τους. Εισηγήτρια στην «υπόθεση Κόσοβο» στο Συμβούλιο της Ευρώπης είναι η Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία κέρδισε στη σχετική ψηφοφορία τον Τούρκο συνάδελφό της με 36 ψήφους υπέρ έναντι 5 κατά. Ρώτησα την πρώην υπουργό Εξωτερικών, βουλευτή Χανίων της ΝΔ, για την υπόθεση: « Θα αρχίσω να ασχολούμαι τον Σεπτέμβριο. Είναι μια διαδικασία που θα διαρκέσει τουλάχιστον έναν χρόνο. Το δια ταύτα είναι ότι φυσικά θα δω το θέμα με θετική διάθεση. Βεβαίως υπάρχουν πολλά ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κράτους δικαίου στα οποία θα πρέπει να δοθούν απαντήσεις. Ο Κούρτι έχει εκλεγεί με εθνικιστική ατζέντα. Και σίγουρα θα πρέπει να βρεθεί λύση με τη Σερβία».
Για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς σκέφτονται και αντιδρούν οι Σέρβοι του Κοσόβου, κατευθυνθήκαμε προς τον βορρά, στη Μιτροβίτσα. Πόλη μαρτυρική η Μιτροβίτσα, με έντονο το εθνικιστικό πάθος και μίσος, με πολλά αιματηρά επεισόδια πριν και μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας. Φυσικό επακόλουθο να είναι σήμερα η πόλη διχοτομημένη – με σύνορο τον ποταμό Ιμπάρ.
Η διάσημη Νέα ΓέφυραNew Bridge, Mitrovica, η γέφυρα του Αούστερλιτς όπως τη λένε οι ντόπιοι επειδή ανακατασκευάστηκε από Γάλλους και μοιάζει με την αντίστοιχη γέφυρα στον Σηκουάνα, ενώνει τον αλβανικό και σερβικό τομέα της πόλης. Δεν διέρχονται αυτοκίνητα, μόνο πεζοί και την περιπολούν Ιταλοί καραμπινιέροι. Καθ’ όδον προς τη Μιτροβίτσα σταματήσαμε στο Πρεκάζ, στο χωριό-εθνικό μνημείο των Κοσοβάρων, όπου ο ιδρυτής του UCK Αντέμ Γιασάρι και όλα τα μέλη της οικογένειάς του εξοντώθηκανAttack on Prekaz από τη σερβική αστυνομία το 1998. Δύο στρατιώτες σε στάση προσοχής φυλάσσουν τα μνήματα της οικογενείας Γιασάρι και δίπλα τους κυματίζει μια τεράστια αλβανική σημαία.
Είκοσι χιλιόμετρα βορειότερα, λοιπόν, στον βόρειο τομέα της Μιτροβίτσα, αντιστοίχως, ανεμίζουν παντού σερβικές σημαίες. Η Γιοβάνα Ραντοσάβλιεβιτς της ΜΚΟ (Μη Κυβερνητική Οργάνωση) New Social Initiative (NSI) εξηγεί: «Τα δικαιώματα των Σέρβων δεν γίνονται σεβαστά. Το Κόσοβο δεν διαθέτει το κατάλληλο νομικό οπλοστάσιο για να προστατέψει τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Στον κόσμο εδώ δεν άρεσε η συμφωνία των ΒρυξελλώνBrussels Agreement (2013) (έτσι έχει παραδοθεί στην ιστορία η μεσολαβητική προσπάθεια της ΕΕ το 2013 για να υπάρξει προσέγγιση Κοσόβου και Σερβίας). Βλέπω μικρή πρόοδο. Επικρατεί γενικά ένταση και το Κόσοβο δηλητηριάζει το σχετικό αφήγημα. Αν συνεχίσει έτσι θα μπούμε σε τροχιά σύγκρουσης». Ο Μίοντραγκ Μιλίσεβιτς, επικεφαλής της ΜΚΟ Akiv, βλέπει πάντως να υπάρχει κάτι κοινό ανάμεσα σε Αλβανούς και Σέρβους του Κοσόβου. «Το ποσοστό των νεαρών Σέρβων και Αλβανών που θέλουν να φύγουν και να αναζητήσουν στο εξωτερικό την τύχη τους είναι εξίσου μεγάλο»…
Πολλά στηρίζονται στη συμφωνία των Βρυξελλών. Δηλαδή στον διάλογο ανάμεσα στη Σερβία και το Κόσοβο. Ο πρωθυπουργός Άλμπιν Κούρτι θεωρεί ότι θα λυθούν αρκετά προβλήματα εφόσον το Βελιγράδι αναγνωρίσει τις αστυνομικές ταυτότητες και τα διαβατήρια των Κοσοβάρων. «Τώρα κάποιος που περνά τα σύνορα παίρνει ένα χαρτί από τη σερβική αστυνομία στο οποίο πρακτικά δηλώνει ότι έχει χάσει την ταυτότητά του. Διότι ο Κοσοβάρος θεωρείται ακόμη Σέρβος για το Βελιγράδι. Λοιπόν η αμοιβαία αναγνώριση είναι το πρώτο που πρέπει να επιτευχθεί. Θα έχουμε νέους γύρους συζητήσεων». Ένα πρώτο βήμα έγινε πριν από λίγα 24ωρα. Πρίστινα και Βελιγράδι συμφώνησανKosovo and Serbia Sign Energy Deal | Exit News για τον τρόπο ηλεκτροδότησης των σερβικών κοινοτήτων του βορρά, πρόβλημα ανεπίλυτο έως τώρα.
Το Κόσοβο είναι διάσημο για τον φιλοαμερικανισμό του. Στο κέντρο της Πρίστινα υπάρχει σε περίοπτη θέση άγαλμα του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον, προς τιμήν του φέρει το όνομά του κεντρική λεωφόροςBill Clinton Boulevard και για να μην παραπονεθούν οι Αμερικανοί Ρεπουμπλικανοί υπάρχει και λεωφόρος Τζορτζ Μπους.
Ο Άλμπιν Κούρτι σήμερα δείχνει να κρατάει κάποια απόσταση από τους Αμερικανούς. Αυτό διαφαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται το ενεργειακό πρόβλημα. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στο Κόσοβο προέρχεται κατά 84% από δύο απαρχαιωμένης τεχνολογίας λιγνιτικούς σταθμούς, ενώ παράλληλα δεν διαθέτει πρόσβαση για μεταφορά φυσικού αερίου. Για το φυσικό αέριο υπάρχουν δύο βασικές επιλογές: Είτε σύνδεση με το δίκτυο της Βορείου Μακεδονίας (για να παίρνει αέριο από την Ελλάδα από τον σχεδιαζόμενο αγωγό σύνδεσης χώρας μας με Βόρεια Μακεδονία) είτε με αγωγό από την Αυλώνα της Αλβανίας, όπου καταλήγει ο αγωγός ΤΑP, ο οποίος διέρχεται από τη βόρεια Ελλάδα. Το αμερικανικό Millennium Foundation πρότεινε βοήθεια 200 εκ. ευρώ προκειμένου να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη δικτύου φυσικού αερίου με διασύνδεση με το δίκτυο φυσικού αερίου της Βόρειας Μακεδονίας. Η κοσοβάρικη κυβέρνηση τον Σεπτέμβριο του 2021 απέρριψε την πρόταση. Η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την αντιπολίτευση, ενώ άρθρα αναλυτών υποστήριξαν ότι διακυβεύονται οι σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Βεβαίως, επειδή τα πάντα στα ζητήματα αυτά έχουν πολιτικό υπόβαθρο, σημειώνουμε απλώς ότι CEO του ιδρύματος Millenium FoundationMillenium Foundation Kosovo στην Πρίστινα είναι ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Πετρίτ Σελίμι, που πρόσκειται στην αντιπολίτευση.
Πριν από λίγες ημέρες, μετά από αναβολές έξι μηνών, παρουσιάστηκε το στρατηγικό σχέδιο για την ενέργεια 2022-2031, με το οποίο προβλέπεται ως σημείο αναφοράς η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας να προέρχεται από αυτές κατά 35% έως το 2031 με προβλεπόμενες επενδύσεις ύψους 2 δισ ευρώ, από το 6,3% που είναι σήμερα. Επίσης τις τελευταίες ημέρες υπεγράφηArtane Rizvanolli on Facebook και μνημόνιο συνεργασίας με την Αλβανία για τερματικό σταθμό LNG στην Αυλώνα.
Το Κόσοβο αντιμετωπίζει και την ξένη διείσδυση. Όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση καθυστερεί, τόσο βρίσκουν πρόσφορο έδαφος η Ρωσία, η Κίνα, η Τουρκία και άλλες ενδιαφερόμενες χώρες. Προτού μεταβούμε στη Μιτροβίτσα ρώτησα τον Πετρίτ Σελίμι αν υπάρχει ρωσική διείσδυση και ήταν κατηγορηματικός. «Ναι υπάρχει στο Βόρειο Κόσοβο. Και η Σερβία ελέγχει τα πάντα μέσω του Τύπου και των μυστικών υπηρεσιών».
Ο Μίοντραγκ Μιλίσεβιτς της μη κυβερνητικής οργάνωσης Akiv στη Μιτρόβιτσα τα βλέπει αλλιώς: «Δεν υπάρχει μεγάλη επιρροή της Ρωσίας, αλλά υπάρχει σαφώς ανοικτός δίαυλος επικοινωνίας. Μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία υπάρχει ένα αφήγημα ότι το ίδιο που έκανε η Ρωσία θα κάνει και η Σερβία στο Κόσοβο. Το θεωρώ πολύ προσβλητικό. Η Σερβία σίγουρα δεν πρόκειται να εισβάλει στο Κόσοβο. Δεν θα έλεγα πως οι Σέρβοι είναι τόσο φιλορώσοι, στο μυαλό τους όμως πάντα θα περιστρέφεται το γεγονός ότι “οι άλλοι” μάς έριξαν βόμβες. Αλλά δεν θέλω να μιλώ πολύ για την ιστορία…».
Η ιστορία όμως, η εξέλιξη μέσα στο χρόνο, οι μνήμες είναι στοιχεία που διαμορφώνουν το σήμερα. Και σήμερα στο Κόσοβο οι πληγές δεν έχουν ακόμη επουλωθεί. Σέρβοι και Αλβανοί ψάχνουν για αγνοούμενους από το 1998 έως το 2000, τα δύο χρόνια που σημάδεψαν κυρίως την περιοχή. «Σε 1.617 έχουν προσδιοριστεί οι αγνοούμενοι Αλβανοί και Σέρβοι», μας λέει η Ιωάννα Λαχανά, εκπρόσωπος Τύπου της EULEXWhat is EULEX? (Ευρωπαϊκή Αποστολή για το Κράτος Δικαίου). «Έχουμε ταυτοποιήσει 330. Το έργο είναι εξαιρετικά δύσκολο. Υπάρχουν περιπτώσεις που γονείς δεν δίνουν DNA διότι φοβούνται ότι θα αποδειχθεί ότι το παιδί τους είναι νεκρό. Θέλουν να ζουν με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα επιστρέψει ζωντανό. Τραγικές καταστάσεις.»
Ο επίλογός μας από το ταξίδι στο Κόσοβο, όπως και ο πρόλογος, θα έχει μουσική υπόκρουση, με πρωταγωνιστές τους πολιτικούς και μία τραγουδίστρια. Η Dua Lipa αρχικά ματαίωσε το φεστιβάλ της Sunny Hill που πραγματοποιούσε στην Πρίστινα από το 2018 κι επέλεξε ως νέο τόπο διεξαγωγήςDua Lipa’s Dad Moves Festival From Kosovo Following Political Dispute | Billboard τα Τίρανα, προκαλώντας σεισμό.
Ανάμεσα στα τόσα προβλήματα προστέθηκε άλλο ένα: η Dua Lipa, η διάσημη γεννημένη στο Λονδίνο αλλά με κοσοβάρικη καταγωγή τραγουδίστρια, «αποσκίρτησε». Ο Δήμαρχος της Πρίστινα, που προέρχεται από κόμμα της αντιπολίτευσης, ήταν υπέρ της διεξαγωγής του φεστιβάλ, ενώ η κυβέρνηση υποστήριζε ότι έπρεπε να μελετήσει σοβαρά, προτού συμφωνήσει, το αίτημα της εταιρείας της Lipa και του πατέρα της να ενοικιάσουν τον χώρο της συναυλίας για 99 χρόνια. Η κυβερνητική κωλυσιεργία, όπως την χαρακτήρισε η ίδια, την οδήγησε στην απόφαση αλλαγής έδρας. Ο Αλβανός πρωθυπουργός Έντι Ράμα, ο οποίος στηρίζει τον φυλακισμένο Θάτσι (τον έχει επισκεφθεί στην ΧάγηRama meets Hashim Thaci in prison at The Hague | euronews ενώ στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Πρίστινα βρήκε τον χρόνο να γευματίσειPM Rama Visits Ex-President Thaci’s Family in Kosovo | Albanian Daily News με την οικογένειά του) πανηγύρισε για την απόφαση της Lipa. Η διάσημη αοιδός ζήτησε συγγνώμη από τους χιλιάδες συμπατριώτες θαυμαστές της και τα φόρτωσε όλα στην κυβέρνηση. Ήταν τέτοιος ο αντίκτυπος της ματαίωσης διεξαγωγής του φεστιβάλ στην Πρίστινα, που κόμμα της αντιπολίτευσης έφθασε στο σημείο να ζητήσει την παραίτηση της κυβέρνησης «διότι έχασε ένα φεστιβάλ που αναβάθμιζε το Κόσοβο».
Τελικά, μία εβδομάδα αργότερα και μετά όλη την κατακραυγή, επήλθε κάποια συμφωνία και τουλάχιστον για εφέτος το φεστιβάλ θα γίνει με άλλη μορφή και στις δύο πόλεις – και στην Πρίστινα και στα Τίρανα.
*ΠΗΓΗ: in.gr / ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ:Αλβανοί του Κοσόβου περπατούν μπροστά από το μνημείο «Νεογέννητο» στην Πρίστινα στις 16 Ιουνίου 2022. [Armend NIMANI/AFP]
