Πορεία χωρίς χάρτες στην Ανατολική Μεσόγειο

Τον περασμένο Αύγουστο η εφημερίδα Καθημερινή επανέκδωσε, με ανανεωμένη ύλη, το εξαιρετικά χρήσιμο λεύκωμα για τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις που επιμελήθηκαν οι Άγγελος Συρίγος και Θάνος Ντόκος και το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2018.

Μια ολόκληρη σειρά από ειδικά σχεδιασμένους χάρτες με τις κατά καιρούς τουρκικές αξιώσεις και τις ελληνικές θέσεις αλλά και επεξηγήσεις βασικών εννοιών όπως λχ. υφαλοκρηπίδα, αιγιαλίτιδα ζώνη, ΑΟΖ, αποτελεί τον βασικό κορμό της εν λόγω έκδοσης.

Με εξαίρεση την ανωτέρω έκδοση και μερικά βιβλία γραμμένα από ειδικούς θα δούμε ότι η πολιτεία, και ιδιαίτερα το καθ´ ύλην αρμόδιο Υπουργείο Εξωτερικών, σπανίως κάνουν χρήση χαρτών όταν χρειάζεται να προβάλλουν και να υποστηρίξουν τις ελληνικές θέσεις. Εξαίρεση αποτελούν οι χάρτες που δημοσιεύτηκαν αμέσως μετά την υπογραφή των δυο πρόσφατων συμφωνιών για τον καθορισμό ΑΟΖ, με την Ιταλία στις αρχές Ιουνίου και την αντίστοιχη με την Αίγυπτο στις αρχές Αυγούστου.

                [1]

Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κρατά έναν χάρτη καθώς μιλά στην 74η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, στις 24 Σεπτεμβρίου 2019. REUTERS/Lucas Jackson
——————————————————————-

Και όμως, σήμερα, όλο το παιχνίδι επηρεασμού και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης παγκοσμίως βασίζεται στην δημιουργία και προβολή κατάλληλου οπτικού υλικού και της αναπαραγωγής του μέσω των διαφόρων ηλεκτρονικών μέσων, και στην δημιουργία εντυπώσεων. Χωρίς να έχουν κάποιο ιδιαίτερο λόγο, και ως να είχαν κάποιου είδους αλλεργία, διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις εδώ και χρόνια αποφεύγουν συστηματικά να προβάλλουν τις νόμιμες θέσεις της χώρας μέσω της απεικόνισής των σε χάρτες, αφήνοντας κυριολεκτικά το πεδίο ελεύθερο στην Τουρκία η οποία και έχει δημιουργήσει σχολή. Μέσα από ένα πλούσιο πορτφόλιο χαρτών, η Τουρκία τα τελευταία 15 χρόνια προβάλλει συστηματικά τις παράλογες αξιώσεις της στην διεθνώς αναγνωρισμένη ΑΟΖ της Κύπρου, την αντιβαίνουσα κάθε λογική τουρκο-λιβυκή ενιαία θαλάσσια ζώνη και την επακόλουθη παράνομη ανακήρυξη ΑΟΖ, την ολοένα και πλέον συχνή απεικόνιση του δόγματος της «γαλάζιας πατρίδας» (μέσω της οποίας η Άγκυρα διεκδικεί το σύνολο των Κυκλάδων, την Δωδεκάνησο και τις νήσους του Ανατολικού Αιγαίου) και, τελευταία, τις NAVTEX εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Με την βοήθεια χαρτών η Τουρκία εδώ και χρόνια ετοιμάζει μεθοδικά ένα νέο αφήγημα διεκδικώντας μεγάλες σε έκταση γεωγραφικές περιοχές μέσα στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο. Ο διακαής πόθος των Νεότουρκων να στερήσουν την Ελλάδα από τον ζωτικό της θαλάσσιο χώρο στο Αιγαίο και ευρύτερα, έρχεται να επιβεβαιώσει την αναθεωρημένη στρατηγική της Άγκυρας να στρέψει την προσοχή της προς την θάλασσα, αναγνωρίζοντας την τεράστια σημασία που αυτή έχει στις γεωπολιτικές επιδιώξεις της.

Σε ό,τι αφορά στην επίσημη θέση της Ελλάδος για την ΑΟΖ της, αυτή εκφράζεται μέσω του Ν 4001/2011,( Άρθρο 156, Παράγραφος 1η) όπου διευκρινίζεται ότι αυτή οριοθετείται βάσει των προβλέψεων της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΣΔΘ) και ότι αυτή φθάνει μέχρι τα 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά, ενώ όπου αυτό δεν είναι εφικτό ισχύει η μέση γραμμή. Δηλώνεται δε με σαφήνεια ότι τα νησιά εξασκούν πλήρη επήρεια και άρα δικαιούνται ΑΟΖ.

Όπως αναφέρει κατά γράμμα το ανωτέρω Άρθρο 156, «ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (αφ΄ης κηρυχθεί), είναι η μέση γραμμή, κάθε σημείο της οποίας απέχει ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσης (τόσο ηπειρωτικών όσο και νησιωτικών) από τις οποίες μετράται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης».

Έχει λοιπόν διαμορφωθεί μια ιδιάζουσα κατάσταση όπου στα χαρτιά έχουμε μεν δηλώσει ΑΟΖ, πλην όμως δεν την έχουμε ορίσει ως θα έπρεπε, δηλαδή μέσω της ανάρτησης σχετικών χαρτών και την ανακήρυξή της μέσω Προεδρικού Διατάγματος. Κάτι που επιβάλλεται, για τον απλούστατο λόγο ότι έχουμε απέναντι μας μια αναθεωρητική Τουρκία η οποία -αγνοώντας πλήρως το Διεθνές Δίκαιο- δεν χάνει ευκαιρία να δημοσιεύει συχνά πυκνά χάρτες κατά το δοκούν, να ανακηρύττει αυθαίρετα ΑΟΖ σε τεράστια σε έκταση τμήματα της Μεσογείου που δεν της ανήκουν, και να ορίζει NAVTEX όπου επιθυμεί εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και του FIR Αθηνών.

Με βάση τον Ν 4001/2011 και όσα ορίζει το σχετικό άρθρο 156, η ΑΟΖ της Ελλάδας εμφανίζεται στον Χάρτη 1, ο οποίος αν και κυκλοφορεί ευρύτατα στο διαδίκτυο δεν έχει υιοθετηθεί από την ελληνική κυβέρνηση. Ο συγκεκριμένος χάρτης έχει την αφετηρία του στον περίφημο χάρτη της Σεβίλλης που δημιουργήθηκε το 2003 κατ’ εντολή της ΕΕ στο πλαίσιο μελέτης χαρτογράφησης των ΑΟΖ της Ευρώπης [1] αλλά στην συνέχεια εξαφανίστηκε από την ίδια την ΕΕ η οποία έχει δημοσιεύσει σε επίσημους χάρτες της την ΑΟΖ της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δείχνει τις ΑΟΖ των παράκτιων κρατών της (Χάρτης 1).

 [2]

Χάρτης 1. Χάρτης ΑΟΖ κρατών μελών της ΕΕ (Νοέμβριος 2009) (Πηγή: Πανεπιστήμιο Σεβίλλης).
—————————————————————-

Έτσι, όλοι οι χάρτες της ΕΕ δείχνουν ότι η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο και ιδιαίτερα το γεγονός ότι η ΑΟΖ της νήσου Στρογγύλη έχει πλήρη επήρεια και εφάπτεται με την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας (Χάρτης 2).

 [3]

Χάρτης 2. Η Ελληνική ΑΟΖ όπως έχει δημοσιευθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βασίζεται στις προβλέψεις της UNCLOS.
—————————————————–

Με το να μην έχει υιοθετήσει τον ανωτέρω χάρτη η Ελλάδα ως όφειλε, και την αποφυγή οιασδήποτε αναφοράς σε αυτόν, έχουμε σήμερα μια άλλη ιδιάζουσα κατάσταση όπου η ηγεσία της ΕΕ δεν αναφέρεται καθόλου στον εν λόγω δικό της χάρτη ενώ κρατά αποστάσεις από την Ελλάδα στην διένεξή της με την Τουρκία.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η πρώτη και τελευταία φορά που έγινε αναφορά σε θαλάσσιες ζώνες από την ελληνική κυβέρνηση ήταν τον Σεπτέμβριο του 2011 όπου το τότε Υπουργείο Ενέργειας και Ανάπτυξης (ΥΠΕΚΑ) επί κυβερνήσεως Γ. Α. Παπανδρέου ανακοίνωσε διεθνή διαγωνισμό για την διενέργεια σεισμικών ερευνών στο Ιόνιο και Νότια της Κρήτης. Τότε αναρτήθηκε σχετικός χάρτης (βλέπε Χάρτη 3) όπου εμφανίζεται η υπεράκτια περιοχή που προσεφέρετο για σεισμικές έρευνες ενώ αυτή ταυτίζετο πλήρως με την ΑΟΖ της Ελλάδας στην Δυτική Ελλάδα και στην Κρήτη όπως αυτή ορίζετο από τον Ν 4001/2011.

 [4]

Χάρτης 3. Υπεράκτιες περιοχές για σεισμικές έρευνες υδρογονανθράκων, ΥΠΕΚΑ, Σεπτέμβριος, 2011.
———————————————————-

Στην συνέχεια, τον Αύγουστο του 2014 ακολούθησε η ανακοίνωση του Β’ Διεθνούς Γύρου Παραχωρήσεων από το ΥΠΕΝ που ανάρτησε χάρτη (βλέπε Χάρτη 4) που εμφάνιζε τα είκοσι θαλάσσια τεμάχια (sea blocks) τα οποία προκηρύχθηκαν τότε για έρευνες και φυσικά ευρίσκοντο εντός των ορίων της άτυπης αλλά πολύ υπαρκτής Ελληνικής ΑΟΖ στην Δυτική Ελλάδα και νότια της Κρήτης, όπως αυτή είχε ορισθεί με τον Χάρτη του 2011. Έχει ενδιαφέρον ότι και οι δύο αυτοί χάρτες κατατέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της διαδικασίας που ακολουθήθηκε με την αναγγελία των προσκλήσεων (2011, 2014) στο Journal of the European Union και δημοσιεύτηκαν αυτούσιοι στην εν λόγω έκδοση.

 [5]

Χάρτης 4. Παραχωρήσεις περιοχών για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, Β’ Διεθνής Γύρος Παραχωρήσεων 2014. Η γραμμή οριοθέτησης ΑΟΖ συμπίπτει με τα εξωτερικά όρια των παραχωρήσεων (Πηγή: ΕΔΕΥ)
—————————————————————-

Θα πρέπει επίσης να υπενθυμίσουμε ότι η μη ανακήρυξη ΑΟΖ δεν εμπόδισε την κυβέρνηση Γ. Α. Παπανδρέου τον Σεπτέμβριο του 2011 στην διενέργεια διεθνούς διαγωνισμού για σεισμικές έρευνες, αλλά ούτε τις μετέπειτα κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε περαιτέρω διαγωνισμούς και αργότερα (2014, 2018, 2019) να κατοχυρώσουν παραχωρήσεις στην Δυτική Ελλάδα και νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης (βλέπε χάρτη 5).

Η δε οριοθέτηση των blocks νότια της Κρήτης έφθασε μέχρι την μέση γραμμή με Αίγυπτο και Λιβύη, χωρίς ουδεμία αντίδραση τότε από τις ανωτέρω χώρες, ενώ κάλυψε όλη τη νότια ακτή της μεγαλονήσου από άκρη σε άκρη. Αυτό πρέπει να επισημανθεί γιατί στην πρόσφατα οριοθετηθείσα ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας – Αιγύπτου, αυτή για κάποιον ανεξήγητο λόγο σταματά στον 26ο Μεσημβρινό, ενώ θα μπορούσε να συνεχισθεί πολύ δυτικότερα, αφού υπάρχει σχετική χάραξη μέχρι την οριογραμμή Ελλάδας – Ιταλίας ήδη από το 2014.

Ακόμα, η κυβέρνηση θα μπορούσε, εάν υποθέσουμε ότι επιθυμούσε να υπενθυμίσει διεθνώς που κείνται τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, να επαναπροκηρύξει μέσω της ΕΔΕΥ διεθνή διαγωνισμό (international round) ή να προκαλέσει εκδήλωση ενδιαφέροντος (μέσω της διαδικασίας Open Door) για τις ελεύθερες περιοχές νότια της Κρήτης. Αυτό, όμως, θα υποχρέωνε την κυβέρνηση να δημοσιεύσει χάρτη με τη νέα οριοθέτηση των προσφερόμενων blocks. Δυστυχώς, για μια ακόμη φορά η ελληνική κυβέρνηση απεμπόλησε αυτήν την ευκαιρία για δημοσίευση χάρτη που θα έστελνε ένα σαφές μήνυμα urbi et orbit σε ποιον πραγματικά ανήκει η περιοχή νότια της Κρήτης.

 [6]

Χάρτης 5. Σε ισχύ παραχωρήσεις υδρογονανθράκων στην Ελληνική επικράτεια (Πηγή: ΕΔΕΥ)
—————————————————————-

Όμως, η αντίληψη για τα όρια της Ελληνικής ΑΟΖ στις υπόλοιπες περιοχές νότια και νοτιοανατολικά της Κρήτης και ιδίως ανατολικά του 28 Μεσημβρινού παραμένει εξαιρετικά νεφελώδης και ασαφής αφού η Ελλάδα αποφεύγει επιμελώς να εμφανίσει τα εξωτερικά όρια της Ελληνικής ΑΟΖ (τα οποία συμπίπτουν με αυτά της υφαλοκρηπίδας) υπό το έωλο επιχείρημα ότι δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία με τα όμορα κράτη, δηλαδή με την Λιβύη, την Αίγυπτο (για τις περιοχές που δεν περιέχονται στην πρόσφατη συμφωνία), την Κύπρο και την Τουρκία. Αλλά, η μη ύπαρξη συμφωνίας -που όπως γνωρίζουμε πολύ καλά στην περίπτωση της Τουρκίας είναι σχεδόν αδύνατη αφού δεν αναγνωρίζει καν την δικαιοδοσία του ΣΔΘ -δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία κατά τα τελευταία 25 χρόνια τουλάχιστον, δηλαδή όσο είναι σε ισχύ το ΣΔΘ- για την μη δημοσίευση έστω ενός χάρτη ή χαρτών με τις ελληνικές θέσεις για το τι πραγματικά διεκδικούμε ως εθνικό θαλάσσιο χώρο.

Η μη δημοσιοποίηση των θέσεων μας μέσω χαρτών οδηγεί σε αμφισβητήσεις και σκόπιμες παρερμηνείες όχι μόνο από την Τουρκία αλλά, όπως είδαμε πρόσφατα, και από τους εταίρους μας στην ΕΕ και ευρύτερα, την υποστήριξη των οποίων όμως διακαώς αποζητούμε.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Το 2007 με την υποστήριξη του Υπουργείου Παιδείας και Επιστημών της Ισπανίας και με χρηματοδότηση μέσω προγράμματος της ΕΕ, οι καθηγητές Juan Luis Suárez de Vivero και Juan Carlos Rodríguez Mateos του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης, κατέγραψαν την θαλάσσια γεωγραφία της Ευρώπης, με αναλυτικούς χάρτες και γραφήματα, εκδίδοντας τον «Άτλαντα των Ευρωπαϊκών Θαλασσών και Ωκεανών» («Atlas of the European Seas and Oceans Marine jurisdictions, sea uses and governance»).
Το σημαντικό αυτό έργο, που εκτός από ζητήματα τα οποία σχετίζονται με την επικράτεια, περιλαμβάνει μια περίληψη όλων των κύριων θαλάσσιων χρήσεων και δραστηριοτήτων στις ευρωπαϊκές θάλασσες, υιοθετήθηκε στην συνέχεια στο σύνολό του από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εντασσόμενο στην στρατηγική ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής της ΕΕ, γνωστή και ως «Μπλε Βιβλίο» (Blue Book).
Όμως, τον περασμένο Αύγουστο, απαντώντας σε ερώτημα που έθεσε η τουρκική εφημερίδα «Χουριέτ» προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το εάν ο «Χάρτης της Σεβίλλης» αντικατοπτρίζει τη νομική θέση της ΕΕ για τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο, ο εκπρόσωπος της Κομισιόν, αδειάζοντας τους Ισπανούς καθηγητές και την εργασία τους, δήλωσε πως «Οι εξωτερικές εκθέσεις που εκπονούνται από θεσμούς δεν συνιστούν επίσημα έγγραφα της ΕΕ και δεν έχουν νομική και πολιτική ισχύ για την ΕΕ», προσθέτοντας πως «θέματα που σχετίζονται με την οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών και την χρήση των πόρων στα ύδατα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο καλή τη πίστει, βάσει του διεθνούς δικαίου και μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων σύμφωνα με τις σχέσεις καλής γειτονίας». (Πηγή: Πρώτο Θέμα, 27/09/2020).

*Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ν. ΣΤΑΜΠΟΛΗΣ είναι Πρόεδρος και Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ). Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν της απόψεις των συγγραφέων τους

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

ΠΗΓΗ: foreignaffairs.gr