«Πληγωμένες» οι τοιχογραφίες στην Παναγία Σουμελά

Βανδαλισμοί στην Μονή στα πέντε χρόνια, που ήταν κλειστή για έργα

Ανείπωτο αποτροπιασμό προκαλεί η θέα των «πληγωμένων» τοιχογραφιών της ιστορικής Μονής της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο.

Πολλές από της ανεκτίμητης καλλιτεχνικής σημασίας  τοιχογραφίες, που  καλύπτουν μια ευρεία χρονική περίοδο (από τον 13ο μέχρι και το 18ο. αιώνα) βανδαλίστηκαν στο διάστημα των τελευταίων πέντε χρόνων , που η Μονή  ήταν κλειστή για συντήρηση και έργα υποστύλωσης . Οι βάνδαλοι έβγαλαν τα μάτια των Αγίων και της Παναγίας, έγραψαν συνθήματα και προκάλεσαν και άλλες καταστροφές.  

Η Μονή , μετά τα έργα, άνοιξε και πάλι για τους επισκέπτες στις 28 Ιουλίου , ενώ ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι στις 15 Αυγούστου οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί θα μπορούν να τελέσουν Λειτουργία. Μετά την δήλωση αυτή δόθηκε και η σχετική άδεια από τις τουρκικές αρχές και σεπτή εντολή του Οικουμενικού Πατριάρχη της Θ. Λειτουργίας θα προστεί ο Μητροπολίτης Καλλιουπόλεως και Μαδύτου, Στέφανος, συλλειτουργόυντων των Μητροπολιτών Σηλλυβρίας, Μαξίμου και Ζάμπιας, Ιωάννη.

Ωστόσο, προχθές ο τουρκικός ιστότοπος, με το ελληνικό όνομα Αρχαιόφιλοι, « Αrkeofili.com», δημοσίευσε  εικόνες ντροπής. Ο  Erman Ertuğrul, αφού γράφει για το ιστορικό της Μονής και τα έργα της τελευταίας πενταετίας  , τονίζει : «όσοι επισκέφτηκαν το μοναστήρι, είδαν την καταστροφή και την μετέδωσαν στα κοινωνικά μέσα. Οι επισκέπτες είδαν ότι τα πρόσωπα σχεδόν όλων των τοιχογραφιών,  στα οποία θα μπορούσε να τα φτάσει ένα ανθρώπινο χέρι έχουν  καταστραφεί. Επιπλέον, ορισμένες τοιχογραφίες ήταν χαραγμένες εντελώς,  ενώ άλλες είχαν ονόματα γραμμένα πάνω τους».

Ένας χρήστης του Twitter  ανέλαβε την ευθύνη για την καταστροφή των τοιχογραφιών, «ομολογώ, ανέλαβα αυτό το χαρούμενο καθήκον», σχολίασε.

Η τουρκική πλευρά διέψευσε τα όσα δείχνουν οι φωτογραφίες. Ο Yahya Coşkun, αναπληρωτής γενικός διευθυντής Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, δήλωσε στο πρακτορείο “Ανατολή” ότι «δεν υπήρξε πρόσφατη ζημιά στις τοιχογραφίες στη Μονή».

Οι επίσημες τουρκικές Αρχές υποστηρίζουν ότι «οι βανδαλισμοί δεν έγιναν τώρα, αλλά χρονολογούνται από το 1800 έως το 1960- 1970», υποστηρίζοντας  ότι «άρχισαν ήδη εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης των τοιχογραφιών». Βέβαια, μόνο κλιμάκιο αρχαιολόγων και αγιογράφων από το εξωτερικό θα μπορούσε να πιστοποιήσει τι συνέβη και πότε. 

Είναι γεγονός, το οποίο διαπιστώσαμε στις επισκέψεις μας από το 2010 μέχρι το 2015 ότι οι τοιχογραφίες είχαν υποστεί φυσική  φθορά από την πάροδο του χρόνου και την εγκατάλειψη της Μονής. 

Οι παλαιότερες τοιχογραφίες έχουν εντοπιστεί στο «καθολικό» και βρίσκονται στο εσωτερικό της οροφής του ναού. Πρόκειται για δύο μετάλλια με την Παναγία και τον Χριστό στη βόρεια πλευρά και μια παράσταση του αρχάγγελου Γαβριήλ στη νότια πλευρά της οροφής, που δέχτηκαν  επιζωγραφίσεις.

ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ «ΜΥΣΤΙΚΟ» ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ

Ο Τούρκος αρχαιολόγος από την Τραπεζούντα,  Ισμαήλ Κιοσέ,  που έχει μελετήσει την ορθόδοξη αγιογραφία , ανέφερε ότι : «Δυστυχώς, όπως συμβαίνει παντού στον κόσμο, οι λαθρανασκαφείς μπορεί να προλάβουν τους επιστήμονες». Στην διάρκεια των εργασιών της τελευταίας πενταετίας βρέθηκε ένα παρεκκλήσι,  είχε το ρόλο παρατηρητηρίου, καθώς η θέα ήταν απρόσκοπτη μέχρι το χωριό Λιβερά και μπορούσε να «ενημερώνει» τη μονή και την Τραπεζούντα για όσα συνέβαιναν στην κοιλάδα.

Η έρευνα του καθηγητή τον έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η Σουμελά είχε τέσσερα ή και περισσότερα τέτοιου είδους παρεκκλήσια, μικρότερα ή μεγαλύτερα.

Αναφορικά  με το «μυστικό» παρεκκλήσι με τις τοιχογραφίες, που βρέθηκε μέσα στο μοναστικό συγκρότημα και προκάλεσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον, ο Ισμαήλ Κιοσέ  αποκαλύπτει  την ύπαρξη ενός ακόμη, στο οποίο η πρόσβαση είναι   δύσκολη  από ένα μονοπάτι πλάτους μόλις 50 εκ. Για το δεύτερο αυτό παρεκκλήσι σημειώνει  ότι το στοιχείο, που το κάνει ιδιαίτερο, είναι η δύσκολη πρόσβαση .

Κατά τον Ισμαήλ Κιοσέ   οι τοιχογραφίες στο παρεκκλήσι αυτό  οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι «ίσως είναι παλαιότερο από την Παναγία Σουμελά (13ος) και  χρονολογείται,  πριν από τον 11ο αιώνα.

Ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας (ΔΣΟ), βουλευτής Λαρίσης της Νέας Δημοκρατίας, Μάξιμος Χαρακόπουλος, σε δήλωση του αναφέρει: «Αισθήματα απογοήτευσης, θλίψης αλλά και αγανάκτησης όχι μόνον στους ορθόδοξους χριστιανούς, αλλά και σε κάθε πολιτισμένο άνθρωπο, προκαλούν οι φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν σε τουρκικό ιστότοπο από τον εκτεταμένο βανδαλισμό που υπέστησαν οι ιστορικές αγιογραφίες στην Παναγία Σουμελά στην Τραπεζούντα. Εφόσον αληθεύει η πληροφορία, πρόκειται για μια απαράδεκτη ασέβεια προς έναν λατρευτικό χώρο αιώνων, που, μάλιστα, έλαβε χώρα κατά την διάρκεια του πεντάχρονου κλεισίματος της Ιεράς Μονής για αναστηλώσεις!».

Ο μικρασιατικής καταγωγής βουλευτής υπογραμμίζει, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ, ότι “δυστυχώς, σε όλες τις εκκλησίες στη Μικρά Ασία, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν οι παππούδες μας μετά τον ξεριζωμό (από αυτές στην Καππαδοκία που ύμνησε ο νομπελίστας ποιητής Γ. Σεφέρης μέχρι τον Πόντο) οι Άγιοι στις τοιχογραφίες-έργα τέχνης είναι αόμματοι! Δεν γλίτωσαν από τη βαρβαρότητα αμόρφωτων ή φανατικών Τούρκων, που συχνά αφήνουν με καμάρι και τα πειστήρια του εγκλήματος, χαράζοντας τα ονόματά τους στις αγιογραφίες”.

Η πολιτισμένη ανθρωπότητα, σημειώνει, ” οφείλει να πάψει να κλείνει τα μάτια σε τέτοιου είδους συμπεριφορές, οι οποίες, δυστυχώς, δεν αποτελούν εξαίρεση στη σημερινή Τουρκία. Αντιθέτως, όπως έδειξε και η μετατροπή της Αγίας Σοφίας στην Πόλη σε μουσουλμανικό τέμενος, εκφράζουν μια συγκεκριμένη νοοτροπία, που διαχέεται στην τουρκική κοινωνία”.

Ο Έλληνας βουλευτής ζητά να υπάρξουν άμεσα συντονισμένες ενέργειες από διεθνείς θεσμούς και την επιστημονική κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των Τούρκων βυζαντινολόγων, για τη διενέργεια αυτοψίας της Ιεράς Μονής από διεθνή ομάδα καταξιωμένων εμπειρογνωμόνων, ώστε να υπάρξει ένα αντικειμενικό πόρισμα και, οπωσδήποτε η έναρξη της αποκατάστασης των ζημιών που προκάλεσαν οι βανδαλισμοί. Στην ομάδα αυτή, προσθέτει,  μπορούν με τις γνώσεις και την πείρα τους να συνεισφέρουν καθοριστικά και Έλληνες αγιογράφοι-συντηρητές. “Δυστυχώς, όπως ιδίοις όμμασι είδαμε το 2010, κατά την πρώτη μετά την μικρασιατική καταστροφή λειτουργία στη Σουμελά, η δήθεν αποκατάσταση αγιογραφιών, όπως αυτή του Παντοκράτορα, προσβάλει βάναυσα το μνημείο. Είναι εμφανές και στον πλέον αδαή ότι όποιος έκανε τη “ συντήρηση” ουδεμία σχέση είχε με τη βυζαντινή τέχνη της αγιογραφίας!”, σημειώνεται στην δήλωση. 

Για την Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά, που αυτή τη στιγμή συγκαταλέγεται στον προσωρινό κατάλογο μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, “θα πρέπει να υπάρξουν πρωτοβουλίες της Ελληνικής Πολιτείας αλλά και από φορείς των Ποντίων όπου γης για την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης και την άσκηση πίεσης ώστε το σύμβολο του ποντιακού ελληνισμού, να τύχει καθεστώτος πλήρους προστασίας”,καταλήγει η δήλωση του κ. Χαρακόπουλου. 

Α Χ. Βικέτος