Περί της «εξελικτικής λύσης» του κ. Π. Πολυβίου

Η «Εξελικτικη Λύση», όπως προτείνεται, θεωρεί ότι η αποτυχία των συνομιλιών οφείλεται σε διαδικαστικούς και όχι ουσιαστικούς λόγους.

Του Θέμου Δημητρίου

Είναι αλήθεια ότι ή έλλειψη προοπτικής για λύση του Κυπριακού επιβάλλει σοβαρή ενδοσκόπηση και αναζήτηση νέων ιδεών για το σπάσιμο του αδιεξόδου. Όταν όμως οι «νέες ιδέες» προβάλλονται στη διάρκεια ζυμώσεων για την επανέναρξη της προσπάθειας για λύση στη βάση όσων συμφωνήθηκαν μέχρι σήμερα, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι οι προτάσεις είναι είτε ειλικρινής προσπάθεια για λύση ή ότι μπορεί να είναι εποικοδομητικές.
Προερχόμενες από τον κ. Πολυβίου, πρώην μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας, χωρίς καμία εξήγηση για το ναυάγιο του Κραν Μοντανά, είναι ιδιαίτερα προκλητικό. Είναι, το λιγότερο, προσπάθεια δυναμιτισμού οποιασδήποτε πιθανότητας επανέναρξης των συνομιλιών.

Η «Εξελικτική Λύση» δεν είναι κάτι νέο. Ο ίδιος ο κ. Πολυβίου αναφέρεται στη δουλειά του κ. Χρίστου Γιάγκου για το θέμα, του οποίου τη δουλειά οικειοποιείται και διαστρεβλώνει για τους δικούς του σκοπούς. Ο κ. Γιάγκου αρθρογραφεί εδώ και πολλά χρόνια για το θέμα. Η θέση του βασίζεται στη διαπίστωση πως μέσα σε συνθήκες αυξανόμενης δυσπιστίας ανάμεσα στις δυο κοινότητες είναι αδύνατη η επίτευξη συνολικής λύσης του Κυπριακού. Προτείνει λοιπόν μια λιγότερο φιλόδοξη προσέγγιση όπου ένα-ένα τα προβλήματα ανάμεσά τους θα λύνονται, οδηγώντας έτσι σε μια σταδιακή προσέγγιση και ανάκτηση της εμπιστοσύνης ανάμεσα σε τουρκοκύπριους και ελληνοκύπριους.
Εμβληματικό παράδειγμα τέτοιων μέτρων είναι το άνοιγμα της Αμμοχώστου και η λειτουργία του αεροδρομίου της Τύμπου. Αυτή τη φιλοσοφία ονομάζει «Εξελικτική Λύση».
Η σταδιακή λύση προβλημάτων και η εφαρμογή «μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης» δεν είναι κάτι αρνητικό. Προσκρούει όμως στις ίδιες αγκυλώσεις που εμποδίζουν μια συνολικη συμφωνία. Όταν ρωτήθηκε ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ, γιατί δεν ανοίγει την περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου στους κατοίκους της, απάντησε πως οι διαπραγματεύσεις για το άνοιγμά της θα είναι το ίδιο αν όχι περισσότερο περίπλοκες από τις διαπραγματεύσεις για τη συνολική λύση.
Η αλήθεια αυτής της θέσης φαίνεται ανάγλυφη στην αποτυχία εφαρμογής απλών μέτρων, όπως το άνοιγμα οδοφραγμάτων, που έχουν συμφωνηθεί ή της ενοποίησης της τηλεφωνίας ή του δικτύου ηλεκτρισμού.

Αν η θέση του κ. Γιάγκου είναι απλώς ανεφάρμοστη, ο κ. Πολυβίου την παίρνει ένα βήμα πιο πέρα: την προτείνει υπό προϋποθέσεις, που είναι αδύνατο να γίνουν αποδεκτές από τους Τουρκοκύπριους. Δεν είναι τυχαίο πως οι απόψεις του προβάλλονται κυρίως από απορριπτικές εστίες, που αναζητούν τρόπους να σαμποτάρουν κάθε προσπάθεια λύσης. Τώρα που γίνεται φανερό πως η διαιώνιση του στάτους κβο είναι καταστροφική (αποχώρηση Ειρηνευτικής Δύναμης , Τουρκικές γεωτρήσεις, παρεμπόδιση ενεργειακών προγραμματισμών κλπ.) αναζητούν νέα αφηγήματα για να ροκανίσουν ακόμα λίγο το χρόνο του απορριπτισμού τους. Ο κ. Πολυβίου τους προσφέρει αυτή την πιθανή διέξοδο.

Η «Εξελικτικη Λύση», όπως προτείνεται, θεωρεί ότι η αποτυχία των συνομιλιών οφείλεται σε διαδικαστικούς και όχι ουσιαστικούς λόγους. Παραβλέπει το γεγονός ότι οι Ελληνοκύπριοι αρνούνται την ισότητα των κοινοτήτων και οι Τουρκοκύπριοι αρνούνται την κυρίαρχη θέση των Ελληνοκυπρίων. Παραβλέπει το γεγονός ότι η διαφωνία για την «αποτελεσματική συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στις αποφάσεις» και την ανάγκη για μια τουλάχιστον θετική τουρκοκυπριακή ψήφο πηγάζει από αυτή την βασική διαφωνία για την μορφή της λύσης: αν δηλαδή θα έχουμε ένα ελληνοκυπριακό κράτος με τουρκοκυπριακή μειοψηφία ή ένα ομοσπονδιακό κράτος με ισότιμες κοινότητες. Υποτίθεται ότι έχει συμφωνηθεί το δεύτερο.  Ωστόσο, η νοσταλγία για το πρώτο είναι φανερή σε κάθε φάση των διαπραγματεύσεων, σε κάθε προσπάθεια δικαιολόγησης της άρνησης συμφωνίας από την ελληνοκυπριακή ηγεσία.

Η «Εξελικτική Λύση» θα μπορούσε να βοηθήσει σαν έννοια μόνο σαν συμπληρωματική διαδικασία. Θα μπορούσε ίσως να πάρει τη μορφή μιας πολύ πιο ενεργητικής προσέγγισης στην εφαρμογή ΜΟΕ. Δεν υπάρχει καν λόγος να της δοθεί τέτοια στομφώδης ονομασία. Η επιτυχία της δουλειάς της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά δείχνει πως υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για τέτοιες διαδικασίες. Το άνοιγμα της Αμμοχώστου και η λειτουργία του αεροδρομίου Τύμπου θα μπορούσε να μπει σε διαδικασία επίλυσης, αν μπορούσαμε να απαλλαγούμε από τις φοβίες για αναγνώριση του «ψευδοκράτους». Η δημιουργία μιας Τεχνικής Επιτροπής για τους υδρογονάνθρακες θα ήταν πολύ μικρότερη απειλή για τα «κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΑΟΖ», παρά η επικείμενη σύγκρουση με την Τουρκία. Τέτοιες όμως κινήσεις υποσκάπτονται και δαιμονοποιούνται από την επικρατούσα εθνικιστική νοοτροπία στην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Ας θυμηθούμε τη ρητορική για την «Αμμοχωστοποίηση του Κυπριακού», που απέτρεψε την επιστροφή της Αμμοχώστου, ας θυμηθούμε την υστερία για την παράσταση του ΘΟΚ στην Σαλαμίνα, ας θυμηθούμε την εγκύκλιο του Υπουργείου Εξωτερικών στις πρεσβείες για το παράνομο της παρουσίας σε κατεχόμενους αρχαιολογικούς χώρους.
Η αλήθεια είναι ότι μια εξελικτική προσέγγιση μπορεί να προσφέρει πολλά, ιδιαίτερα αν οδηγούσε σε μια πολιτική σεβασμού προς τους Τουρκοκύπριους, σε μια πολιτική που θα τους δημιουργούσε εμπιστοσύνη στις προθέσεις των Ελληνοκυπρίων. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει σε αντιπαράθεση με τη σημερινή διαδικασία και την άρνηση όσων έχουν συμφωνηθεί. Η πρόταση του κ. Πολυβίου αποτελεί στην ουσία υπόσκαψη της υπάρχουσας διαδικασίας και αντικατάστασής της με ένα νέο κύκλο προσπάθειας αναβίωσης των ελληνοκυπριακών ονείρων κυριαρχίας. Είναι ταυτόχρονα και μια κίνηση, που υπονομεύει την ίδια την ιδέα της εξελικτικής προσέγγισης, ταυτίζοντάς την με τον απορριπτισμό.

*Ο Θέμος Δημητρίου είναι πολιτικός μηχανικός, έχει πτυχίο Πολιτικού Μηχανικού από το UCL του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, είναι μέλος του Συμβουλίου Ανοικοδόμησης και Επανεγκατάστασης Προσφύγων, μέλος του Συνδέσμου Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Κύπρου, μέλος της Εθνικής Επιτροπής του Κυπριακού ICOMOS και Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής FEANI.
Διετέλεσε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής, αντιπρόεδρος και πρόεδρος του ΕΤΕΚ και πρόεδρος της Επιτροπής Αντισεισμικής Μηχανικής του Συνδέσμου Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Κύπρου