Παίζοντας με την φωτιά στην Ουκρανία

ΗΠΑ, Κλιμάκωση, Μάχη πυρηνικών, Πόλεμος, Ρωσία -Ουκρανία, Τα σενάρια

Μολονότι η καταστροφική κλιμάκωση ίσως αποφευχθεί , η ικανότητα των αντιμαχόμενων μερών να διαχειριστούν αυτόν τον κίνδυνο είναι κάθε άλλο παρά βέβαιη.

John J. Mearsheimer*

Οι Δυτικοί πολιτικοί φαίνεται να έχουν καταλήξει σε μια συναίνεση για τον πόλεμο στην Ουκρανία: η σύγκρουση θα παγιωθεί σε ένα παρατεταμένο αδιέξοδο, και τελικά μια αποδυναμωμένη Ρωσία θα αποδεχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία που θα ευνοεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ, καθώς και την Ουκρανία. Μολονότι οι αξιωματούχοι αναγνωρίζουν ότι τόσο η Ουάσιγκτον όσο και η Μόσχα ίσως κλιμακώσουν για να αποκτήσουν πλεονέκτημα ή για να αποτρέψουν την ήττα, υποθέτουν ότι η καταστροφική κλιμάκωση μπορεί να αποφευχθεί. Ελάχιστοι φαντάζονται ότι οι δυνάμεις των ΗΠΑ θα εμπλακούν άμεσα στις μάχες ή ότι η Ρωσία θα τολμήσει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα.

Η Ουάσιγκτον και οι σύμμαχοί της είναι υπερβολικά υπεροπτικοί. Μολονότι η καταστροφική κλιμάκωση ίσως αποφευχθεί [1], η ικανότητα των αντιμαχόμενων μερών να διαχειριστούν αυτόν τον κίνδυνο είναι κάθε άλλο παρά βέβαιη. Ο κίνδυνος είναι σημαντικά μεγαλύτερος από όσο υποστηρίζει η επικρατούσα άποψη. Και δεδομένου ότι οι συνέπειες της κλιμάκωσης θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν έναν μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη, και πιθανώς ακόμη και την πυρηνική εξόντωση, υπάρχει καλός λόγος για επιπλέον ανησυχία.

Για να κατανοήσετε την δυναμική της κλιμάκωσης στην Ουκρανία, ξεκινήστε με τους στόχους εκάστης πλευράς. Από όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, τόσο η Μόσχα όσο και η Ουάσιγκτον έχουν αυξήσει σημαντικά τις φιλοδοξίες τους, και αμφότερες είναι πλέον βαθιά αφοσιωμένες [2] στο να νικήσουν στον πόλεμο και να επιτύχουν αξιοθαύμαστους πολιτικούς στόχους. Ως αποτέλεσμα, έκαστη πλευρά έχει ισχυρά κίνητρα για να βρει τρόπους να επικρατήσει και, το πιο σημαντικό, να αποφύγει να χάσει. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως συμμετάσχουν στις μάχες, είτε εάν θέλουν απεγνωσμένα να νικήσουν είτε για να αποτρέψουν την ήττα της Ουκρανίας, ενώ η Ρωσία ίσως χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα [3] εάν θέλει απεγνωσμένα να νικήσει ή εάν αντιμετωπίσει μια επικείμενη ήττα, κάτι που θα ήταν πιθανό εάν οι δυνάμεις των ΗΠΑ σύρονταν στη μάχη.

Επιπλέον, δεδομένης της αποφασιστικότητας εκάστης πλευράς να επιτύχει τους στόχους της, υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες για έναν ουσιαστικό συμβιβασμό. Η μαξιμαλιστική σκέψη που επικρατεί πλέον τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στη Μόσχα δίνει σε έκαστη πλευρά ακόμη περισσότερους λόγους να νικήσει στο πεδίο της μάχης, ώστε να μπορέσει να υπαγορεύσει τους όρους της τελικής ειρήνης. Στην πραγματικότητα, η απουσία μιας πιθανής διπλωματικής λύσης παρέχει ένα πρόσθετο κίνητρο σε αμφότερες τις πλευρές να ανέβουν την σκάλα της κλιμάκωσης. Αυτό που βρίσκεται πιο πάνω στα σκαλοπάτια θα μπορούσε να είναι κάτι πραγματικά καταστροφικό: ένα επίπεδο θανάτου και καταστροφής που θα ξεπερνά εκείνο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

ΣΤΟΧΕΥΟΝΤΑΣ ΨΗΛΑ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους υποστήριξαν αρχικά την Ουκρανία για να αποτρέψουν μια ρωσική νίκη και για να συμβάλουν στην διαπραγμάτευση ενός ευνοϊκού τερματισμού των μαχών. Αλλά μόλις ο ουκρανικός στρατός άρχισε να σφυροκοπά τις ρωσικές δυνάμεις, ειδικά γύρω από το Κίεβο, η κυβέρνηση Μπάιντεν άλλαξε πορεία και δεσμεύτηκε να βοηθήσει την Ουκρανία [4] να κερδίσει τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Επιδίωξε επίσης να βλάψει σοβαρά την οικονομία της Ρωσίας επιβάλλοντας πρωτόγνωρες κυρώσεις. Όπως εξήγησε τους στόχους των ΗΠΑ ο υπουργός Άμυνας, Λόιντ Όστιν, τον Απρίλιο, «θέλουμε να δούμε την Ρωσία αποδυναμωμένη, σε βαθμό που δεν θα μπορεί να κάνει τα πράγματα που έχει κάνει εισβάλλοντας στην Ουκρανία». Στην πραγματικότητα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αποκλείσουν την Ρωσία [5] από τις τάξεις των μεγάλων δυνάμεων.

Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συνδέσει την ίδια τους την φήμη με την έκβαση της σύγκρουσης. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, έχει χαρακτηρίσει τον πόλεμο [6] της Ρωσίας στην Ουκρανία «γενοκτονία» και κατηγόρησε [7] τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, ως «εγκληματία πολέμου» που θα έπρεπε να αντιμετωπίσει μια «δίκη για εγκλήματα πολέμου». Προεδρικές διακηρύξεις όπως αυτές καθιστούν δύσκολο να φανταστούμε την Ουάσιγκτον να υποχωρεί· εάν η Ρωσία επικρατούσε στην Ουκρανία, η θέση των Ηνωμένων Πολιτειών στον κόσμο θα υφίστατο ένα σοβαρό πλήγμα.

Οι ρωσικές φιλοδοξίες έχουν επίσης διευρυνθεί. Σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη στην Δύση, η Μόσχα δεν εισέβαλε στην Ουκρανία για να την κατακτήσει και να την κάνει μέρος μιας Μεγαλύτερης Ρωσίας. Την απασχολούσε κυρίως το να αποτρέψει την Ουκρανία να γίνει ένα Δυτικό προπύργιο στα ρωσικά σύνορα. Ο Πούτιν και οι σύμβουλοί του ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι για το [εάν] τελικά η Ουκρανία θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ [8]. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, επιχειρηματολόγησε λακωνικά στα μέσα Ιανουαρίου, λέγοντας σε συνέντευξη Τύπου ότι «το μυστικό για όλα είναι η εγγύηση ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί προς ανατολάς». Για τους Ρώσους ηγέτες, η προοπτική της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι, όπως το έθεσε ο ίδιος ο Πούτιν πριν από την εισβολή, «μια άμεση απειλή για την ρωσική ασφάλεια» – μια απειλή που θα μπορούσε να εξαλειφθεί μόνο πηγαίνοντας σε πόλεμο [9] και μετατρέποντας την Ουκρανία σε ένα ουδέτερο ή αποτυχημένο κράτος.

Προς το σκοπό αυτό, φαίνεται ότι οι εδαφικοί στόχοι της Ρωσίας έχουν διευρυνθεί σημαντικά από την έναρξη του πολέμου και μετά. Μέχρι τις παραμονές της εισβολής, η Ρωσία είχε δεσμευτεί να εφαρμόσει τη συμφωνία Μινσκ ΙΙ, η οποία θα διατηρούσε την [περιοχή] Ντονμπάς ως μέρος της Ουκρανίας. Κατά την διάρκεια του πολέμου, ωστόσο, η Ρωσία έχει καταλάβει μεγάλες εκτάσεις εδάφους στην ανατολική και νότια Ουκρανία, και υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι ο Πούτιν [10] σκοπεύει πλέον να προσαρτήσει όλο ή το μεγαλύτερο μέρος αυτού του εδάφους, κάτι που θα μετατρέψει ουσιαστικά ό,τι απομείνει από την Ουκρανία σε ένα δυσλειτουργικό διαμελισμένο κράτος (rump state).

Η απειλή για την Ρωσία σήμερα είναι ακόμη μεγαλύτερη από όσο ήταν πριν από τον πόλεμο, κυρίως διότι η κυβέρνηση Μπάιντεν είναι πλέον αποφασισμένη να ανατρέψει τα εδαφικά κέρδη της Ρωσίας και να ακρωτηριάσει μόνιμα την ρωσική ισχύ. Κάνοντας τα πράγματα ακόμη χειρότερα για τη Μόσχα, η Φινλανδία και η Σουηδία εντάσσονται [11] στο ΝΑΤΟ και η Ουκρανία είναι καλύτερα εξοπλισμένη και πιο στενά συμμαχική με την Δύση. Η Μόσχα δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει στην Ουκρανία και θα χρησιμοποιήσει κάθε διαθέσιμο μέσο για να αποφύγει την ήττα. Ο Πούτιν φαίνεται βέβαιος ότι η Ρωσία θα επικρατήσει τελικά έναντι της Ουκρανίας και των Δυτικών υποστηρικτών της. «Σήμερα, ακούμε ότι θέλουν να μας νικήσουν στο πεδίο της μάχης», είπε στις αρχές Ιουλίου. «Τι μπορείς να πεις; Αφήστε τους να προσπαθήσουν. Οι στόχοι της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης θα επιτευχθούν. Δεν υπάρχουν αμφιβολίες για αυτό».

Η Ουκρανία, από την πλευρά της, έχει τους ίδιους στόχους με την κυβέρνηση Μπάιντεν. Οι Ουκρανοί είναι αποφασισμένοι να ανακαταλάβουν εδάφη που χάθηκαν από την Ρωσία -συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας [12]- και μια πιο αδύναμη Ρωσία είναι σίγουρα λιγότερο απειλητική για την Ουκρανία. Επιπλέον, είναι βέβαιοι ότι μπορούν να νικήσουν, όπως κατέστησε σαφές ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας, Oleksii Reznikov, στα μέσα Ιουλίου, όταν είπε ότι «η Ρωσία μπορεί σίγουρα να ηττηθεί και η Ουκρανία έχει ήδη δείξει το πώς». Ο Αμερικανός ομόλογός του προφανώς συμφωνεί. «Η αρωγή μας κάνει την πραγματική διαφορά επί του πεδίου», είπε ο Όστιν σε μια ομιλία του στα τέλη Ιουλίου. «Η Ρωσία πιστεύει ότι μπορεί να επιβιώσει περισσότερο από την Ουκρανία – και να επιβιώσει περισσότερο από εμάς. Αλλά αυτός είναι μόνο ο τελευταίος στην σειρά των λανθασμένων υπολογισμών της Ρωσίας».

Ουσιαστικά, το Κίεβο, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα είναι όλες βαθιά αφοσιωμένες στη νίκη [13] εις βάρος του αντιπάλου τους, κάτι που αφήνει ελάχιστα περιθώρια συμβιβασμού. Ούτε η Ουκρανία ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, είναι πιθανό να αποδεχτούν μια ουδέτερη Ουκρανία· στην πραγματικότητα, ημέρα με την ημέρα η Ουκρανία [14] γίνεται όλο και πιο στενά συνδεδεμένη με την Δύση. Ούτε είναι πιθανό η Ρωσία να επιστρέψει όλα ή ακόμη και τα περισσότερα εδάφη που έχει πάρει από την Ουκρανία, ειδικά καθώς οι εχθρότητες που έχουν πυροδοτήσει την σύγκρουση στη Ντονμπάς μεταξύ των φιλορώσων αυτονομιστών και της ουκρανικής κυβέρνησης τα τελευταία οκτώ χρόνια, είναι πιο έντονες από ποτέ. .

Αυτά τα αντικρουόμενα συμφέροντα εξηγούν γιατί τόσοι πολλοί παρατηρητές πιστεύουν ότι μια διευθέτηση κατόπιν διαπραγμάτευσης δεν θα συμβεί σύντομα, και επομένως προβλέπουν ένα αιματηρό αδιέξοδο [15]. Έχουν δίκιο σε αυτό. Αλλά οι παρατηρητές υποτιμούν την δυναμική για μια καταστροφική κλιμάκωση που ενσωματώνεται σε έναν παρατεταμένο πόλεμο στην Ουκρανία.

Υπάρχουν τρεις βασικές οδοί για την κλιμάκωση που είναι εγγενείς στην διεξαγωγή του πολέμου: η μία ή αμφότερες οι πλευρές κλιμακώνουν εσκεμμένα για να νικήσουν, η μία ή αμφότερες οι πλευρές κλιμακώνουν εσκεμμένα για να αποτρέψουν την ήττα ή κλιμακώνονται οι μάχες, όχι από εσκεμμένη επιλογή αλλά ακούσια. Έκαστη οδός έχει την δυναμική να φέρει τις Ηνωμένες Πολιτείες στη μάχη ή να οδηγήσει την Ρωσία στην χρήση πυρηνικών όπλων, και πιθανώς αμφότερα.

ΕΙΣΕΛΘΕΤΩ ΑΜΕΡΙΚΗ

Μόλις η κυβέρνηση Μπάιντεν [16] συμπέρανε ότι η Ρωσία θα μπορούσε να ηττηθεί στην Ουκρανία, έστειλε περισσότερα (και πιο ισχυρά) όπλα στο Κίεβο. Η Δύση άρχισε να αυξάνει την επιθετική ικανότητα της Ουκρανίας, στέλνοντας όπλα όπως το σύστημα πολλαπλών εκτοξευτών πυραύλων HIMARS, εκτός από τα «αμυντικά» όπως ο αντιαρματικός πύραυλος Javelin. Με την πάροδο του χρόνου [17], τόσο η φονικότητα όσο και η ποσότητα των όπλων έχουν αυξηθεί. Αναλογιστείτε ότι τον Μάρτιο, η Ουάσιγκτον άσκησε βέτο σε ένα σχέδιο για τη μεταφορά των Πολωνικών μαχητικών αεροσκαφών MiG-29 στην Ουκρανία, με το σκεπτικό ότι κάτι τέτοιο ίσως κλιμάκωνε τις μάχες, αλλά τον Ιούλιο δεν προέβαλε αντιρρήσεις όταν η Σλοβακία ανακοίνωσε ότι εξέταζε να στείλει τα ίδια αεροπλάνα στο Κίεβο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες σκέφτονται σοβαρά, επίσης, να δώσουν τα δικά τους F-15 και F-16 στην Ουκρανία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους εκπαιδεύουν επίσης τον ουκρανικό στρατό και του παρέχουν ζωτικής σημασίας πληροφορίες, που αυτός χρησιμοποιεί για να καταστρέψει βασικούς ρωσικούς στόχους. Επιπλέον, όπως έχει αναφέρει [18] η [εφημερίδα] New York Times, η Δύση έχει «ένα κρυφό δίκτυο καταδρομέων και κατασκόπων» στο πεδίο εντός της Ουκρανίας. Η Ουάσιγκτον ίσως δεν είναι άμεσα εμπλεκόμενη στις μάχες, αλλά είναι βαθιά εμπλεκόμενη στον πόλεμο. Και πλέον βρίσκεται μόλις ένα μικρό βήμα μακριά από το να στείλει τους δικούς της στρατιώτες να τραβούν την σκανδάλη και τους πιλότους της να πατούν τα κουμπιά.

Ο στρατός των ΗΠΑ θα μπορούσε να εμπλακεί στις μάχες με διάφορους τρόπους. Αναλογιστείτε μια κατάσταση όπου ο πόλεμος σέρνεται για ένα χρόνο ή περισσότερο, και δεν υπάρχει ούτε μια διπλωματική λύση στον ορίζοντα ούτε ένα εφικτό μονοπάτι για μια ουκρανική νίκη. Ταυτόχρονα, η Ουάσιγκτον είναι απελπισμένη να τερματίσει τον πόλεμο – ίσως διότι πρέπει να εστιάσει στην ανάσχεση της Κίνας [19] ή διότι το οικονομικό κόστος της υποστήριξης της Ουκρανίας προκαλεί πολιτικά προβλήματα στο εσωτερικό και στην Ευρώπη. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ θα είχαν κάθε λόγο να εξετάσουν την λήψη πιο ριψοκίνδυνων μέτρων -όπως η επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία ή η τοποθέτηση μικρών αποσπασμάτων αμερικανικών χερσαίων δυνάμεων- για να βοηθήσουν την Ουκρανία να νικήσει την Ρωσία.

Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Λόιντ Όστιν, και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, με τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στο Κίεβο, τον Απρίλιο του 2022. Ukrainian Presidential Press Service / Reuters
———————————————————-

Ένα πιο πιθανό σενάριο για επέμβαση των ΗΠΑ θα προέκυπτε εάν ο ουκρανικός στρατός άρχιζε να καταρρέει και η Ρωσία φαινόταν πιθανό να κερδίσει μια μεγάλη νίκη [20]. Σε αυτή την περίπτωση, δεδομένης της βαθιάς δέσμευσης της κυβέρνησης Μπάιντεν στην αποτροπή ετούτου του αποτελέσματος, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να αναστρέψουν το κλίμα, εμπλεκόμενες άμεσα στις μάχες. Μπορεί εύκολα κάποιος να φανταστεί τους Αμερικανούς αξιωματούχους να πιστεύουν ότι διακυβεύεται η αξιοπιστία της χώρας τους, και να πείθουν τους εαυτούς τους ότι μια περιορισμένη χρήση βίας θα έσωζε την Ουκρανία, χωρίς να ωθήσει τον Πούτιν [21] να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Εναλλακτικά, μια απελπισμένη Ουκρανία ίσως εξαπέλυε μεγάλης κλίμακας επιθέσεις εναντίον ρωσικών μικρών και μεγάλων πόλεων, ελπίζοντας ότι μια τέτοια κλιμάκωση θα προκαλούσε μια μαζική ρωσική απάντηση που θα υποχρέωνε τελικά τις Ηνωμένες Πολιτείες να συμμετάσχουν στις μάχες.

Το τελικό σενάριο για την αμερικανική εμπλοκή συνεπάγεται ακούσια κλιμάκωση: χωρίς να το θέλει, η Ουάσιγκτον σύρεται στον πόλεμο από ένα απρόβλεπτο γεγονός που εξελίσσεται ταχέως. Ίσως αμερικανικά και ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη, που έχουν έρθει σε στενή επαφή πάνω από την Βαλτική Θάλασσα, συγκρουστούν κατά λάθος. Ένα τέτοιο περιστατικό θα μπορούσε εύκολα να κλιμακωθεί, δεδομένων των υψηλών επιπέδων φόβου σε αμφότερες τις πλευρές, της έλλειψης επικοινωνίας και της αμοιβαίας δαιμονοποίησης.

Ή ίσως η Λιθουανία [22] εμποδίσει την διέλευση εμπορευμάτων που υπόκεινται σε κυρώσεις, τα οποία ταξιδεύουν μέσω της επικράτειάς της, καθώς κατευθύνονται από την Ρωσία προς το Καλίνινγκραντ, τον ρωσικό θύλακα που είναι χωρισμένος από την υπόλοιπη χώρα. Η Λιθουανία έκανε ακριβώς αυτό στα μέσα Ιουνίου, αλλά υποχώρησε στα μέσα Ιουλίου, αφότου η Μόσχα κατέστησε σαφές ότι εξετάζει «σκληρά μέτρα» για να τερματίσει αυτόν που θεωρούσε παράνομο αποκλεισμό. Το υπουργείο Εξωτερικών της Λιθουανίας, ωστόσο, έχει αντισταθεί στην πλήρη άρση του αποκλεισμού. Καθώς η Λιθουανία είναι μέλος του ΝΑΤΟ [23], οι Ηνωμένες Πολιτείες σχεδόν σίγουρα θα προσέτρεχαν προς υπεράσπιση της, εάν η Ρωσία επιτίθετο στην χώρα.

Ή ίσως η Ρωσία [24] καταστρέψει ένα κτίριο στο Κίεβο ή έναν χώρο εκπαίδευσης κάπου στην Ουκρανία και σκοτώσει ακούσια έναν σημαντικό αριθμό Αμερικανών, όπως εργαζομένους στην ανθρωπιστική βοήθεια, στελέχη των υπηρεσιών πληροφοριών ή στρατιωτικούς συμβούλους. Η κυβέρνηση Μπάιντεν, αντιμέτωπη με την δημόσια κατακραυγή στο εσωτερικό, αποφασίζει ότι πρέπει να ανταποδώσει και χτυπά ρωσικούς στόχους, κάτι που στην συνέχεια οδηγεί σε μια ανταλλαγή τύπου «οφθαλμός αντί οφθαλμού» μεταξύ των δύο πλευρών.

Τέλος, υπάρχει μια πιθανότητα ότι οι μάχες στη νότια Ουκρανία θα προκαλέσουν ζημιά στον υπό ρωσικό έλεγχο πυρηνικό σταθμό ενέργειας της Ζαπορίζια, τον μεγαλύτερο στην Ευρώπη, σε σημείο που θα εκτοξεύει ακτινοβολία σε όλη την περιοχή, οδηγώντας την Ρωσία να απαντήσει με τον ίδιο τρόπο. Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ο πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός της Ρωσίας, εξέδωσε μια δυσοίωνη απάντηση σε ετούτο το ενδεχόμενο, λέγοντας τον Αύγουστο ότι «μην ξεχνάτε ότι υπάρχουν πυρηνικές τοποθεσίες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και τα περιστατικά είναι πιθανά και εκεί». Εάν η Ρωσία χτυπήσει έναν ευρωπαϊκό πυρηνικό αντιδραστήρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έμπαιναν στη μάχη.

Φυσικά και η Μόσχα θα μπορούσε να υποκινήσει την κλιμάκωση. Δεν μπορεί κάποιος να απορρίψει την πιθανότητα ότι η Ρωσία, απελπισμένη να σταματήσει την ροή Δυτικής στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία, θα χτυπούσε τις χώρες διαμέσου των οποίων περνά ο μεγαλύτερος όγκος της: την Πολωνία ή την Ρουμανία, αμφότερες εκ των οποίων είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Υπάρχει επίσης η πιθανότητα η Ρωσία να εξαπέλυε μια μαζική κυβερνοεπίθεση [25] εναντίον μιας ή περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών που βοηθούν την Ουκρανία, προκαλώντας μεγάλη ζημιά στην κρίσιμη υποδομή της. Μια τέτοια επίθεση θα μπορούσε να ωθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να εξαπολύσουν μια κυβερνοεπίθεση εναντίον της Ρωσίας ως αντίποινα. Εάν αυτή επιτύγχανε, η Μόσχα ίσως απαντούσε στρατιωτικά· εάν αποτύγχανε, η Ουάσιγκτον ίσως αποφάσιζε ότι ο μόνος τρόπος για να τιμωρήσει την Ρωσία θα ήταν να την χτυπήσει άμεσα. Τέτοια σενάρια ακούγονται τραβηγμένα, αλλά δεν είναι αδύνατα. Και είναι μόνο ελάχιστα από τα πολλά μονοπάτια μέσω των οποίων αυτός που είναι τώρα ένας τοπικός πόλεμος θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε κάτι πολύ μεγαλύτερο και πιο επικίνδυνο.

ΓΕΝΟΜΕΝΟΣ ΠΥΡΗΝΙΚΟΣ

Μολονότι ο στρατός της Ρωσίας έχει κάνει τεράστια ζημιά στην Ουκρανία, η Μόσχα είναι, μέχρι στιγμής, απρόθυμη να κλιμακώσει για να κερδίσει τον πόλεμο. Ο Πούτιν [26] δεν έχει επεκτείνει το μέγεθος της δύναμής του μέσω μιας επιστράτευσης μεγάλης κλίμακας. Ούτε έχει στοχοποιήσει το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας, κάτι που θα ήταν σχετικά εύκολο να κάνει και θα προκαλούσε τεράστια ζημιά σε ετούτη την χώρα. Πράγματι, πολλοί Ρώσοι του έχουν ασκήσει κριτική διότι δεν διεξήγαγε τον πόλεμο πιο δυναμικά. Ο Πούτιν έχει αναγνωρίσει αυτές τις επικρίσεις, αλλά έχει αφήσει να γίνει γνωστό ότι θα κλιμάκωνε εάν χρειαστεί. «Δεν έχουμε καν ξεκινήσει κάτι εντατικά», είπε τον Ιούλιο, υποδηλώνοντας ότι η Ρωσία θα μπορούσε και θα έκανε περισσότερα εάν η στρατιωτική κατάσταση επιδεινωνόταν.

Τι γίνεται με την απόλυτη μορφή κλιμάκωσης; Υπάρχουν τρεις συνθήκες στις οποίες ο Πούτιν ίσως χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα. Η πρώτη θα ήταν εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ [27] εισέρχονταν στη μάχη. Αυτή η εξέλιξη όχι μόνο θα μετατόπιζε αισθητά την στρατιωτική ισορροπία εναντίον της Ρωσίας, αυξάνοντας πολύ την πιθανότητα ήττας της, αλλά θα σήμαινε επίσης ότι η Ρωσία θα διεξήγαγε έναν πόλεμο μεγάλων δυνάμεων στο κατώφλι της, που θα μπορούσε εύκολα να διαχυθεί στο έδαφός της. Οι Ρώσοι ηγέτες σίγουρα θα πίστευαν ότι η επιβίωσή τους βρισκόταν σε κίνδυνο, δίνοντάς τους ένα πανίσχυρο κίνητρο να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα για να σώσουν την κατάσταση. Κατ’ ελάχιστον, θα εξέταζαν χτυπήματα επίδειξης με σκοπό να πείσουν την Δύση να υποχωρήσει. Το εάν ένα τέτοιο βήμα θα τερμάτιζε τον πόλεμο ή θα τον οδηγούσε σε κλιμάκωση εκτός ελέγχου είναι αδύνατο να το γνωρίζουμε εκ των προτέρων.

Στην ομιλία του στις 24 Φεβρουαρίου όπου ανήγγειλε την εισβολή, ο Πούτιν υπαινίχθηκε έντονα ότι θα στρεφόταν στα πυρηνικά όπλα εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες [28] και οι σύμμαχοί τους εισέρχονταν στον πόλεμο. Απευθυνόμενος σε «εκείνους που ίσως μπουν στον πειρασμό να παρέμβουν», είπε, «πρέπει να γνωρίζουν ότι η Ρωσία θα απαντήσει αμέσως και οι συνέπειες θα είναι τέτοιες που δεν έχετε δει ποτέ σε ολόκληρη την ιστορία σας». Η προειδοποίησή του δεν διέφυγε από την Avril Haines, την διευθύντρια της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών των ΗΠΑ, η οποία προέβλεψε τον Μάιο ότι ο Πούτιν ίσως χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα εάν το ΝΑΤΟ «είτε επέμβει είτε πρόκειται να επέμβει», εν πολλοίς διότι αυτό «προφανώς θα συνεισέφερε σε μια αντίληψη ότι πρόκειται να χάσει τον πόλεμο στην Ουκρανία».

Στο δεύτερο πυρηνικό σενάριο, η Ουκρανία αλλάζει το κλίμα στο πεδίο της μάχης από μόνη της, χωρίς άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ. Εάν οι ουκρανικές δυνάμεις ήταν έτοιμες να νικήσουν τον ρωσικό στρατό και να πάρουν πίσω το χαμένο έδαφος της χώρας τους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Μόσχα θα μπορούσε εύκολα να θεωρήσει αυτό το αποτέλεσμα ως υπαρξιακή απειλή που απαιτούσε μια πυρηνική [29] απάντηση. Εξάλλου, ο Πούτιν και οι σύμβουλοί του ήταν αρκούντως ανήσυχοι από την αυξανόμενη ευθυγράμμιση του Κιέβου με την Δύση, ώστε επέλεξαν σκόπιμα να επιτεθούν στην Ουκρανία, παρά τις σαφείς προειδοποιήσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους για τις σοβαρές συνέπειες που θα αντιμετώπιζε η Ρωσία. Σε αντίθεση με το πρώτο σενάριο, η Μόσχα θα χρησιμοποιούσε πυρηνικά όπλα, όχι στο πλαίσιο ενός πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά εναντίον της Ουκρανίας. Θα το έκανε με ελάχιστο φόβο για πυρηνικά αντίποινα, καθώς το Κίεβο δεν έχει πυρηνικά όπλα και καθώς η Ουάσιγκτον δεν θα είχε κανένα συμφέρον να ξεκινήσει έναν πυρηνικό πόλεμο. Η απουσία μιας σαφούς απειλής αντιποίνων θα διευκόλυνε τον Πούτιν να σκεφτεί σοβαρά την πυρηνική χρήση.

Στο τρίτο σενάριο, ο πόλεμος [30] παγιώνεται σε ένα παρατεταμένο αδιέξοδο που δεν έχει διπλωματική λύση και γίνεται υπέρμετρα δαπανηρό για τη Μόσχα. Απεγνωσμένος να τερματίσει την σύγκρουση με ευνοϊκούς όρους, ο Πούτιν ίσως επιδίωκε την πυρηνική κλιμάκωση για να νικήσει. Όπως και με το προηγούμενο σενάριο, όπου κλιμακώνει για να αποφύγει την ήττα, τα πυρηνικά αντίποινα των ΗΠΑ θα ήταν ιδιαίτερα απίθανα. Σε αμφότερα τα σενάρια, η Ρωσία είναι πιθανό να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα εναντίον ενός μικρού συνόλου στρατιωτικών στόχων, τουλάχιστον αρχικά. Θα μπορούσε να χτυπήσει μικρές και μεγάλες πόλεις σε μεταγενέστερες επιθέσεις εάν χρειαζόταν. Η απόκτηση στρατιωτικού πλεονεκτήματος θα ήταν ένας στόχος της στρατηγικής, αλλά ο πιο σημαντικός [στόχος] θα ήταν να καταφέρει ένα πλήγμα που θα άλλαζε τα δεδομένα – να δημιουργήσει τέτοιο φόβο στην Δύση ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους να κινηθούν γρήγορα για να τερματίσουν την σύγκρουση με ευνοϊκούς όρους για τη Μόσχα. Δεν είναι παράξενο που ο Γουίλιαμ Μπερνς [31], ο διευθυντής της CIA, παρατήρησε τον Απρίλιο ότι «κανένας από εμάς δεν μπορεί να πάρει ελαφρά τη καρδία την απειλή που συνιστά μια δυνητική καταφυγή σε τακτικά πυρηνικά όπλα ή πυρηνικά όπλα χαμηλής απόδοσης».

ΦΛΕΡΤΑΡΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Θα μπορούσε κάποιος να παραδεχτεί ότι, μολονότι ένα από αυτά τα καταστροφικά σενάρια θα μπορούσε θεωρητικά να συμβεί, οι πιθανότητες είναι μικρές και επομένως δεν θα πρέπει να προκαλούν ανησυχία. Άλλωστε, οι ηγέτες αμφότερων των πλευρών έχουν πανίσχυρα κίνητρα για να κρατήσουν τους Αμερικανούς έξω από τις μάχες και να αποφύγουν ακόμη και την περιορισμένη πυρηνική χρήση [32], για να μην αναφέρουμε έναν πραγματικό πυρηνικό πόλεμο.

Μακάρι να μπορούσε κάποιος να είναι τόσο αισιόδοξος. Στην πραγματικότητα, η επικρατούσα άποψη υποτιμά σε μεγάλο βαθμό τους κινδύνους της κλιμάκωσης στην Ουκρανία [33]. Για αρχή, οι πόλεμοι τείνουν να έχουν μια δική τους λογική, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόβλεψη της πορείας τους. Όποιος λέει ότι γνωρίζει με βεβαιότητα ποια οδό θα ακολουθήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία κάνει λάθος. Η δυναμική της κλιμάκωσης σε καιρό πολέμου είναι εξίσου δύσκολο να προβλεφθεί ή να ελεγχθεί, κάτι που θα έπρεπε να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση σε εκείνους που είναι βέβαιοι ότι στα γεγονότα στην Ουκρανία μπορεί να γίνει διαχείριση. Επιπλέον, όπως αναγνώρισε ο Πρώσος στρατιωτικός θεωρητικός Καρλ φον Κλαούζεβιτς, ο εθνικισμός ενθαρρύνει την κλιμάκωση των σύγχρονων πολέμων στην πιο ακραία τους μορφή, ειδικά όταν το διακύβευμα είναι υψηλό για αμφότερες τις πλευρές. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πόλεμοι δεν μπορούν να περιοριστούν, αλλά αυτό δεν είναι εύκολο να γίνει. Τέλος, δεδομένου του εντυπωσιακού κόστους ενός πυρηνικού πολέμου μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, ακόμη και μια μικρή πιθανότητα να προκύψει θα πρέπει να κάνει τους πάντες να σκεφτούν καλά το πού μπορεί να οδηγήσει αυτή η σύγκρουση.

Αυτή η επικίνδυνη κατάσταση δημιουργεί ένα πανίσχυρο κίνητρο για να βρεθεί μια διπλωματική λύση στον πόλεμο. Δυστυχώς, ωστόσο, δεν υπάρχει πολιτική διευθέτηση στον ορίζοντα, καθώς αμφότερες οι πλευρές είναι σταθερά δεσμευμένες σε πολεμικούς στόχους που καθιστούν τον συμβιβασμό σχεδόν αδύνατο. Η κυβέρνηση Μπάιντεν θα έπρεπε να είχε συνεργαστεί με την Ρωσία για την επίλυση της κρίσης στην Ουκρανία πριν ξεσπάσει ο πόλεμος τον Φεβρουάριο. Είναι πολύ αργά τώρα για να φτάσει σε μια συμφωνία. Η Ρωσία, η Ουκρανία και η Δύση έχουν κολλήσει σε μια τρομερή κατάσταση χωρίς προφανή διέξοδο. Μπορεί κάποιος μόνο να ελπίζει ότι οι ηγέτες αμφότερων των πλευρών θα διαχειριστούν τον πόλεμο με τρόπους που θα αποφεύγουν την καταστροφική κλιμάκωση. Για τα δεκάδες εκατομμύρια των ανθρώπων των οποίων οι ζωές διακυβεύονται, ωστόσο, αυτή είναι μικρή παρηγοριά.