«Όταν πάρει τέλος ο ρωσικός ιμπεριαλισμός, θα έχουμε επιτέλους ειρήνη στην Ευρώπη»

Γιατί ο Πούτιν επιμένει ότι Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ένα έθνος; Ποια είναι η αλήθεια για την ιστορία της Ουκρανίας; Μισούν οι Ουκρανοί τον Τσαϊκόφσκι; Και τι συνδέει τον Πούσκιν με τον Πούτιν; Ο ουκρανός φιλόσοφος Volodymyr Yermolenko (Βολοντιμίρ Γερμολένκο) μας συστήνει τη χώρα που αμύνεται απέναντι σε μια τεράστια αποικιοκρατική δύναμη.

Της Κατερίνας ΟΙκονομάκου*

Μια ημέρα πριν μιλήσουμε, η ουκρανική πρωτεύουσα είχε ξυπνήσει με την είδηση ότι μια πολυκατοικία είχε δεχτεί επίθεση από ρωσικό πύραυλο. Ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του και άλλοι έξι τραυματίστηκαν. Η φωτογραφία ενός επτάχρονου κοριτσιού πάνω σε φορείο το οποίο έβγαλαν ζωντανό από το κτίριο οι πυροσβέστες, έκανε τον γύρο του κόσμου. «Το χθεσινό χτύπημα είναι μια ένδειξη για τις προθέσεις της Ρωσίας και ως τέτοια μας ανησυχεί πολύ», λέει ο Βολοντιμίρ Γερμολένκο ( φωτο επάνω), που μας μιλάει μέσω zoom από το διαμέρισμά του στο Κίεβο. Η γυναίκα του με τις τρεις κόρες τους βρίσκονται μακριά. Έφυγαν από την πόλη όταν ξέσπασε ο πόλεμος.

Ο Γερμολένκο είναι φιλόσοφος, συγγραφέας και διευθυντής του Ukraineworld.orgukraineworld.org, μιας multimedia πλατφόρμας που δημιουργήθηκε την περίοδο της εξέγερσης στο Μαϊντάν, για να εξηγήσει την Ουκρανία στον κόσμο. «Παρακολουθώντας τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, έχετε την εντύπωση ότι υπάρχει κάτι που δεν έχουν κατανοήσει ή έχουν καταλάβει λάθος για την Ουκρανία;» τον ρώτησα κάποια στιγμή. «Ολόκληρη η ιστορία της χώρας και του λαού είναι άγνωστη», μου λέει. «Ο κόσμος δεν μας έβλεπε, δεν γνώριζε τίποτε για την ιστορία της Ουκρανίας. Αλλά αυτό θα μπορούσε να το πει κανείς και για τους ίδιους τους Ουκρανούς. Διότι εκείνοι οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να μεταδώσουν αυτήν την ιστορία, είτε εκτελέστηκαν τη δεκαετία του ’30, είτε χάθηκαν αργότερα στα στρατόπεδα».

IS: Έχετε γράψει ότι η ελευθερία είναι το κύριο συστατικό της ουκρανικής πολιτικής ταυτότητας. Είναι εύκολο να μου περιγράψετε αυτήν την ταυτότητα και να μου εξηγήσετε πώς διαμορφώθηκε μέσα στον χρόνο;

Η Ουκρανία είναι πολυεθνική, πάντα ήταν – γνωρίζετε άλλωστε πόσο έντονο είναι ειδικά το ελληνικό στοιχείο στη χώρα, το βλέπει κανείς στα ονόματα τόσων πόλεων, ανάμεσα στις οποίες είναι και η Μαριούπολη, που καταστράφηκε από τους Ρώσους, η Χερσώνα, η Μελιτόπολη. Η ουκρανική ταυτότητα διαμορφώθηκε σε ένα πολυεθνικό περιβάλλον, όπου μιλιούνται δυο γλώσσες. Είμαστε όλοι δίγλωσσοι, όλοι μιλάμε και ουκρανικά και ρωσικά. Ως πολιτική οντότητα, η Ουκρανία περιλαμβάνει όλες τις μονοθεϊστικές θρησκείες. Έχει επίσης έναν ξεχωριστό πολιτισμό, διαφορετικό από τον ρωσικό και τον λευκορωσικό – έχουμε τις δικές μας παραδόσεις, τη δική μας μουσική, τη λογοτεχνία μας. Αλλά ακόμη κι έτσι, όλα αυτά μαζί δεν θα ήταν αρκετά για να συγκροτήσουν μια ξεχωριστή πολιτική ταυτότητα.

Η ιδέα, λοιπόν, της hromada είναι ότι η πολιτική δεν είναι μια υπόθεση που έρχεται από πάνω προς τα κάτω, δεν έρχεται από τον αυτοκράτορα ή τον τσάρο, αλλά από την οργάνωση των πολιτών σε έναν συγκεκριμένο τόπο. Και μια κοινωνία γεννιέται μέσα από την συνάντηση και την ενσωμάτωση των διαφορετικών κοινοτήτων. Έτσι το κράτος είναι ένα είδος κοινότητας που αποτελείται από πολλές μικρότερες κοινότητες. Είναι μια Πολιτεία, μπορεί να πει κανείς. Υπάρχει, λοιπόν, μεγάλη συζήτηση για την επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας στην ουκρανική πολιτική παράδοση.

Μια άλλη σχέση με την ελληνική αρχαιότητα, που επίσης συνδέεται με το θέμα της ελευθερίας, ανιχνεύει κανείς στο αρχετυπικό έργο της μοντέρνας ουκρανικής λογοτεχνίας, την «ΑινειάδαEneida» του Ιβάν ΚοτλιαρέφκσιIvan Kotliarevsky – The first modern Ukrainian writer. Ο Κοτλιαρέφκσι έγραψε μια χιουμοριστική εκδοχή της Αινειάδας του ΒιργιλίουThe Aeneid – Virgil. Ο Αινείας του Βιργιλίου είναι ένας αντι-Οδυσσέας. Ο Κοτλιαρέφκσι, λοιπόν, αποδόμησε τον ρωμαϊκό μύθο και αυτό που λέω πάντα είναι ότι ο Αινείας του είναι ένας αντι-Αινείας κι ο Κοτλιαρέφκσι επιστρέφει με έναν τρόπο στην Οδύσσεια, διότι θέλει την επιστροφή του ήρωά του στην πατρίδα του.

Και οι σχέσεις δεν σταματούν εκεί. Την εποχή του μπαρόκ, στο Κίεβο ανθούσαν οι κλασικές σπουδές, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στη Μόσχα. Καθόλου τυχαία, οι πρώτοι μεταφραστές του Ομήρου στα ρωσικά ήταν Ουκρανοί που είχαν λάβει κλασική παιδεία στην περίφημη Ακαδημία ΜοχίλαFoundation of the Kyiv-Mohyla Academy – National University of Kyiv-Mohyla Academy, που ήταν το πρώτο πανεπιστήμιο στην Ανατολική Ευρώπη.

IS: Ιστορικά, η Ουκρανία έχει διαφορετική σχέση με την Ευρώπη από ό,τι η Ρωσία;

Ναι, απολύτως. Έχει μεγάλη σημασία, για παράδειγμα, ότι στη ρωσική παράδοση υπάρχει τεράστια καχυποψία απέναντι στη σκέψη του Αριστοτέλη. Τους ενδιέφερε πολύ περισσότερο να αναβιώσουν τη νεοπλατωνική φιλοσοφία – και ξέρουμε ότι ο Πλάτωνας ελάχιστα συνέβαλε στις ευρωπαϊκές πολιτικές παραδόσεις. Ειδικά στη διάρκεια του 20^ου αιώνα έχει ασκηθεί πολλή κριτική στη σκέψη του.

IS: Μπορείτε να μου δώσετε ένα απλό παράδειγμα που δείχνει πώς εκδηλώνεται σήμερα αυτή η διαφορετική πολιτική κληρονομιά στην ουκρανική και τη ρωσική κοινωνία;

Λοιπόν, παρακολουθώντας τις δημοσκοπήσεις στη Ρωσία μπορεί κανείς να διαπιστώσει κάτι που είναι πολύ διαδεδομένο στη ρωσική κοινωνία: την αντίληψη ότι η ιστορία και η πολιτική είναι κάτι σαν φυσική καταστροφή, με την έννοια ότι τα άτομα δεν έχουν καμιά δυνατότητα να επηρεάσουν και ότι το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να υποταχθούν ή να φύγουν. Τεράστια μερίδα των Ρώσων πιστεύουν ότι τίποτε δεν εξαρτάται από τους ίδιους, ότι δεν έχουν καμιά ευθύνη για τις εξελίξεις, ότι οι ηγέτες τους ξέρουν καλύτερα.

IS: Παίζει ρόλο το γεγονός ότι στην Ουκρανία είναι πολύ πιο ανεπτυγμένη η Κοινωνία των Πολιτών;

Αυτό το ακούω πολύ συχνά, αλλά πρόκειται για παρανόηση. Η κινητοποίηση αφορά το σύνολο του πληθυσμού. Το λέω γιατί έχει σημασία και θα το εξηγήσω. Υπάρχει μια πολύ διαδεδομένη άποψη σύμφωνα με την οποία η εξέγερση της αξιοπρέπειας στο Μαϊντάν ήταν μια εξέγερση της μεσαίας τάξης. Εγώ διαφωνώ με αυτήν την ερμηνεία της πραγματικότητας. Διότι και στη Ρωσία υπάρχει μεσαία τάξη. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι στη Ρωσία υπάρχει μια άβυσσος ανάμεσα στη μορφωμένη μεσαία τάξη και τον απλό λαό, τους πιο φτωχούς και λιγότερο μορφωμένους ανθρώπους. Στην Ουκρανία δεν υπάρχει τέτοια άβυσσος ανάμεσα στις διαφορετικές τάξεις. Η μεσαία τάξη στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν μπορεί να αλλάξει την ιστορία. Μπορεί να διαμορφώσει και να προβάλει ιδέες, να συγκεντρώσει κεφάλαια, αλλά για να αλλάξουν τα πράγματα πρέπει να κινητοποιηθούν μαζικά οι πολίτες από τις μικρές πόλεις και τα χωριά. Σε στιγμές όπως αυτή που ζούμε, αυτοί οι άνθρωποι είναι τα υποκείμενα της ιστορίας. Και στην Ουκρανία είναι πολλοί αυτοί οι άνθρωποι.

IS: Με δεδομένη αυτήν τη μακρά παράδοση, πώς έφτασε να διαδοθεί, να γίνει κάποια στιγμή σχεδόν κυρίαρχο το ρωσικό αφήγημα –και είναι και το αφήγημα που επικαλείται ο Βλαντίμιρ Πούτιν– σύμφωνα με το οποίο οι Ουκρανοί είναι τα αδέλφια των Ρώσων κι ότι πρόκειται για το ίδιο έθνος;

Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Πρώτα απ’ όλα, υπάρχει μια μεγάλη παράδοση της ρωσικής ιστοριογραφίας –στην οποίαν οι Ουκρανοί είχαν εκφράσει ισχυρές αντιθέσεις κατά τον 19^ο αιώνα– που προτάσσει τον ισχυρισμό ότι οι Ρώσοι, οι Λευκορώσοι και οι Ουκρανοί δεν είναι ξεχωριστά έθνη, αλλά αποτελούν ένα ενιαίο έθνοςΕίναι οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι το ίδιο έθνος;. Αυτή η θεωρία, λοιπόν, εμφανίζεται ήδη από τον 19^ο αιώνα, αλλά λίγο αμβλύνεται την περίοδο της ΕΣΣΔ.

Κι αυτό θα συμβεί διότι ο Λένιν –λαμβάνοντας υπόψη πρωτίστως τον ουκρανικό αγώνα της ανεξαρτησίας– είχε την πρόθεση να μετατρέψει μία αυτοκρατορία σε ομοσπονδία κι έτσι προέκυψαν οι σοβιετικές δημοκρατίες, καθεμιά με τα δικά της σύνορα, τη δική της πρωτεύουσα, τη δική της διοίκηση. Βεβαίως κανένα από αυτά τα κράτη δεν είχε αυτονομία· όλα ελέγχονταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο ήταν ένα είδος υπερεθνικής δομής. Αλλά τουλάχιστον υπήρχαν αυτά τα στοιχειώδη ξεχωριστά σχήματα.

Πρόκειται για ένα ψέμα, για μια ιμπεριαλιστική κατασκευή. Διότι τι κάνεις για να αποδείξεις ότι πρόκειται για ένα, ενιαίο έθνος; Κάνεις δυο πράγματα: πρώτον, απαγορεύεις ή περιθωριοποιείς τη χρήση της λευκορωσικής και της ουκρανικής γλώσσας, την ώρα που τους προωθείς τη διάδοση της ρωσικής. Το δεύτερο που κάνεις είναι οι μαζικές αλλαγές στη δημογραφική σύνθεση των πληθυσμών – δηλαδή εκτοπίζεις ολόκληρες ομάδες ανθρώπων.

IS: Σε ποιες περιοχές της Ουκρανίας συνέβη αυτό;

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κριμαία, όπου στις αρχές του 20^ου αιώνα οι κάτοικοι ήταν κατά 90% Τάταροι και περίπου 10% Έλληνες. Πώς έφτασαν στα τέλη του 20^ου αιώνα να είναι στην πλειοψηφία τους Ρώσοι; Μέσω των εκτοπισμών. Μεγάλες ομάδες πληθυσμού εκδιώχθηκαν και στη θέση τους μεταφέρθηκαν εκεί Ρώσοι. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει σήμερα στις κατεχόμενες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας. Μιλούσαμε νωρίτερα για την Μαριούπολη – μισό εκατομμύριο άνθρωποι εκτοπίστηκαν από εκεί στη Ρωσία.

IS: Αυτόν τον καιρό βλέπουμε να αποκαθηλώνεται από τις ουκρανικές πόλεις οτιδήποτε παραπέμπει στη Ρωσία – αναφέρομαι σε ονόματα δρόμων και οργανισμών που ανακαλούν μεγάλες προσωπικότητες του ρωσικού πολιτισμού. Ο ουκρανός υπουργός πολιτισμού μίλησε για μια διαδικασία απο-ρωσοποίησης και αποαποικιοποίησης. Είναι απαραίτητο αυτό;

Ναι, είναι σημαντικό. Κάθε ονοματοδοσία είναι μια μετονομασία και μια απο-ονοματοδοσία. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Στο κέντρο του Κιέβου βρίσκεται η μεγάλη μας Μουσική Ακαδημία, που έφερε το όνομα του Τσαϊκόφσκι. Ο Πιοτρ Τσαϊκόφσκι ήταν Ρώσος με ουκρανο-πολωνικές ρίζες. Στράφηκαν ξαφνικά οι Ουκρανοί εναντίον του Τσαϊκόφσκι; Όχι, καθόλου, εξακολουθούμε να ακούμε τη μουσική του.

IS: Πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύτηκε ένα άρθρο σας με τον τίτλοFrom Pushkin to Putin: Russian Literature’s Imperial Ideology | Foreign Policy «Από τον Πούσκιν στον Πούτιν: Μια διαδρομή του ρωσικού ιμπεριαλισμού». Λέτε ότι τα έργα της ρωσικής λογοτεχνίας συνέβαλαν στη διαμόρφωση, τη διάδοση και την εμπέδωση της αυτοκρατορικής ιδεολογίας και της εθνικιστικής κοσμοθεωρίας της Ρωσίας.

IS: Για ποιο λόγο δεν το έχουμε κάνει μέχρι σήμερα;

Κοιτάξτε, οι Ρώσοι παρουσιάζονταν πάντα σαν ένα είδος εναλλακτικής στη Δύση. Ισχυρίζονταν ότι με έναν τρόπο ήταν και οι ίδιοι μια αποικία της Δύσης ή έστω ότι αποτελούσαν τη φωνή των λαών που έχουν βιώσει τη δυτική αποικιοκρατία. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι οι Ρώσοι είναι κανονικοί αποικιοκράτες, οι οποίοι έκαναν σε άλλους λαούς τα ίδια και χειρότερα από τους δυτικούς αποικιοκράτες. Το πρόβλημα είναι πως όταν οι δυτικοί διανοούμενοι μελετούσαν τον ρωσικό πολιτισμό, αναζητούσαν εκεί ένα εναλλακτικό αφήγημα. Αλλά ήταν αφελείς σε ό,τι αφορά τον ρωσικό ιμπεριαλισμό. Έτσι αποδέχτηκαν και υιοθέτησαν την εκδοχή που παρουσίαζαν οι Ρώσοι για τον εαυτό τους.

IS: Στο άρθρο σας κάνετε παραλληλισμούς ανάμεσα σε ένα ποίημα του Πούσκιν και το περιεχόμενο της ρωσικής προπαγάνδας. Μπορείτε να μου το εξηγήσετε;

Βεβαίως, υπάρχει ένα ποίημα του Πούσκιν, με τίτλο «Πολτάβα»Poltava (poem), το οποίο είναι ξεκάθαρα αντι-ουκρανικό. Νομίζω ότι γράφτηκε ως αντίδραση σε μια πολύ ρομαντική εικόνα του αρχηγού των Κοζάκων Ιβάν ΜαζέπαIvan Mazepa στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, για παράδειγμα στο έργο του λόρδου ΜπάιρονMazeppa (poem). Ο στόχος του Πούσκιν ήταν να παρουσιάσει τον Μαζέπα σαν κακό πατριώτη και κακό πολιτικό, κυρίως όμως αυτό που επεδίωκε ήταν να παρουσιάσει τους Ουκρανούς σαν ένα έθνος του παρελθόντος, ένα έθνος που δεν έχει δικαίωμα στο μέλλον. Έτσι έβλεπε ο Πούσκιν τους Ουκρανούς, σαν έναν λαό βαρβάρων, έναν λαό με αιματηρό παρελθόν. Κι αυτό είναι σήμερα και το επίσημο ρωσικό αφήγημα – ότι οι Ουκρανοί είναι φασίστες, είναι νεοναζί.

Δεν κατηγορώ, βεβαίως, τη ρωσική λογοτεχνία για την εισβολή, όχι βέβαια. Λέω, όμως, ότι πρέπει να πάρουμε μιαν απόσταση, να μην είμαστε αφελείς, να τη δούμε με βλέμμα κριτικό. Νομίζω ότι η απο-αποικιοποίηση που ξεκίνησε κατά τον 20^ο αιώνα πρέπει να ολοκληρωθεί. Πρέπει να έρθει το τέλος του ρωσικού ιμπεριαλισμού – αλλά αυτή η διαδικασία θα είναι πάρα πολύ οδυνηρή και πιστεύω ότι αυτό είναι κάτι που οι Ρώσοι έχουν καταλάβει. Αλλά για να έχουμε επιτέλους ειρήνη στην Ευρώπη, πρέπει ο ρωσικός ιμπεριαλισμός να πάρει τέλος.

IS: Γνωρίζετε, ασφαλώς, την αρκετά διαδεδομένη άποψη ότι θα ήταν προτιμότερο οι Ουκρανοί να κάνουν κάποιες παραχωρήσεις, ώστε να βρεθεί μια διέξοδος, να μην ταπεινωθεί ο Πούτιν και να πάρει τέλος ο πόλεμος.

Μα τι άλλο πια να δώσουμε στον Πούτιν; Πού σταματάει αυτό; Το ερώτημά μου σε αυτούς που λένε ότι πρέπει κάτι να δώσουμε στον Πούτιν είναι το εξής: Οι Ρώσοι κατέλαβαν την Κριμαία, έχουν καταλάβει μέρος του Ντονμπάς και συνεχίζουν. Κάθε κατοχή φέρνει ακόμη περισσότερη κατοχή. Δεν θα είχαμε δει τη γενοκτονική επίθεση στη Μαριούπολη εάν δεν είχαν καταλάβει την Κριμαία – γιατί οι Ρώσοι από εκεί εξαπέλυσαν την επίθεσή τους στη Μαριούπολη. Και δεν θα είχαν, επίσης, καταλάβει την Χερσώνα αν δεν είχαν προηγουμένως καταλάβει την Κριμαία. Οπότε πού σταματάει αυτό; Ποια εγγύηση υπάρχει ότι δεν θα συνεχίσουν;

Ένας από αυτούς τους σοφούς ανθρώπους ήταν μάλιστα κι ένας από τους ιδρυτικούς πατέρες της Ενωμένης Ευρώπης, ο Ρίχαρντ Κουντενχόβε-ΚαλέργκιRichard von Coudenhove-Kalergi –συστήνω σε όλους να διαβάσουν την «Πανευρώπη»Richard Coudenhove-Kalergi, Paneuropa | cvce.eu του, είναι ένα οραματικό κείμενο– ο οποίος έλεγε ότι ήταν αναπόφευκτη η διάσπαση της Πολωνίας. Διότι υπήρχαν αυτές οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, η γερμανική και η ρωσική, που θα διεκδικούσαν τον χώρο της. Έτσι και σήμερα, λοιπόν, η Ρωσία δεν ξεκίνησε τον πόλεμο εναντίον μας επειδή το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε, αλλά ακριβώς επειδή το ΝΑΤΟ δεν επεκτάθηκε στην Ουκρανία.

ΠΗΓΗ:insidestory.gr