Οι αιρέσεις υπό το μικροσκόπιο των επιστημόνων
Του Γιώργου Κουμουλλή*
Οι διαμαρτυρίες για την επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου από μια ομάδα βαθιά θρησκευόμενων ορθοδόξων χριστιανών με πανό όπως «Τον Πάπα να καταράσθε, αυτός θα είναι η αιτία των επερχόμενων κακών» ή «Ο αιρετικός Πάπας είναι persona non grata στην ορθόδοξη Κύπρο» και άλλα παρόμοια σε συνδυασμό με την άρνηση 7 μελών της Ιεράς Συνόδου που δηλώνουν ότι δεν θέλουν να έχουν καμία σχέση με τους καθολικούς και γι΄αυτό δεν παρευρέθηκαν στην υποδοχή του Πάπα στην Αρχιεπισκοπή θέτει επί τάπητος το θέμα των αιρέσεων. Είναι μια συμπεριφορά, για να μην πω στενοκεφαλιά, που απογοητεύει τους στοιχειωδώς νοήμονες πολίτες. Ειδικά, όμως, θα απογοήτευε τον κορυφαίο Άγγλο φιλόσοφο και διαφωτιστή John Locke ο οποίος ενδιέτριψε πάνω σ’ αυτό το θέμα πριν…3,5 αιώνες, το 1689, κυκλοφορώντας το βιβλίο του“A Letter Concerning Toleration” («Επιστολή για την ανεξιθρησκία», μετάφραση Γιάννη Πλάγγεση, 1998). Ο χώρος και οι αρμοδιότητες μου δεν μου επιτρέπουν παρά να επισημάνω την επικαιρότητα του βιβλίου αυτού στο δικό μας περιβάλλον.
Τι είναι όμως «αίρεση»; Πριν απαντήσουμε αυτό το ερώτημα, υπενθυμίζω ότι η χριστιανική Εκκλησία δεν είναι μία αλλά πολλές (Ορθόδοξη, Καθολική, Διαμαρτυρόμενη και τόσες άλλες). Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία αίρεση αποκαλείται το θεολογικό δόγμα ή σύστημα, το οποίο έχει απορριφθεί από την (Ορθόδοξη) εκκλησία, διότι σφάλει ως προς την Αλήθεια. Ποια είναι όμως η Αλήθεια; Η Αλήθεια της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι παραπλάνηση π.χ. για την Καθολική Εκκλησία και αντιστρόφως. Όπως εξηγεί ο Locke «Κάθε εκκλησία είναι ορθόδοξη για τον εαυτό της, και εσφαλμένη και αιρετική για τις άλλες. Γιατί βέβαια, αυτά που πιστεύει μια εκκλησία τα πιστεύει ως αληθινά, και οτιδήποτε το αντίθετο το καταδικάζει ως εσφαλμένο» (Βλ. «Επιστολή για την ανεξιθρησκία», σελ. 147). Και ας μην ξεχνάμε ότι ο Βούδας, ο Ιησούς και ο Μωάμεθ ήταν όλοι αιρετικοί στη δική τους εποχή!
Βέβαια η λέξη αίρεση δεν συνδέεται κατ΄ανάγκη με την θρησκευτική έννοια. Γενικά είναι μια γνώμη εντελώς αντίθετη με αυτό που είναι ευρέως αποδεκτό, π.χ. αποκαλούμε αιρετικούς αυτούς που δεν πιστεύουν στην ύπαρξη του κορωνοϊού. Για έναν πιο ακριβή και πιο χρήσιμο ορισμό, μια ορθοδοξία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως «ένα δημόσιο επίσημο σύνολο πεποιθήσεων».
Σύμφωνα με τους κοινωνικούς επιστήμονες, η πρόοδος στην ορθολογική κατανόηση μπορεί να επιτευχθεί με τουλάχιστον τρεις τρόπους: 1) Μέσα από νέες ιδέες που αναδύονται, 2) Μέσω της τελειοποίησης ενός υπάρχοντος συνόλου ιδεών ή 3) Μέσω της αίρεσης! Η αίρεση είναι εσφαλμένη μόνο όταν η ορθόδοξη άποψη που αμφισβητεί είναι σωστή. Αυτό υποδηλώνει ότι μπορούμε να σκεφτόμαστε με όρους «καλές και κακές αιρέσεις» για την ανθρωπότητα: οι καλές αιρέσεις είναι αυτές που ωφελούν τον ανθρώπινο πολιτισμό, φέρνοντας τη δεξαμενή των εγκεκριμένων πεποιθήσεών πιο κοντά στην τελική αλήθεια. Οι κακές αιρέσεις βασίζονται σε ψέματα, αμορφωσιά ή φαντασιώσεις, π.χ. κάποιοι υποστηρίζουν διάφορες συνομωσίες σχετικά με τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού. Μια απ΄αυτές θεωρεί ότι στα συστατικά των εμβολίων, περιέχεται και μικροτσίπ για να μας ελέγχουν – ποιοι και γιατί εγώ δεν έχω καταλάβει. Ως αποτέλεσμα αυτής της αίρεσης η Pfizer θεώρησε σωστό να εκδώσει ανακοίνωση, δημοσιεύοντας τα 10 συστατικά, απορρίπτοντας τις θεωρίες συνωμοσίας για τσιπάκι. Δεν χρειάζεται φυσικά ιδιαίτερη επιχειρηματολογία για να αποδειχθεί πως πρόκειται για «ψεκασμένη» θεωρία. Αυτές οι αιρέσεις είναι επιζήμιες για την ανθρωπότητα: σπαταλούνται πόροι και φαιά ουσία και αποδεικνύονται ακόμα και θανατηφόρες όπως μαρτυρεί η τραγική περίπτωση του θανάτου 51χρονου δασκάλου από την Λάρνακα τις προάλλες
Ας εξετάσουμε όμως την καλή όψη των αιρέσεων. Η περίπτωση του «αιρετικού» Γαλιλαίου είναι, ίσως, το καλύτερο παράδειγμα διότι δείχνει με ιδιαίτερη σαφήνεια ότι μια πράξη αίρεσης, με την έννοια της αμφισβήτησης των σημαντικών ιδεών των εξουσιαστών , μπορεί να είναι εποικοδομητική. Αξίζει να αναφέρω το σκεπτικό της καταδίκης του Γαλιλαίου από το Ιερό Δικαστήριο: «Η πρόταση (του Γαλιλαίου) ότι ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου και δεν έχει καμία τοπική κίνηση είναι ανόητη και παράλογη στη φιλοσοφία και τυπικά αιρετική, εφόσον έρχεται σε ρητή αντίφαση σε πολλά σημεία με το πνεύμα της Αγίας Γραφής» (Βλ. Εγκυκλοπαίδεια Britannica). Η περιπέτεια του Γαλιλαίου μας διδάσκει (α) ό,τι συνιστά σήμερα αίρεση μπορεί αύριο να είναι ορθοδοξία, (β) να μην τιμωρούμε ή λοιδορούμε κάποιον αν δεν σκέφτεται όπως εμείς και (γ) πάνω απ΄όλα να μην καταδικάζουμε σε θάνατο κάποιον λόγω των διαφορετικών του πεποιθήσεών όπως, δυστυχώς, συμβαίνει και σήμερα ακόμα σε κάποιες χώρες. Αυτά τα συμπεράσματα επιβεβαιώνονται και από την περίπτωση του Δαρβίνου που κάποτε θεωρείτο αιρετικός και απόβλητος της κοινωνίας. Η ειρωνεία είναι ότι σήμερα ο χριστιανισμός θεωρείται αίρεση στη Δύση από τις νεοδαρβινικές μορφωμένες πολιτιστικές αρχές λόγω των μυρίων ανακριβειών στο Βιβλίο της Γένεσης.
Τελειώνοντας, θα σύστηνα στους Μητροπολίτες και σ΄αυτούς που θεωρούν τον Πάπα αιρετικό και τον γιουχάιζαν έξω από το ΓΣΠ να διαβάσουν προσεκτικά το βιβλίο του Locke περί αιρέσεων. Ίσως τότε πέσουν οι παρωπίδες τους και ανοίξουν οι ορίζοντες τους για να αποβάλουν τη θρησκευτική μισαλλοδοξία που τους διακατέχει . Τότε θα αντιληφθούν ότι η ισοτιμία και η φιλία πρέπει πάντοτε να τηρούνται αμοιβαία από τις διάφορες εκκλησίες, όπως και τα επί μέρους άτομα, χωρίς καμιά αξίωση κυριαρχίας της μιαs πάνω στην άλλη.
*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συντακτών τους/ ΠΗΓΗ: Εφημερίδα : Πολίτης
