Ο Τάσος Παπαδόπουλος γράφει για το 1974 με αγάπη και πόνο τόσο για την Κύπρο όσο και για τους ανθρώπους της
Του Πέτρου Παπαπολυβίου,
Κοσμήτορα του Πανεπιστημίου Κύπρου*
Η κυκλοφορία του βιβλίου του δημοσιογράφου Τάσου Παπαδόπουλου, με τίτλο «Όταν η Κύπρος εάλω», μας δίνει την ευκαιρία να συζητήσουμε τις επώδυνες πτυχές της εθνικής τραγωδίας που συντελέστηκε στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974. Για αυτό και οφείλω να ευχαριστήσω τους οργανωτές για την τιμητική πρόσκλησή τους να μιλήσω απόψε στην παρουσίαση του βιβλίου.
Θα ξεκινήσω σημειώνοντας τη χρονική συγκυρία που γίνεται η αποψινή παρουσίαση, σε μια περίοδο όπου, εδώ και μερικές μέρες εκτυλίσσεται εδώ δίπλα μας, στη Συρία, ένα νέο κεφάλαιο του Μεσανατολικού δράματος με εντελώς απρόβλεπτες συνέπειες για την επόμενη μέρα στην περιοχή μας και στις εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες εν αναμονή και της ανάληψης της διακυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, για δεύτερη φορά, του Ντόναλντ Τραμπ, ενός κατ’ εξοχήν απρόβλεπτου πολιτικού ηγέτη.
Στα καθ’ ημάς, το βιβλίο κυκλοφορεί σε μια χρονιά όπου συμπληρώνονται πενήντα χρόνια ύστερα από το χουντικό πραξικόπημα και τις δύο φάσεις της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Η φετινή επέτειος μας δίνει την ευκαιρία για πικρούς επετειακούς απολογισμούς και αποτιμήσεις για τον λόγο ότι η χρονική συγκυρία έφερε όπως η πεντηκοστή επέτειος από το 1974 να ακολουθήσει, κατά δύο χρόνια, την εκατοστή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, συνδέοντας άμεσα, στο σύγχρονο συλλογικό υποσυνείδητο, τις δύο μεγαλύτερες εθνικές τραγωδίες του νεότερου Ελληνισμού, που απέχουν μεταξύ τους πενήντα δύο χρόνια. Δυο τραγωδίες που σημάδεψαν τη Νεοελληνική Ιστορία με τις εικόνες και τις μνήμες του ξεριζωμού και της προσφυγιάς, των θυμάτων του πολέμου, της αιχμαλωσίας και του δράματος των αγνοουμένων. Αν θυμηθούμε και την επέτειο που τιμήσαμε πριν από τρία χρόνια, με τον πανηγυρικό εορτασμό, έστω και υπό συνθήκες πανδημίας, των διακοσίων χρόνων από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, θα συμφωνήσουμε ότι μας δόθηκε μια ευκαιρία επαναξιολόγησης και αναστοχασμού, για να δούμε, ως Ελληνισμός και ως Έλληνες και Ελληνίδες με μεγαλύτερη ωριμότητα το νεότερο και σύγχρονο ιστορικό μας παρελθόν. Για μας ειδικότερα, εδώ στην Κύπρο, οι τρεις επέτειοι, του 1821, του 1922 και του 1974, είτε το θέλουμε είτε όχι πρέπει να θεωρηθούν και να μελετηθούν υπό το πρίσμα μιας ενιαίας διαδρομής.
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε απόψε είναι, λοιπόν, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη φετινή επέτειο. Το γράφει ένας δημοσιογράφος με τεράστια πείρα και πολύχρονη εμπειρία, στην Ελλάδα και στην Κύπρο, ο Τάσος Παπαδόπουλος. Ο συγγραφέας παρουσιάζει στο βιβλίο του το προϊόν της δικής του πολύχρονης μελέτης και τριβής με τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου και ειδικά το κεφάλαιο που συνδέεται με την τραγωδία του 1974 συνεισφέροντας στον σχετικό διάλογο. Όσα καταγράφει είναι αποτέλεσμα έρευνας και συστηματικής μελέτης, τριβής με το αντικείμενο, σοβαρότητας, στέρεης και άριστης γνώσης του πολιτικού σκηνικού, στην Κύπρο και στην Ελλάδα.
Ο Τάσος Παπαδόπουλος ξεκινά το βιβλίο του, που είναι η σύνοψη της έρευνας και των συμπερασμάτων του από τη διαδικασία που περιγράφηκε παραπάνω, με πρόλογο του συναδέλφου του δημοσιογράφου και ερευνητή – συγγραφέα Μιχάλη Ιγνατίου, ο οποίος αναφέρει ότι είχε παροτρύνει τον συγγραφέα του βιβλίου πριν από είκοσι χρόνια να αξιοποιήσει το πλούσιο υλικό που είχε συγκεντρώσει από τότε εκδίδοντας ένα βιβλίο για πρόσωπα που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην τραγωδία της Κύπρου.
Όπως γράφει ο ίδιος ο Τάσος Παπαδόπουλος στον δικό του πρόλογο, το βιβλίο του είναι αποτέλεσμα προσπάθειας τριάντα χρόνων. Και είναι συνδυασμός της επαγγελματικής του ιδιότητας και του προσωπικού του ενδιαφέροντος αλλά και της αρχειακής του έρευνας για το Κυπριακό. Παρουσιάζονται σημαντικά έγγραφα της περιόδου γνωστά ή εντελώς άγνωστα ή οι απόψεις πρωταγωνιστών που είχαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων μέσα από τα δικά τους βιβλία. Στέκομαι πρώτα σε μια δική μου επισήμανση. Το βιβλίο είναι γραμμένο με σοβαρότητα και την πρέπουσα αποστασιοποίηση. Όπως πρέπει να γράφεται η ιστορία. Δυστυχώς έχουμε φτάσει για ένα μεγάλο μέρος της τρέχουσας ελληνικής βιβλιογραφίας για το 1974 σε ένα εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο, όπου τίποτε δεν θεωρείται αυτονόητο πια. Διαβάζουμε αποδομητικούς λιβέλλους, απίστευτες ανοησίες, ανθρώπους που γράφουν υποτίθεται ιστορία αφρίζοντας μίσος για το παρελθόν και για ιστορικά πρόσωπα που έχουν αποβιώσει εδώ και δεκαετίες και αναπαράγουν σκουπίδια εμφύλιας μισαλλοδοξίας. Την ώρα που η μισή Κύπρος εξακολουθεί να βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή.
Για αυτό τον λόγο καλωσορίζουμε με πραγματική χαρά κάθε νέο σοβαρό βιβλίο για την ιστορία της Κύπρου, όπως αυτό που παρουσιάζουμε απόψε. Όπως σημειώνει κλείνοντας το βιβλίο του ο Παπαδόπουλος, τα όσα περιγράφονται στο βιβλίο του από τους πρωταγωνιστές επιτρέπουν με ευκολία στον αναγνώστη, χωρίς χειραγώγηση και περιττές εξηγήσεις να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα. Ή να αποκτήσει επιπλέον υλικό ανάλυσης και ερμηνείας γεγονότων και ρόλων, των προσώπων της εποχής. Οφείλω να υπογραμμίσω, ως Κύπριος αναγνώστης, ότι ο Παπαδόπουλος γράφει για το 1974 με αγάπη και πόνο τόσο για την Κύπρο όσο και για τους ανθρώπους της, γράφει με τη δέουσα απόσταση αλλά είναι ξεκάθαρο ότι γράφει νιώθοντας το βάρος του Κυπριακού για τους ίδιους τους κατοίκους του νησιού.
Η συγγραφή ενός βιβλίου για το 1974 αποτελεί, πέρα από τη σημασία του για την καταγραφή της σύγχρονης ιστορίας του ημικατεχόμενου νησιού μας, πολύτιμη συμβολή για τη διάσωση της συλλογικής ιστορικής μνήμης. Πάντοτε, μέσα από μια επώδυνη διαδικασία για τον αφηγητή / συγγραφέα: όσο οδυνηρή είναι η ανάξεση ενός ανοικτού τραύματος εδώ και μισό τώρα αιώνα. Και από την άλλη, για τον αναγνώστη, κάθε καλογραμμένο βιβλίο για το 1974 εκτός από το ότι είναι πολύ χρήσιμο, αποτελεί «γροθιά στο στομάχι» με όσα καταγράφει.
Και επιτρέψτε μου να υπενθυμίσω και απόψε μια αξιοπρόσεκτη παράμετρο της ελληνικής ιστοριογραφίας του 1974: το βαρύ πέπλο της «επίσημης» βιβλιογραφικής σιωπής από τους αρμόδιους φορείς, στην Ελλάδα, κυρίως, και στην Κύπρο. Με ελάχιστες εξαιρέσεις. Μια σιωπή που συνδέεται άμεσα με τα ερμητικά κλειστά αρχεία και στις δύο χώρες (στην Κύπρο άρχισαν κάπως τα πράγματα να αλλάζουν), απαράδεκτη και ανεπίτρεπτη ύστερα από πέντε δεκαετίες. Μια απουσία, που ουσιαστικά αντανακλά (δυστυχώς…) και τη σχετική έλλειψη ουσιαστικού ενδιαφέροντος από την πολιτεία.
Στο βιβλίο του Τάσου Παπαδόπουλου που παρουσιάζουμε απόψε, καταγράφονται εξαιρετικά πολύτιμες μαρτυρίες που συναρθρώνουν τις μορφές και τα γεγονότα του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής: Τους βασικούς πρωταγωνιστές στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο: Τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και κοντινούς του ανθρώπους, όπως το ζεύγος Μαίρης και Πάτροκλου Σταύρου και τον Βάσο Λυσσαρίδη, τον Νίκο Σαμψών, σε μια συνέντευξή του στον συγγραφέα το 1996, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, την κεντρική φιγούρα του αρχισυνωμότη Δημήτρη Ιωαννίδη με μαρτυρίες από πρωτοπαλίκαρα του περίγυρού του, αλλά και τις ακόμη πιο θλιβερές φιγούρες των στρατηγών που για μήνες έπαιρναν διαταγές από τον σκοτεινό ταξίαρχο και την κρίσιμη ώρα αποδείχθηκαν επίορκοι και συνετέλεσαν ποικιλοτρόπως στην καταστροφή της Κύπρου. Πιο κραυγαλέα περίπτωση όλων ο Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Μπονάνος, ο οποίος φέρεται να είπε το πρωινό της 20ης Ιουλίου την φράση: «Οι Τούρκοι κτυπούν την Κύπρο αλλά εμείς είμαστε Ελλάς» ή ο Αρχηγός Στρατού της ιωαννιδικής χούντας στρατηγός Ανδρέας Γαλατσάνος, που όπως αποκαλύπτει ο συγγραφέας εκείνο το μοιραίο πρωινό της 20ης Ιουλίου διέταξε ένα ελικόπτερο και τον πήρε από το Πεντάγωνο και για δύο ώρες έκανε άσκοπες βόλτες στον ουρανό της Αττικής χωρίς λόγο και εξήγηση, την ώρα που οι Τούρκοι στρατιώτες είχαν αποβιβαστεί ανενόχλητοι στην ακτή στο Πέντε Μίλι στην Κύπρο. Αρκετές σελίδες, με πρωτότυπο και άγνωστο υλικό, αλλά και τις ανεπίσημες θέσεις του κύκλου των στενών του συνεργατών, αφιερώνονται επίσης σε ένα άλλο κεντρικό πρόσωπο, από τις 24 Ιουλίου 1974 στην Ελλάδα, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Παπαδόπουλος τον παρουσιάζει να αποστρέφεται τον Κίσινγκερ για τον ρόλο του στην κυπριακή τραγωδία και αποδίδει στον Καραμανλή τη φονική ρήση «Τελικώς οι Αμερικανοί είναι πολύ πιο επικίνδυνοι ως φίλοι παρά ως αντίπαλοι και εχθροί»… Τέλος, για έναν άλλο μοιραίο πρωταγωνιστή τον αμερικανικό παράγοντα και ειδικά τον «λεγόμενο μάγο της διπλωματίας» Χένρυ Κίσινγκερ και τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες υπάρχουν πολλά και εξαιρετικά χρήσιμα στοιχεία.
Το βιβλίο ολοκληρώνουν μια σειρά πανέμορφες και οδυνηρές ασπρόμαυρες φωτογραφίες του ίδιου του συγγραφέα από μια επίσκεψή του στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου τον Ιανουάριο του 2024. Εξαιρετικά φροντισμένες από τον εκδοτικό οίκο, όπως και η υπόλοιπη εικονογράφηση του βιβλίου το οποίο συνδέεται και με μια άλλη αναγνωστική, διαδραστική μάλλον καλύτερα, καινοτομία: Σε αρκετές σελίδες υπάρχουν σύνδεσμοι όπου με το QR ο αναγνώστης μπορεί να ακούσει και να δει την αυθεντική συνέντευξη που έχει μόλις αναγνώσει. Έτσι έχει κάθε στιγμή τη δυνατότητα πρόσβασης σε ιστορικές μαρτυρίες πρωταγωνιστών μεγάλης σημασίας.
Εύχομαι στο βιβλίο του Τάσου Παπαδόπουλου να είναι καλοτάξιδο και καλοδιαβασμένο. Συγχαίρω τον συγγραφέα για την κοπιώδη εργασία του και του εύχομαι και εις άλλα βιβλία με υγεία, και στις εκδόσεις Παπαζήση εύχομαι να συνεχίσουν να βγάζουν βιβλία για την Κύπρο.
* Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Παπαδόπουλου “Όταν η Κύπρος εάλω”/ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.
