Ο πίνακας του Πικασσό και ο Ροζέ Μιλλιέξ!
Toυ Λ.ΒΑΖΑΙΟY
Η επικαιρότητα (στην Αθήνα) , δυο μέρες τώρα, μονοπωλείται από την υπόθεση της «ανάκτησης» του πίνακα-δωρεά του Πάμπλο Πικασσό. Η γυναίκα, που ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το 1939 και βρέθηκε μαζί του στην Antibes, στην Νότιο Γαλλία (στο μη κατεχόμενο ακόμη το 1943 μέρος της Γαλλίας) αποδείχθηκε εξαιρετικά ανθεκτική! Ήταν σίγουρα σκληραγωγημένη όπως αποδεικνύεται σήμερα, μετά τόσα χρόνια στενής σχέσης με την διαχρονική Ελληνική Εξουσία και πραγματικότητα. Αφού πέρασε αλώβητη, χωρίς απώλειες όλες τις δοκιμασίες της κατοχικής, της μετατακατοχικής, της εμφυλιακής και της «κατόπιν όλων αυτών» Ελληνικής Ιστορικής περιόδου, «συμβίωσε» κάποια χρόνια με τον «απαγωγέα» που τόσο εύκολα, τόσο απλά την έκλεψε από τον τοίχο της Εθνικής Πινακοθήκης! Ανακτήθηκε μάλλον μυστηριωδώς και παρουσιάστηκε πανηγυρικά από δύο υπουργούς. Την ώρα της παρουσίασης ή λίγο πριν (δεν έχει ιδιαίτερη σημασία!) είχε μία ακόμη περιπέτεια, λίγο κωμικοτραγική αυτή. Ο άνθρωπος που την κρατούσε, με γυμνά χέρια βέβαια, δεν ήταν και τόσο προσεκτικός.
Η κάμερα την έδειξε να πέφτει κάτω και να την ξαναπιάνουν αμέσως για να την τοποθετήσουν έτσι που να αναδεικνύεται και να «γράφει» στην κάμερα!
Όλα ΑΥΤΑ ΜΕ ΓΥΜΝΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠΟ ΜΗ ΕΙΔΙΚΟΥΣ και ΤΕΛΕΙΩΣ ΑΣΧΕΤΟΥΣ! Ο κόσμος της Τέχνης, οι τεχνοκριτικοί, οι συντηρητές των έργων και κάθε αρμόδιος πρέπει να έχουν προβληματισθεί σοβαρά, μετά την αρχική ιλαρότητα που κατέλαβε όλους μας!
Οι προσφωνήσεις και τα επίσημα σχόλια μας πληροφόρησαν ότι επρόκειτο για τιμητικό δώρο του Πικασσό στο Ελληνικό Έθνος για τους Αγώνες του. Ήταν το Hommage του καλλιτέχνη…μέχρι εκεί και τίποτε άλλο στις επίσημες εκφωνήσεις και παρουσιάσεις. Όσον αφορά στο ….που, πότε, για ποιο λόγο, ΠΟΙΟΣ ανέλαβε τις πρωτοβουλίες, πως έγινε δωρεά και η μεταφορά και πολλά ακόμη, ούτε λόγος. Τονίστηκε μόνο η επιχειρησιακή επιτυχία της Ελληνικής Αστυνομίας.
Ο Ροζέ Μιλλιέξ 
Ο Ροζέ Μιλλιέξο θαυμάσιος «Έλληνας» της Μασσαλίας, που την έλεγε κόρη της Αρχαίας Φώκαιας, δεν χρειάζεται να συστηθεί! Είναι δικός μας, οδοιπόρησε μαζί μας μέχρι να φύγει οριστικά από κοντά μας. Είχα την τύχη να συνδεθώ μαζί του με φιλία και εκτίμηση που κράτησε χρόνια, μέχρι το τέλος της ζωής του. Το ζεύγος Μιλλιέξ, ο Ροζέ και η Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ, έχουν αφήσει πολύ όμορφο αποτύπωμα στην ιστορία της πνευματικής και όχι μόνο ζωής της χώρας.
Είναι κρίμα, που η ανακύκλωση της ιστορίας του πίνακα του Πικασσό έγινε αιτία μιας ακόμη κακής συμπεριφοράς στην μνήμη τους. Πολλά χρόνια έχουν περάσει από τότε που μου εμπιστεύτηκαν την ιστορία της συνεισφοράς των Γάλλων καλλιτεχνών στην στήριξη του Αγώνα της Ελληνικής Αντίστασης στην Κατοχή. Το 1943 ο Ροζέ και η Τατιάνα μέσα από μυθιστορηματικές διαδικασίες και απίστευτες περιπέτειες ταξίδεψαν σιδηροδρομικά, παρακαλώ (!), στην Νότιο Γαλλία! Όπως μου διηγήθηκε ο ίδιος με την βοήθεια και την μεσολάβηση φίλων με ισχύ τότε, όπως ο παλιός Ιταλός φιλέλληνας διευθυντής της Casa d’ Italia, πήρε άδεια και διέσχισαν μέρος της κατεχόμενης Ευρώπης για να φθάσουν στην μη κατεχόμενη (ακόμη) Νότια Γαλλία, την Γαλλία του Βισύ. Οι Μιλλιέξ, ο Ροζέ και η Τατιάνα, στρατευμένοι στον αντιφασιστικό Αγώνα της Ελληνικής Αντίστασης έκαναν μεγάλες προσπάθειες να ενημερώσουν για ότι συνέβαινε στην Ελλάδα τον Γαλλικό πνευματικό και καλλιτεχνικό κόσμο που είχε καταφύγει στο μη κατεχόμενο, για λίγο δυστυχώς ακόμη, τμήμα της χώρας. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη, όλοι έδωσαν ό,τι μπορούσαν. Οι εκδηλώσεις συμπαράστασης και οι προσφορές έργων είτε από τους εικαστικούς, είτε από τους ανθρώπους των Γραμμάτων και άλλων, ήταν συγκινητικές. Το ευρωπαϊκό πνεύμα είχε στρατευτεί ολόκληρο, με πολύ λίγες εξαιρέσεις στον Αγώνα κατά του Άξονα. Το Ελληνικό Αντιστασιακό κίνημα είχε φουντώσει και ζητούσε στήριξη. Οι Μιλλιέξ δεν έφυγαν με άδεια χέρια από την Γαλλία τότε. Ο μικρός θησαυρός όμως, που δόθηκε για την αναγνώριση και ενίσχυση της Ελληνικής Αντίστασης, δεν είχε τύχη. Οι πολιτικές διαμάχες που εξελίχθηκαν σε εμφύλιο δεν επέτρεψαν να τον παραλάβει και να τον αξιοποιήσει η Αντίσταση για την οποία είχε δοθεί. Η άλλη πλευρά ,που έγινε εξουσία, δεν ήθελε να έχει στα χέρια της το προϊόν της αλληλεγγύης των Αριστερών δυνάμεων. Ήταν υπόθεση κομμουνιστικού δακτύλου! Με πίκρα που δεν μπορούσε να την μετριάσει η ευγένεια του ο Μιλλιέξ μου διηγήθηκε τις περιπέτειες και την τύχη των πινάκων και των άλλων αντικειμένων της δωρεάς χωρίς να παραλείψει και τις προσωπικές δυσκολίες που αντιμετώπισε.
Η τελευταία πράξη παίχθηκε αυτές τις ημέρες.
Κανείς επίσημος ή ημιεπίσημος ή επί τέλους κάποιος κρατικός εκπρόσωπος δεν ανέφερε τον Ροζέ Μιλλιέξ! Δεν υπήρξε φαίνεται για κάποιους αυτό το πρόσωπο, δεν δόθηκε καμία εξήγηση! Ίσως πιστεύουν ορισμένοι πως όσοι γνωρίζουν την ιστορία αυτή από πρώτο χέρι, μάλλον δεν πρέπει να ζουν πλέον! Έχουν περάσει πολλά χρόνια και ο Πανδαμάτωρ είναι τσιγγούνης στις εξαιρέσεις! Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι, δεν λείπουμε όλοι!
*Για τις λεπτομέρειες της περιπέτειας της δωρεάς θα παραπέμψω στην ανάρτηση του Ντένη Ζαχαρόπουλου από τον Γιώργο Σαρηγιάννη. Είναι ακριβώς όλα όσα μου είχε διηγηθεί ο Ροζέ Μιλλιέξ στο σπίτι του πίσω από το Μουσείο, πριν πολλά χρόνια! Η καλή μας φίλη Χριστίνα Φίλη, η καθηγήτρια του Πολυτεχνείου, που είχε τόσο όμορφη σχέση με τη οικογένεια Μιλλιέξ στέκεται κοντά μας και μας δίνει όπως πάντα, κάτι από το χρώμα και τα γεγονότα εκείνης της εποχής.
**Μικρές διαφορές στις χρονολογίες δικαιολογούνται, δεν είναι ουσιώδεις . Έχουν άλλωστε περάσει τόσα χρόνια, έχουν μεσολαβήσει τόσα πολλά! -Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους
*****************************************************************
Οι Μιλλιέξ και η Κύπρος
Το ζεύγος Μιλιλλιέξ συνδέθηκε ιδιαίτερα με την Κύπρο , όπου ανέπτυξαν σημαντική δράση. Ο Ροζέ μετατέθηκε το 1959 από την Αθήνα στην Λευκωσία. Ο Μιλλιέξ (Roger Milliex) γεννήθηκε το 1913 στη Μασσαλία. Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Αίξ της Προβηγκίας και στη Σορβόννη. Το 1939 παντρεύτηκε την Ελληνίδα Τατιάνα Γκρίτση μετέπειτα συγγραφέα και δημοσιογράφο.
Ξεκίνησε την καριέρα του στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών το 1936 ως καθηγητής της γαλλικής γλώσσας και λογοτεχνίας και στη συνέχεια ως αναπληρωτής Διευθυντής στο πλευρό του Οκτάβιου Μερλιέ. Οι δύο μεγάλοι αυτοί φιλέλληνες δημιούργησαν ένα μορφωτικό ίδρυμα με σημαντικότατη δράση στην εκμάθηση της γαλλικής γλώσσας στην Ελλάδα, αλλά και στην ανάπτυξη του ελληνικού πολιτιστικού τοπίου εν γένει, και φιλοξένησαν και στήριξαν τις ελληνικές τέχνες και τα γράμματα με κάθε τρόπο. Χαρακτηριστική είναι η βοήθεια που προσέφεραν σε Έλληνες καλλιτέχνες την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν τους φυγάδευσαν με το πλοίο «Ματαρόα» για τη Γαλλία (1945), προσφέροντάς τους ταυτόχρονα υποτροφίες.
Η δράση του υπήρξε το ίδιο σημαντική και στην Κύπρο (1959-1971). Το 1959 υπηρέτησε ως Πολιτιστικός Ακόλουθος της Γαλλικής Πρεσβείας στη Λευκωσία και Διευθυντής του Γαλλικού Μορφωτικού Κέντρου, που ο ίδιος ίδρυσε το 1960.
Στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι το 1971, αφήνοντας την έντονη σφραγίδα του στην πολιτιστική ανάπτυξη του νεαρού Κυπριακού Κράτους. Τόσο ο ίδιος όσο και η σύζυγός του θεωρήθηκαν ανεπιθύμητοι από την απριλιανή δικτατορία. Το 1971 διορίστηκε διευθυντής του Γαλλικού Μορφωτικού Κέντρου στην Γένοβα. Επέστρεψε στη Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1975.
Πολλά από τα έργα του έχουν γραφεί απευθείας στα ελληνικά ή έχουν μεταφραστεί από τον ίδιο. Μετά την απελευθέρωση, το 1946, τύπωσε το βιβλίο του Al’ecoledupeoplegrec (1940-1944), και την μελέτη του Ο Αδαμάντιος Κοράης για το γαλλικό πολιτισμό – Ο Βίκτωρ Ουγκώ, ένας πιστός φίλος της Ελλάδος (1953). Ξεχωρίζουν επίσης οι μελέτες του Ο Παλαμάς και οι ευρωπαϊκές αξίες, και Ο Σολωμός και η Γαλλία καθώς και τα βιβλία Φόρος τιμής στην Ελλάδα 1940-1944 (1980), και Ημερολόγιο και μαρτυρίες του πολέμου και κατοχής (1982).
Ο Ροζιέ Μιλλιέξ ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1982, μέλος της Ακαδημίας της Μασσαλίας από το 1986 και επίτιμο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Ήταν επίσης αξιωματούχος του Τάγματος της Λεγεώνος της Τιμής, Ιππότης του Ακαδημαϊκού Φοίνικα, Ταξιάρχης του Τάγματος του Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας, ενώ είχε παρασημοφορηθεί και με το Αργυρό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών.
Ο Ροζιέ Μιλλιέξ απεβίωσε το 2006 σε ηλικία 93 ετών, ένα μόλις χρόνο μετά τον θάνατο της αγαπημένης του συζύγου.
Η Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ γεννήθηκε το 1920 στην Αθήνα (Θησείο).
Τέλειωσε το Γυμνάσιο με μαθήματα κατ’ οίκον και το 1942 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά από σύντομο διάστημα παρακολούθησης μαθημάτων εγκατέλειψε τις σπουδές της και στράφηκε στην εκμάθηση της γαλλικής γλώσσας στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, ενώ έκανε φωνητική και τραγούδι στο Ελληνικό Ωδείο.
Το 1939 παντρεύτηκε τον Ροζιέ Μιλλιέξ, με τον οποίο απέκτησε δυο παιδιά. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εντάχτηκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και ως εθελόντρια στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Στη Γαλλία (1945-1946) οι Μιλλιέξ συνέχισαν τη δράση τους υπέρ της Ελλάδας. Την ίδια περίοδο πήρε μέρος στο Α΄ Διεθνές Συνέδριο Γυναικών στο Παρίσι με θέμα την αντιστασιακή δράση των Ελληνίδων.
Μετά την ανάληψη από τον σύζυγό της Ροζιέ Μιλλιέξ της διεύθυνσης σπουδών του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (1947) επέστρεψαν στην Αθήνα, όπου παρέμειναν ως το 1959. Ακολούθησε μια μεγάλη περίοδος παραμονής του ζευγαριού στην Κύπρο (1959-1971), όπου η Τατιάνα συμμετείχε έντονα στην πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου. Στη συνέχεια έφυγαν για τη Γένοβα της Ιταλίας. Εκεί έδρασαν υπέρ της ίδρυσης έδρας νεοελληνικών σπουδών στο πανεπιστήμιο και ενάντια στη δικτατορία του Παπαδόπουλου, που είχε στο μεταξύ αφαιρέσει από την Τατιάνα την ελληνική υπηκοότητα.
Μετά τη μεταπολίτευση οι Μιλλιέξ επέστρεψαν στην Ελλάδα και η Τατιάνα Μιλλιέξ εργάστηκε στο ΕΙΡ και την ΕΡΤ2. Ως δημοσιογράφος και κριτικός συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες της Ελλάδας και της Κύπρου και με πάρα πολλά περιοδικά.
Την πρώτη της επίσημη εμφάνιση στη λογοτεχνία πραγματοποίησε στη διάρκεια της κατοχής το 1945 με δημοσιεύσεις διηγημάτων της στο περιοδικό “Ελεύθερα Γράμματα”. Το πρώτο της βιβλίο με τίτλο “Πλατεία Θησείου” εκδόθηκε το 1947. Έκτοτε υπήρξε παραγωγικότατη, εφόσον κάθε δυο με τρία χρόνια κυκλοφορούσε ένα νέο της βιβλίο. Έκανε επίσης αρκετές μεταφράσεις έργων που ανέβηκαν σε θιάσους, έγραψε κριτικές βιβλίων, και χρονογραφήματα.
Η Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος, το βραβείο των Δώδεκα, το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος και το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Επιπλέον, ήταν μέλος της Ακαδημίας Racine του Παρισιού, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Πεν Κλαμπ, του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, της Εταιρείας Κριτικών και Εικαστικών Τεχνών και της Στέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων (πρόεδρος από το 1981 ως το 1986). Απεβίωσε το 2005 σε ηλικία 85 ετών
Στο Πανεπιστήμιο Κύπρου η συλλογή των Μιλλιέξ
Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου, με τη μεσολάβηση του Τμήματος Γαλλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου , πέτυχε το 2006 να αποκτήσει την πολύ σημαντική συλλογή βιβλίων και περιοδικών της Τατιάνας και του Ροζιέ Μιλλιέξ.
Η συμφωνία για την απόκτηση της συλλογής έγινε με τον ίδιο τον Ρ. Μιλλιέξ, όσο αυτός βρισκόταν εν ζωή, και υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τα παιδιά του και νόμιμους κληρονόμους του, Magali και Jean-Michel Milliex, λίγους μόλις μήνες μετά το θάνατό του. Τα παιδιά του εξέφρασαν την πεποίθηση ότι η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου δεν είναι μόνο ένας απόλυτα ενδεδειγμένος θεματοφύλακας της μνήμης δύο ανθρώπων άρρηκτα συνδεδεμένων με τα γαλλο-κυπριακά γράμματα, αλλά αποτελεί και εγγύηση βιβλιοθηκονομικής και επιστημονικής ανάδειξης της συλλογής.
Η συλλογή περιλαμβάνει περίπου 3000 τόμους (μονογραφίες και περιοδικά), ενώ εκτός από επιστημονική, έχει και μεγάλη συμβολική και συλλεκτική αξία. Εκατοντάδες βιβλία φέρουν ιδιόχειρες αφιερώσεις προς τους Μιλλιέξ, από σημαντικούς Έλληνες, αλλά και ξένους διανοούμενους. Τα τεκμήρια αυτά φανερώνουν το λαμπρό δίκτυο γνωριμιών του ζεύγους με ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, όπως και τον θερμό χαρακτήρα των φιλικών σχέσεων που είχαν αναπτύξει στον ελληνόφωνο χώρο.
Περίοπτη θέση στη συλλογή κατέχουν τριάντα δύο βιβλία, που φέρουν προσωπική αφιέρωση από τον Γιάννη Ρίτσο.
Δέστε εδώ http://lekythos.library.ucy.ac.cy/handle/10797/253 ψηφιοποιημένες σελίδες τίτλων με προσωπική αφιέρωση στους Μιλλιέξ, από εξέχουσες προσωπικότητες.
