Ο περί Ενώσεως «ιστορικός γρίφος» του Θ. Βερέμη

Θ. Βερέμης, Κυπριακό, Ντιν Ρασκ, Πρόεδρος Μακάριος, Σχέδιο Άτσεσον, Σωσσίδης

Του ΧΑΡΗ ΦΕΡΑΙΟΥ*

Σχολιάζοντας στις 20/4/14 («Καθημερινή») το περί τις διαπραγματεύσεις για την Ένωση στη Γενεύη (1964) με τον Άτσεσον, βιβλίο του Άντη Ροδίτη, ο καθηγητής Θάνος Βερέμης ομολογεί πως: «Είναι φανερό ότι την εποχή εκείνη οι Αμερικανοί έβλεπαν με ευνοϊκό μάτι την ένωση»… και μαζί το «ελληνικό σχέδιο μονομερούς ανακήρυξής της»! Προσθέτει όμως ο ίδιος πιο κάτω ότι: «…απουσιάζει βέβαια η οριστική απόφαση από τον υπουργό των Εξωτερικών, Ντιν Ρασκ». Συνεχίζει δε πως «…αυτό θα μπορούσε να γίνει το έργο ενός νέου ιστορικού που θα ενδιαφερθεί να εξιχνιάσει το αίνιγμα». Για να καταλήξει ότι «…Ιδού στάδιον δόξης λαμπρόν για τον ιστορικό που θα βγάλει άκρη, πενήντα χρόνια μετά το γεγονός»!

Έχοντας υπόψη αυτή την προτροπή του κ. Βερέμη, και βλέποντας στην «Κ» επίσης το «αποκαλυπτικό» σημείωμα της Μαριάννας Κακαουνάκη, (25/7/2021) για μια «αποκαλυπτική εξάλεπτη συνομιλία, Λύντον Τζόνσον, με τον Ντιν Ράσκ» το 1964, θεώρησα ενθαρρυντικό το γεγονός, διότι ένας νέος, υποθέτω, άνθρωπος, έστω και εξήντα σχεδόν χρόνια μετά το γεγονός, αποφάσισε επιτέλους να ακούσει εκείνη την προτροπή, και να ερευνήσει τι τέλος πάντων έγινε εκείνη την «απόμακρη», (ή απωθημένη…) κρίσιμη πάντως για σύνολο το ελληνικό έθνος, εποχή. Ως συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση, συνεισφέρει ο γράφων, με το σημερινό κείμενο. Το υλικό άλλωστε είναι και εκτεταμένο (σε απελευθερωμένα πια μυστικά έγγραφα) αλλά και ήδη εύκολα προσβάσιμα τα περισσότερα. (Π.χ.η ιστοσελίδα office of the Historian, αλλά, τα πιο εξειδικευμένα μάλιστα για το θέμα, ερεύνησε και τα βρήκε, Κύπριος – πολυβραβευμένος –λογοτέχνης, ο Άντης Ροδίτης (βλ. βιβλίο του «Κουράγιο Πηνελόπη» – Αρμός 2013).

Πρέπει λοιπόν κάποιος να ανατρέξει, σε πρώτο στάδιο, σε όλα τα έγγραφα εκείνων των 180 ημερών (Φεβρουαρίου – Αυγούστου του 1964) ώστε να εξαγάγει ολοκληρωμένα συμπεράσματα, αλλά και για να μπορέσει να ερμηνεύσει «ανερμήνευτα» φαινόμενα. Τούτο νομίζω έδειξε το προηγούμενο σημείωμα του γράφοντος, 8/8/21, στην «Κ». Το σημερινό, λοιπόν, θα εντρυφήσει στο ερώτημα Βερέμη, κατά πόσο ο Ντιν Ρασκ, ο υπουργός των Εξωτερικών του Τζόνσον, συμφώνησε με το σχέδιο «μονομερούς ανακήρυξης της Ένωσης», πράγμα το οποίο, θυμίζω, ο Βερέμης ονομάζει «ιστορικό γρίφο»!

Την απάντηση λοιπόν στο ερώτημα τη δίνει, κρυσταλλίνως διαυγή, το έγγραφο, «D.S., C.F., POL 27 CYP, 479 secret». Πρόκειται για επιστολή πέντε σελίδων, προς τον Ντιν Άτσεσον κυρίως, αλλά και άλλους, Αμερικανούς βεβαίως, παραλήπτες, την οποία έγραψε ο Μπολ (υφυπουργός Εξωτερικών), έλεγξε δε (χειρόγραφες διορθώσεις του είναι ευδιάκριτες στο έγγραφο) και υπέγραψε ο ίδιος ο Ντιν Ρασκ (υπουργός των Εξωτερικών) στις 23 Αυγούστου 1964. Το ό,τι λέει λοιπόν σ’ αυτό το έγγραφο ο Ντιν Ρασκ είναι κεραυνός: Αναφερόμενος π.χ. στην ελληνική κυβέρνηση επαναλαμβάνει ότι, θα πρέπει «…να προχωρήσει με το σχέδιό της για την πραγματοποίηση της Ένωσης», ενώ ταυτόχρονα οι ΗΠΑ θα έχουν ευθύνη «…ώστε ούτε οι Τούρκοι ούτε οποιαδήποτε άλλη ξένη δύναμη να επέμβει με στρατιωτική ενέργεια»! Ενδιάμεσα έθετε ως μοναδικό όρο, μετά την ολοκλήρωση της Ενώσεως (“once Enosis is concluded”) να διαπραγματευτεί με την Τουρκία η Ελλάδα, τη δυνατότητα να παραχωρήσει στην Τουρκία βάση, με ενοίκιο, για 50 χρόνια, καθώς επίσης και να διαβεβαιώσει τους Τούρκους της Κύπρου, για τα μειονοτικά τους δικαιώματα…

Χαρακτηριστική για την περίπτωση είναι η επιμονή του Άτσεσον (Έγγραφο 462 secret, D.S., C.F., POL 27 CYP) όπως διατυπώθηκε την προηγούμενη της επιστολής Ρασκ: «…μόλις οι Έλληνες είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν την Ένωση θα μπορούν να πουν ότι είναι χωρίς όρους, όπως πράγματι και θα είναι, αφού οι Τούρκοι θα έχουν χάσει το λεωφορείο». Και βεβαίως η έκφραση του Άτσεσον, περί το «χάσιμο του λεωφορείου» από τους Τούρκους, έχει, όπως είχε και εκείνη του Τζόνσον, («θα βρει κόλαση εδώ») μεγάλο ενδιαφέρον (περί τούτου όμως, καθότι είναι και αποκαλυπτικό, ίσως αναφερθούμε άλλοτε).

Ο μύθος λοιπόν δηλοί ότι κανένας γρίφος ιστορικός δεν υπάρχει! Διότι ο Ρασκ δεν εκαλείτο να συμφωνήσει με το ελληνικό σχέδιο ανακήρυξης της Ένωσης, αφού είναι ό,τι εκείνος πρότεινε… «Στάδιο όμως δόξης λαμπρό» με όλο τον σεβασμό στον ομότιμο πια καθηγητή Βερέμη, βεβαίως και υπάρχει: Είναι το επόμενο του 1964 στάδιο, των συζητήσεων με τους Αμερικανούς για την Ένωση, Δεκέμβριο του 1966 με τον Στεφανόπουλο, και Σεπτέμβριο του 1967 με τον Παπαδόπουλο! Διότι το να λέμε, καθησυχάζοντας την εθνική συνείδηση, ότι οι «Αποστάτες» δεν ήταν σοβαρά πρόσωπα, ή ότι οι συνταγματάρχες ήταν παροιμιωδώς ανεύθυνοι, το εθνικό πρόβλημα μένει πάντα κάτω από το χαλί.

Τα (όχι πια μυστικά) «μυστικά» αμερικανικά έγγραφα υπάρχουν. Και μη περιμένουμε πάλι κάποιον λογοτέχνη Άντη Ροδίτη να αφήσει ξανά τη λογοτεχνία του, και να ψάχνει για τα άλλα έγγραφα. Που πάλι μάταιο θα είναι: Διότι κάποιος Βερέμης θα βρεθεί, ξανά να το φωνάξει, «μα ο Ροδίτης είναι του αντιμακαριακού στρατοπέδου», οπότε και το πιθανό νέο βιβλίο του, θα καλυφθεί επίσης από την «συνωμοσία της σιωπής»! Κι αυτό…

Ο κ. Χάρης Φεραίος είναι διδάκτωρ του ΕΜΠ./ ΠΗΓΗ : Εφημερίδα “Καθημερινή” Κύπρου, 16.8.2021

Για το ίδιο θέμα διαβάστε και το πιο κάτω κείμενο του Μάριου Ευριβιάδη από το περιοδικό “Τετράδια”, χειμώνας 2002 -3, σελ 81