Νεοφιλελεύθερη εκπαίδευση

Πώς τα κουπόνια του Friedman εμπνέουν τους κυβερνώντες στην Κύπρο από την τριτοβάθμια εκπαίδευση στα νηπιαγωγεία

Της Μερόπης Τσιμίλλη*

Στο εξαιρετικό της βιβλίο “ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΣΟΚ – Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής”, η Naomi Klein αναπτύσσει πώς ο Milton Friedman, εκ των πατέρων του νεοφιλελευθερισμού, τρεις μόλις μήνες μετά το καταστροφικό πέρασμα του τυφώνα Κατρίνα το 2005, εισήγαγε την ιδέα των κουπονιών. Η ιδέα αυτή, την οποία αποκάλεσε σε άρθρο του ως “the promise of vouchers” ήταν:

“αντί να δαπανήσει η κυβέρνηση ένα μέρος από τα δισεκατομμύρια δολάρια της χρηματικής βοήθειας προς τους πληγέντες για την ανοικοδόμηση και τη βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος δημόσιας παιδείας στη Νέα Ορλεάνη, να εφοδιάσει τις οικογένειες με κουπόνια με τα οποία τα παιδιά θα μπορούσαν να πηγαίνουν σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα -πολλά από τα οποία λειτουργούσαν με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος-, ώστε με αυτό τον τρόπο να επιδοτηθούν από το κράτος” (από το Δόγμα του Σοκ, σελ. 17 της έκδοσης στα ελληνικά, 2010).

Κατά τον Friedman, για τον οποίο “η έννοια του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος ˈβρωμούσεˈ σοσιαλισμό“, η καταστροφή της Νέας Ορλεάνης ήταν “μια ευκαιρία να μεταρρυθμίσουμε ριζικά το εκπαιδευτικό μας σύστημα“. Ισχυριζόταν μάλιστα ότι, με αυτή τη μεταρρύθμιση, οι γονείς θα ήταν ελεύθεροι να επιλέξουν το σχολείο της αρεσκείας τους και την καλύτερη εκπαίδευση για τα παιδιά τους! Έγραφε επίσης πως “είναι κρίσιμο αυτή η θεμελιώδης αλλαγή να μην αποτελεί προσωρινή λύση, αλλά μια μόνιμη μεταρρύθμιση” (τα αποσπάσματα από το βιβλίο της Klein).

Και μετά από αυτό, ένα δίκτυο επιχειρηματιών όρμησαν στην πόλη, με την κυβέρνηση Μπους να υποστηρίζει τα σχέδια τους με δεκάδες εκατομμύρια δολάρια και, μέσα σε δεκαεννέα μήνες, από τα 123 δημόσια σχολεία της Νέας Ορλεάνης μόνο 7 συνέχισαν  να λειτουργούν και τα ιδιωτικά σχολεία, από 7 που ήταν πριν την Κατρίνα, έφτασαν τα 31. Όσο δε για τους δασκάλους, η συλλογική τους σύμβαση καταργήθηκε, στη μεγάλη τους πλειονότητα απολύθηκαν και όσοι προσλαμβάνονταν, από τα ιδιωτικά πια σχολεία, ήταν με μειωμένους μισθούς και χωρίς το δικαίωμα του συνδικαλισμού.

Οι “ευφάνταστες” αυτές ιδέες του Friedman προέκυψαν μετά από μια τρομακτική καταστροφή, μετά από ένα σοκ. Παρέμειναν όμως, και αυτές, ως “παρακαταθήκες” για τον όπου γης νεοφιλελεύθερο, ως κατευθυντήρια γραμμή για μόνιμη “μεταρρύθμιση”, δηλαδή απορρύθμιση. Αυτές οι παρακαταθήκες δημιούργησαν το υπόβαθρο για την κυρίαρχη σήμερα αντίληψη που εμπορευματοποιεί το αγαθό της εκπαίδευσης/μόρφωσης. Η απαίτηση συμμόρφωσης σε αυτή την αντίληψη έχει οδηγήσει παγκόσμια και σε συρρίκνωση της δημόσιας εκπαίδευσης και ενίσχυση της ιδιωτικής, γεγονός που πλήττει ήδη το στόχο της δωρεάν εκπαίδευσης καθώς τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια είναι σαφέστατα κερδοσκοπικού χαρακτήρα, είτε το αρνούνται είτε όχι.

Οι νεοφιλεύθεροι στην Κύπρο δεν έμειναν άπραγοι. Η ιδιωτική εκπαίδευση εξαπλώνεται ραγδαία, πέραν από εκθετικά.

Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση η Κύπρος έχει ένα από τα πιο ψηλά ποσοστά ιδιωτικής εκπαίδευσης: 75%, έναντι 25% της δημόσιας. Καθημερινά φυτρώνουν και νέα εκπαιδευτήρια, με συμβολή προς αυτή την τερατώδη ανάπτυξη να έχει και το φοιτητικό επίδομα (δηλαδή τα κουπόνια του Friedman) που δίνεται απλόχερα για κάθε κλάδο και επίπεδο, και το οποίο ουσιαστικά επιδοτεί τους ιδιοκτήτες/επιχειρηματίες. Παρόλο που το κεφάλαιο όντως δεν έχει πατρίδα, αξίζει να σημειωθεί ότι, τα τελευταία χρόνια, διάφορα τέτοια εκπαιδευτήρια/επιχειρήσεις έχουν πουληθεί και συνεχίζουν να πωλούνται σε ξένες εταιρείες, πράγμα που καταδεικνύει πόσο προσοδοφόρα και κερδοφόρα είναι, αλλά και πόσο ακόμα πιο ανεξέλεγκτα μπορούν να γίνουν.   

Στη μέση εκπαίδευση έχουμε αντίστοιχα φαινόμενα, παρόλο που το μερίδιο της πίτας των ιδιωτικών σχολείων δεν είναι τόσο μεγάλο όσο στην τριτοβάθμια. Και αυτό, ως προς το παρόν, διότι η επιθυμία των νεοφιλελεύθερων είναι σαφής και το μερίδιο της πίτας θα αυξηθεί αν δεν ανακόψουμε αυτή την πορεία.

Δεν θα υπεισέλθω εδώ στο να αναλύσω τους έμμεσους και πλάγιους τρόπους με τους οποίους μεθοδεύεται η ιδιωτικοποίηση της μέσης εκπαίδευσης και θα περιοριστώ στον προσανατολισμό των κρατούντων προς τα “κουπόνια του Friedman”.  Σε άρθρο μου “Το δημόσιο σχολείο στα πλοκάμια των νεοφιλελεύθερων “οραμάτων” της κυβέρνησης και μια σειρά ερωτημάτων προς τον κ. Αβέρωφ Νεοφύτου και όχι μόνο” (17/07/2018: https://www.socialistikiekfrasi.com/XGr/Articles/Labour/180717_01.php, και 18/07/2018: https://dialogos.com.cy/to-dimosio-scholio-sta-plokamia-ton-neofileleftheron-oramaton-tis-kivernisis/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook), παρέθετα και σχολίαζα αποσπάσματα από ομιλία του προέδρου του ΔΗΣΥ στην Ημερίδα της Ομοσπονδίας Γονέων και Κηδεμόνων των Σχολείων Ιδιωτικής Εκπαίδευσης, τον Μάρτιο του 2016, κάποια από τα οποία και αντιγράφω εδώ:

” Όσον αφορά το ζήτημα της μεγάλης εξοικονόμησης δημόσιων πόρων από την επιλογή της ιδιωτικής εκπαίδευσης, είναι ένα θέμα που είναι καιρός να μπει στην ατζέντα της δημόσιας συζήτησης για την παιδεία. Δηλαδή πως το κράτος θα μπορούσε να στηρίξει την ιδιωτική παιδεία και να παρέχει κίνητρα προς τους γονείς να την επιλέγουν, ώστε από τη μια να εξοικονομούνται διαθέσιμοι πόροι του κράτους και να ανεβάζουμε την ποιότητα της παρεχόμενης παιδείας για τα παιδιά μας από την άλλη…”.

“…Είναι ξεκάθαρο σε εμάς, ότι η Παιδεία του τόπου επωφελείται συνολικά από τη δική σας συνεισφορά. Όπως είναι ξεκάθαρο και ότι αυτή η πολιτεία σας έχει διαχρονικά αδικήσει. Όχι μόνο δεν σας προσέφερε καμία οικονομική βοήθεια…”

“Με βάση την τελευταία εκπαιδευτική έρευνα που διενήργησε η Στατιστική Υπηρεσία της χώρας μας το 2013, η κατά μαθητή συνολική τρέχουσα δημόσια δαπάνη στα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα έχει υπολογιστεί σε 6.308 ευρώ στη δημοτική εκπαίδευση και σε 9.777 ευρώ στη μέση εκπαίδευση… Το 2013 φοιτούσαν 4.201 μαθητές στην Ιδιωτική Δημοτική Εκπαίδευση και 10.830 μαθητές στην Ιδιωτική Μέση Εκπαίδευση. Εάν οι μαθητές που σήμερα φοιτούν σε Ιδιωτικά Σχολεία της Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης προστίθεντο στη Δημόσια Εκπαίδευση, εύκολα μπορεί να υπολογίσει κάποιος ότι οι Δημόσιες Δαπάνες θα αυξάνονταν κατά περίπου 130 εκ. ευρώ ετησίως. Εάν λάβουμε υπόψη και την ανάγκη για ανέγερση επιπρόσθετων σχολικών μονάδων, το κόστος αυτό θα ήταν ακόμη μεγαλύτερο…”.

“Ποιές άραγε θα ήταν οι επιπτώσεις στην ποιότητα της παρεχόμενης δημόσιας εκπαίδευσης εάν σήμερα, με τις δεδομένες οικονομικές συνθήκες, το κράτος καλείτο να δαπανήσει επιπρόσθετα 130 εκ ευρώ ετησίως;”.

Είναι πέραν από έκδηλο ότι ο κ. Νεοφύτου, αλλά και ολόκληρη η κυβέρνηση Αναστασιάδη, λοιδωρούν τη δημόσια εκπαίδευση διατυμπανίζοντας ότι η ιδιωτική εκπαίδευση ανεβάζει την ποιότητα της παρεχόμενης παιδείας. Είπε ακόμα, σε εκείνη του την ομιλία ο κ. Νεοφύτου, πως στόχος είναι, “… να δημιουργήσουμε επιτέλους ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να έχει στο επίκεντρο τους μαθητές και τις ανάγκες της κοινωνίας μας“. Και δηλώνει πως για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να πληρώνει το κράτος -δηλαδή οι φορολογούμενοι- τους γονείς, για να πληρώνουν με τη σειρά τους τα ιδιωτικά σχολεία!

Από όσο γνωρίζω, ακόμα δεν έχουν δοθεί “κουπόνια” για τη μέση εκπαίδευση ή/και τη δημοτική. Όμως, ετοιμάστηκε και τέθηκε ήδη σε εφαρμογή “Σχέδιο Επιχορήγησης Διδάκτρων και Σίτισης Παιδιών ηλικίας μέχρι τεσσάρων ετών”.  Το Σχέδιο αυτό το παρουσίασε η Υφυπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας σε συνέντευξη Τύπου στις 25 του Ιούλη 2022 και φαίνεται πως πέρασε στα ψιλά γράμματα, επισκιαζόμενο από τα τόσα απαράδεκτα που έχουν συμβεί – και όχι τυχαία – τους καλοκαιρινούς μήνες.  “Σκοπός του σχεδίου“, δηλώνει η κυβέρνηση, “είναι η παροχή ίσων ευκαιριών στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, η ενίσχυση και στήριξη οικογενειών με παιδιά και η συμφιλίωση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή“, και απαριθμεί τα οφέλη για τα παιδιά και τις οικογένειές τους.

Αντί λοιπόν το κράτος, που δηλώνει πως αναγνωρίζει τις ανάγκες των παιδιών και των οικογενειών τους να προχωρήσει όπως διαχρονικά απαιτεί η κοινωνία, και όπως επανειλημμένα δόθηκαν υποσχέσεις, στη δημιουργία σύγχρονων δημόσιων βρεφονηπιακών σταθμών και νηπιαγωγείων με καθολική δωρεάν φοίτηση και σίτηση, εισάγει τα κουπόνια, με επιδότηση μέχρι και 80%. Και μάλιστα, θα πληρώνει απευθείας τους παρόχους. Διότι, όντως, αυτούς είναι που θα επιδοτεί!

Προφανώς, το άρθρο αυτό δεν εξαντλεί με κανένα τρόπο το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης, για το οποίο θα επανέλθουμε ξανά και ξανά, αναπτύσσοντας την ανάγκη ασφαλιστικών/περιοριστικών δικλίδων στα ιδιωτικά που να προστατεύουν και τους εκπαιδευτικούς τους, αλλά και με κυριότερη την αναβάθμιση και οικονομική ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης ώστε να αποτελέσει και φραγμό στην επικράτηση της ιδιωτικής την οποία προκρίνει η νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία (βλ. και συνοπτική αναφορά στο σχέδιο προγράμματος που επεξεργάστηκε η Αριστερή Πτέρυγα για τις Εκλογές του 2023: “ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ”, https://www.socialistikiekfrasi.com/PDF%20Documents/22200612_Programma_Aristeras.pdf).

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.