Μπίσμαρκ και Ντε Γκωλ: Για την Ασφάλεια της Ευρώπης
Του Μάριου Ευρυβιάδη*
Δύο εμβληματικοί ηγέτες που έζησαν σε διαφορετικούς αιώνες, ο Μπίσμαρκ τον 19ο και ο Ντε Γκωλ τον 20ο, γνώριζαν επακριβώς το ένα και μοναδικό προαπαιτούμενο για να μην υπάρχει μεγάλος πόλεμος και κατά συνέπεια να διασφαλιστεί η ειρήνη στην Ευρώπη: όχι πόλεμο με τη Ρωσία. Παρά το γεγονός ότι οι δύο ηγέτες έζησαν σε διαφορετικές εποχές και ανέλαβαν εξουσία με διαφορά ενός αιώνα, κατέληξαν και οι δύο στο ίδιο παραπάνω συμπέρασμα. Το γεγονός αυτό μόνο τυχαίο δεν ήταν. Αντίθετα, όποτε Γαλλία και Γερμανία συγκρούσθηκαν με την Ρωσία ηττήθηκαν κατά κράτος, ενώ η Ευρώπη – και ο κόσμος – αιματοκυλίστηκαν.
Όττο φον Μπίσμαρκ, 1815-1898
ΦΩΤΟ: britannica.com
Ο Μπίσμαρκ ανέλαβε την εξουσία το 1862 ως Πρωθυπουργός και Υπουργός Εξωτερικών της Πρωσσίας. Κατά τον Άγγλο ιστορικό A.J.P. Taylor, “The Struggle for the Mastery in Europe, 1955), το 1863 φέρεται να δήλωσε: “Το μυστικό της πολιτικής; Κάνε μια καλή συνθήκη με τη Ρωσία”.
(“The secret of politics? Make a good treaty with Russia”). Η τετραετής υπηρεσία του πριν το 1862 ως Πρέσβης της Πρωσσίας στην Αγία Πετρούπολη, όπου δημιούργησε εξαιρετικές σχέσεις με τον Τσάρο Αλέξανδρο ΙΙ, τον οδήγησαν σε αυτό το στρατηγικό συμπέρασμα. Το 1862 υπηρέτησε επίσης σύντομα και ως Πρέσβης στο Παρίσι όπου δημιούργησε εξίσου σημαντικές σχέσεις με τον Αυτοκράτορα Ναπολέων Γ´.
Ο Μπίσμαρκ σύναψε συνθήκες μη πολέμου ή συνθήκες ουδετερότητας με την Αγία Πετρούπολη. Συμφωνήθηκε δηλαδή πως σε καμιά περίπτωση, στο επιρρεπές σύστημα ισορροπίας ισχύος στην Ευρώπη, οι δυο θα πολεμούσαν μεταξύ τους. Όταν λοιπόν ο Μπίσμαρκ αποφάσισε τελικά να αρχίσει τον επικό του αγώνα για την ομοσπονδιακή ενοποίηση της Γερμανίας, το έπραξε με τα νώτα του εξασφαλισμένα από ένα σημαντικό παίκτη του ευρωπαϊκού συστήματος. Ταυτόχρονα εξασφάλισε την ευελιξία να απομονώσει και να νικήσει διαδοχικά τους αντιπάλους του στην Ευρώπη για τον στόχο της ενοποίησης, σε τρεις τοπικούς πολέμους – Δανία, Αυστρία και Γαλλία. Το 1871 με την ήττα της Γαλλίας ο Μπίσμαρκ αναδείχθηκε πανηγυρικά Καγκελάριος.
Ο Μπίσμαρκ εκπαραθυρώθηκε το 1893 από αυτούς που συνειδητά ακύρωσαν το δόγμα του για “μια καλή συνθήκη με την Ρωσία”. Ήταν αυτοί που οδήγησαν την Γερμανία στους καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους τον 20ο αιώνα.
Σαρλ Ντε Γκωλ, 1890-1970
ΦΩΤΟ: in.gr
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το μόνο άγαλμα σύγχρονου Ευρωπαίου ηγέτη που υπάρχει στη Μόσχα είναι αυτό του Γάλλου Προέδρου και Στρατηγού Σαρλ Ντε Γκωλ. Βρίσκεται στην πλατεία Κόσμος, εκεί όπου επί τσαρικής εποχής αναπτύχθηκε η Γαλλική κοινότητα. Το επιβλητικό οκτάμετρο άγαλμα του Γάλλου ηγέτη με στρατιωτική ενδυμασία επικάθεται μιας δεκάμετρης εξέδρας απο γρανίτη. Τα εγκαίνια του μνημείου έγιναν στις 9 Μαίου 2005, 60η επέτειο της ήττας του χιτλερικού εθνικοσοσιαλισμού, παρουσία του Πρωθυπουργού Πούτιν και του Γάλλου Προέδρου Σιράκ. Ναι μεν η τελετή έγινε επί ημερών Πούτιν, αλλά η απόφαση για να τιμηθεί ο Ντε Γκωλ ελήφθη επί Σοβιετικής Ένωσης το 1990, χρονολογία που σηματοδοτούσε εκατό χρόνια από τη γέννηση του.
Οι Σοβιετικοί/Ρώσοι αποφάσισαν να τιμήσουν τον Ευρωπαίο ηγέτη για δύο λόγους. Ο πρώτος αφορούσε τον ηρωικό και ηγετικό του ρόλο κατά τον Β´ΠΠ. Ο δεύτερος, και μακροπρόθεσμα πιο σημαντικός αλλά και απόλυτα επίκαιρος σήμερα με αφορμή την ουκρανική κρίση και ευρωπαϊκή κρίση, αφορούσε τόσο το όραμα του όσο και την πολιτική Ντε Γκώλ για μια Ευρώπη “από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια”. Για την οικοδόμηση δηλαδή ενός συστήματος ειρήνης και ασφάλειας, το οποίο θα συμπεριελάμβανε και δεν θα απέκλειε την Σοβιετική Ένωση/Ρωσία. Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο Ντε Γκωλ, θιασώτης του εθνικού κράτους, πίστευε πως οι ιδεολογίες έρχονται και παρέρχονται, όχι όμως η ιδεολογία που έχει ως επίκεντρο το εθνικό κράτος, δηλαδή η ιδεολογία του εθνικισμού. Και για τον λόγο αυτό το σημείο αναφοράς και ανάλυσης του ήταν η διαχρονική Ρωσία των Ρώσων και όχι αυτή του κομμουνισμού και των Σοβιετικών.
Ο Ντε Γκωλ υπήρξε συντηρητικός (δεξιός), αποικιοκράτης , ιμπεριαλιστής και βέβαια αντικομμουνιστής. Μάλιστα για τον αντικομμουνισμό του τιμήθηκε και από τους… Πολωνούς. Υπάρχει και στη Βαρσοβία άγαλμα του Ντε Γκωλ που τον τιμά για τη συμμετοχή και τον ηρωισμό που επέδειξε κατά τον Πολωνό-Σοβιετικό πόλεμο (1919-1920) με το Γαλλικό Εκστρατευτικό Σώμα. Το όραμα του Γάλλου ηγέτη για μια Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια (1962) εδράζονταν τόσο στην πεποίθηση του ότι η Ρωσία ήταν ευρωπαϊκό κράτος, όσο και στον στέρεο ρεαλισμό ότι χωρίς την ισότιμη και ενεργό συμμετοχή της Ρωσίας δεν μπορούσε να οικοδομηθεί αποτελεσματικό σύστημα ασφάλειας και ειρήνης στην Ευρώπη. Κατά τον Ντε Γκωλ , ο αποκλεισμός της Μόσχας από τα ευρωπαϊκά δρώμενα και η δαιμονοποίηση των (Σοβιετικών) Ρώσων, δεν εξυπηρετούσε κανένα ευρωπαϊκό συμφέρον.
Ο “Γκωλισμός”αναπτύχθηκε σε δύο φάσεις. Στην πρώιμη του μορφή ο Γάλλος ηγέτης αποπειράθηκε να αναπτύξει άξονα με τη Δυτική Γερμανία του Αντενάουερ που κορυφώθηκε με την Γαλλο-Γερμανική Συνθήκη του 1963. Η προσπάθεια αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας αυτόνομης Ευρώπης και ταυτόχρονα γέφυρας μεταξύ των δυό υπερδυνάμεων. Η Συνθήκη αυτή εξόργισε τους Αμερικανούς, τη ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη στη Δυτική Ευρώπη, που πειθανάγκασαν τον Αντενάουερ να την καταστήσει ανενεργή.
Η έλλειψη βούλησης από τους Δυτικογερμανούς και ο αποδεδειγμένος ρόλος των Βρετανών ως Δούρειου Ίππου των Αμερικανών, οδήγησαν στη δεύτερη και πιο ώριμη φάση του “Γκωλισμού”. Αυτή ήταν η αυτονόμηση της ίδιας της Γαλλίας με εργαλείο τα πυρηνικά της όπλα, το “άνοιγμα” προς τη Μόσχα μέσω μιας διμερούς ύφεσης και η αποχώρηση της Γαλλίας απο την στρατιωτική δομή του ΝΑΤΟ. Ως ρεαλιστής, ο Ντε Γκωλ δεν πίστεψε ποτέ στη παραμύθα της αυτόματης στρατιωτικής αλληλεγγύης (αρχή των Τριών Σωματοφυλάκων) του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ. Όμως η Γαλλία δεν αποχώρησε απο το ΝΑΤΟ ως οργανισμό. “Γκωλισμός” σήμαινε πλέον αυτονόμηση μέσα στη Δύση και προσέγγιση (detente) με τη Μόσχα. Αποκορύφωση της πολιτικής αυτής υπήρξε η επίσκεψη του Ντε Γκωλ στη Μόσχα το 1966. Ακολούθησαν και άλλες επισκέψεις του στο ανατολικό στρατόπεδο το επόμενο έτος με στόχο την διευρυμένη εκτόνωση του ψυχροπολεμικού κλίματος που κυριαρχούσε.
Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Ασφάλειας: Περιεκτική ή Αποκλειστική
Μεταπολεμικά οι προσπάθειες οικοδόμησης μιας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας περιστράφηκε γύρω από δύο τουλάχιστον συγκρουόμενα οράματα. Το ένα υπήρξε περιεκτικό (inclusive) και το άλλο αποκλειστικό (exclusive). Μεταψυχροπολεμικά και όταν γίνεται αναφορά σε ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας τι εννοείται; Εννοείται μια Ευρώπη που συμπεριλαμβάνει, πέραν της Ρωσίας, τις ΗΠΑ και τον Καναδά; Ή εννοείται μια ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας που είναι ατλαντική και η οποία αποκλείει εξ’ορισμού τη Ρωσία; Εάν υιοθετηθεί το όραμα του αποκλεισμού της Ρωσίας δεν πρόκειται να υπάρξει πραγματική αδιαίρετη ασφάλεια και ειρήνη στην Ευρώπη. Την δε κύρια ευθύνη για την ανασφάλεια που θα προκύψει- και η οποία μπορεί να οδηγήσει στην πτώχευση της Ευρώπης στη καλύτερη περίπτωση και σε ένα Αρμαγεδδώνα στην χειρότερη- θα φέρει η Ευρώπη του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από αυτό το πρίσμα τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία δεν θα είχαν πάρει την σημερινή τους πολεμοχαρή και αιματηρή μορφή, εάν μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου κυριαρχούσε το περιεκτικό όραμα της αδιαίρετης ασφάλειας και όχι το αποκλειστικό.
Υ.Γ. Ο Πρόεδρος Μακρόν ανακοίνωσε την πρόθεση της Γαλλίας να παραχωρήσει, λόγω αλληλεγγύης, πυρηνική προστασία στις χώρες της ΕΕ. Θα ριψοκινδυνεύσει δηλαδή το Παρίσι ο Πρόεδρος της Γαλλίας για να προστατεύσει Ρίγα, Ταλίν, Βίλνιους, Ελσίνκι κλπ, από τυχόν Ρωσικά πυρηνικά. Αντίθετα ο Ντε Γκωλ δήλωσε ευθέως ότι δεν πίστευε πως οι ΗΠΑ θα διακινδύνευαν την Νέα Υόρκη για να προστατεύσουν το Παρίσι από τυχόν Σοβιετικά πυρηνικά, λόγω Νατοϊκής “αλληλεγγύης”. Και εφόσον δεν υπήρχε “καλή συνθήκη” με την Μόσχα, το Παρίσι θα το προστάτευε η Ντεκωλική Γαλλία, είτε υπήρχε ΝΑΤΟ είτε όχι.
*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους
ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ: Διάσκεψη Λονδίνου για την Ουκρανία -Christophe Ena/Pool via REUTERS
