Μνήμη Πολ Σαρμπάνης

Η άρση του αμερικανικού εμπάργκο προς την Τουρκία και ένας αποκαλυπτικός διάλογος  Sarbanes- Nimetz για την  Αμμόχωστο.

Tου Μάριου Ευρυβιάδη*

Στις 6 Δεκεμβρίου έφυγε ο διακεκριμένος αμερικανός νομοθέτης ελληνικής καταγωγής Paul (Παναγιώτης/Τάκης) Sarbanes, με καταγωγή από την Ρεϊχία της Αρκαδίας. Γεννήθηκε το 1933. Ο Σαρμπάνης υπηρέτησε ως νομοθέτης για σχεδόν 40 χρόνια στο Κονγκρέσο. Από το 1971 μέχρι το 1977 ως Βουλευτής, και από το 1977 μέχρι το 2007 ως Γερουσιαστής.

Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό, αλλά στην Ουάσινγκτον ήταν σχεδόν καθολικά αποδεκτό πως όσο υπηρετούσε, ο Σαρμπάνης ήταν ο πιο ευφυής από όλους τους νομοθέτες που υπηρέτησαν στην διάρκεια της μακρόχρονης δικής του θητείας.

Ο Σαρμπάνης υπήρξε απόφοιτος των Πανεπιστημίων Πρίνστον, Oxford (υπότροφος Rhodes Scholar, μια από τις ποιο τιμητικές υποτροφίες των ΗΠΑ) και απόφοιτος της νομικής σχολής του Χάρβαρντ.

Το 1974, λίγα χρόνια αφού εξελέγη στη Βουλή των Αντιπροσώπων, του ανατέθηκε ως μέλος της επιτροπής Judiciary να εισαγάγει στην ολομέλεια της Βουλής (26 Ιουλίου 1974) το κατηγορητήριο για την αποπομπή του Προέδρου Νίξον από την Προεδρία, με την κατηγορία της απιστίας και συνομωσίας, κατά του Συντάγματος (υποθέση Watergate).

Ως νομοθέτης, πέρα από το έργο του, ο Σαρπάνης ήταν γνωστός για τον ήπιο χαρακτήρα του, την ευγένεια του, την έλλειψη ξιπασιάς, αλλά και για την “Σωκρατική μέθοδο” που χρησιμοποιούσε στις γνωστές Ακροάσεις (Hearings) στις διάφορες Επιτροπές του Κονγκρέσου. Κυριολεκτικά μαρτυρούσαν, όλοι όσοι έπρεπε να δώσουν ένορκες απαντήσεις στα διεισδυτικά του ερωτήματα.

Στις 16 Αυγούστου 1974- στην κορύφωση της δεύτερης τουρκικής εισβολής- ο Γερουσιαστής Σαρπάνης, μαζί με τον μακαριστό επίσης αμερικανό νομοθέτη ελληνικής καταγωγής John Bredemas και άλλους, υπήρξε η αιχμή του δόρατος της επίθεσης κατά της φιλοτουρκικής πολιτικής του Χένρι Κίσινγκερ με θύμα την Κύπρο.
Ήταν η επίθεση αυτή κατά του Κίσινγκερ που άνοιξε το δρόμο για την επιβολή από το Κονγκρέσο του μερικού εμπάργκου όπλων στην Τουρκία την περίοδο 1975-78. Ως γνωστό, το μερικό εμπάρκο όπλων επιβλήθηκε, διότι η Τουρκία χρησιμοποίησε όπλα που της παραχώρησαν οι ΗΠΑ για αμυντικούς σκοπούς σε μια επιδρομική επιχείρηση κατά της Κύπρου, κατά παράβαση της σχετικής νομοθεσίας περί εξωτερικής βοήθειας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το καλοκαίρι του 1974 ο Κίσινγκερ μεσουρανούσε. Το περιοδικό Time, κυκλοφόρησε με φωτογραφία του ως Σούπερμαν στο εξώφυλλό του. Μετά την παραίτηση Νίξον και με Πρόεδρο τον Φόρντ (για τον οποίο ο Πρόεδρος Τζόνσον έλεγε πως δεν μπορούσε να περπατά και να μασά τσίχλα ταυτόχρονα) ο Κίσινγκερ, ως Υπουργός Εξωτερικών και Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας ταυτόχρονα, ήταν απόλυτα κυρίαρχος σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής.

Η Προεδρία Φόρντ και ο Κίσινγκερ προσωπικά πολέμησαν με νύχια και με δόντια για την άρση του μερικού εμπάργκο. Όμως η άρση του συντελέσθηκε επί Προεδρίας Κάρτερ. Για την άρση του πρωτοστάτησε μεταξύ άλλων και ο Matthew Nimetz, ο οποίος την περίοδο αυτή υπηρετούσε ως Νομικός Σύμβουλος του αμερικανικού ΥΠΕΞ με ειδική ευθύνη για την Κύπρο και τα ελληνοτουρκικά. Υπήρχε συμφωνία μεταξύ Αμερικής και Τουρκίας πως με τη άρση θα υπήρχε πρόοδος στο κυπριακό, με πρώτο βήμα την επιστροφή μέρους της Αμμοχώστου, αρχικά υπό την διοίκηση του ΟΗΕ. Υπογραμμίζεται εδώ πως παρόμοια δέσμευση υπήρχε και από τον Ντεκτάς, στην συμφωνία Κυπριανού- Ντεκτάς του 1977 για την Αμμόχωστο, ως ζήτημα προτεραιότητας.

Η άρση του εμπάργκο έγινε, αλλά οι Τούρκοι δεν τήρησαν, για νιοστή φορά, τον λόγο τους.
Στις 19 Απριλίου 1991 στην Υποεπιτροπή για την Ευρώπη της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας, που προήδρευε ο Joe Biden, υπήρξαν Ακροάσεις για την Κύπρο. (Cyprus: International Law and Prospects for Settlement).

Προσκεκλημένος ως μάρτυρας ήταν ο Matthew Nimetz.  Παρακάτω, σε δική μου ελεύθερη μετάφραση, θα βρείτε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα που συσχετίζει την άρση του εμπάργκο με την Αμμόχωστο.

Sarbanes: Συνδέσατε την επιστροφή των Βαρωσίων με μια γενικότερη προσέγγιση για λύση στην Κύπρο;
Nimetz: Θα πρέπει να πάω πίσω, Γερουσιαστή. Πραγματικά δεν θυμάμαι. Θυμάμαι είχαμε ένα συγκεκριμένο…
Sarbanes: Ώστε στην πραγματικότητα μου λες βρεθήκατε σε μία θέση να μην αποσπάσετε τίποτα για την άρση του εμπάργκο.
Nimetz: Η άρση του εμπάρκο είχε τη δική της λογική λόγω των συμφερόντων ασφαλείας μας στην Τουρκία. Και τότε διαπραγματευτήκαμε και μια νέα συμφωνία για βάσεις και συνεργασία, την οποία διαπραγματεύθηκα εγώ, και ήταν πολύ σημαντική για μας.
Sarbanes: Βρίσκεσαι ενώπιον της Επιτροπής σήμερα και μας λες, όπως καλύτερα εσύ γνωρίζεις, πως πρέπει να βάζουμε πίεση και να δείχνουμε ενδιαφέρον σε ζητήματα όπως η Κύπρος. Και είχατε στα χέρια σας εκείνη την περίοδο ένα εξαιρετικά σημαντικό όπλο. Και στην ουσία το εγκαταλείψατε και εισπράξατε το απόλυτο μηδέν για την Κύπρο. Και εννοώ ότι θα ήσασταν, αν χρησιμοποιούσατε αυτό το όπλο, θα ήσασταν σε μια πολύ καλύτερη θέση, αλλά δεν πήρατε τίποτα.
Nimetz: Όχι. Δηλαδή…
Sarbanes: Και εγώ νόμιζα τότε πως θα περνάτε πίσω τα Βαρώσια.
Νimetz: Έτσι νομίζαμε κι εμείς.
Sarbanes : Ρωτώ καταρχήν, και άσχετα με το τελικό σχέδιο για την λύση του κυπριακού. Είναι σωστό το ερώτημά μου;
Nimetz: Έτσι νομίζαμε κι εμείς. Πρέπει να πάμε πίσω στα πρακτικά για να δούμε τι ακριβώς συνέβαινε χρονολογικά. Αλλά αποτελεματικά πήραμε τίποτε για την Κύπρο. Κανένας δεν πήρε τίποτε για την Κύπρο.
(Αγγλικό πρωτότυπο : “We thought so too. We have to go back in the record on the timing of that. We got effectively nothing on Cyprus. No one has gotten anything on Cyprus).
Sarbanes: Μα είχατε να κερδίσετε τα περισσότερα τότε.
Nimetz: Είχαμε, όμως, Γερουστή και τα πάντα να χάσουμε.
Sarbanes: Διότι είχατε ένα εξαιρετικό όπλο στα χέρια σας και το αφήσατε να φύγει και δεν κάνατε τίποτα καθόλου. Τίποτε για το ζήτημα. Και όπως γνωρίζεις πολεμούμε το πρόβλημα από τότε.

Υ.Γ.Ο Paul Sarbanes και το “δεξί του χέρι”, ο συνεργάτης Peter Marudas και το Γραφείο του, παρείχαν ανιδιοτελή βοήθεια στην Κύπρο και στην πρεσβεία της Κύπρου στην Αμερικανική πρωτεύουσα. Συνεργάσθηκα και εγώ μαζί του την δεκαετία του 1980, με πρέσβη τον Ανδρέα Ιακωβίδη.
Ο Sarbanes ήταν ειδήμονας στην συνταγματική ιστορία των ΗΠΑ. Και με τίμησε προλογίζοντας την ελληνική έκδοση των, The Federalist Papers – Τα Ομοσπονδιακά Κείμενα των ΗΠΑ- Εκδόσεις Παπαζήση, 2009, που μεταφραστικά επιμελήθηκα με τον Θοδωρή Πελαγίδη.
Αιώνια η μνήμη του.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους