Μνήμη Αγίου Γρηγορίου Παλαμά
Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης , ο οποίος υπερασπίστηκε την παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας μπροστά στον κίνδυνο αλλοίωσης της πίστης από την ορθολογιστική εισβολή του φιλοσοφικού στοχασμού.
Ο Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359), του οποίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την μνήμη σήμερα,δεύτερη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (Β’ Νηστειών) και στις 14 Νοεμβρίου, υπήρξε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (1347-1359) και αναδείχθηκε ως ο κύριος εκπρόσωπος της Ησυχαστικής Θεολογίας κι ένας από τους σπουδαιότερους και επιδραστικότερους θεολόγους της Ορθοδοξίας. Εκοιμήθη στις 14 Νοεμβρίου 1359, σε ηλικία 63 ετών.
Το 1368 κατατάγηκε στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, με απόφαση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεου Κόκκινου. Τα λείψανά του φυλάσσονται στο Μητροπολιτικό Καθεδρικό Ναό της Θεσσαλονίκης, που φέρει το όνομά του.
ΦΩΤΟ: Ι.Ν. Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Θεσσαλονίκη
Ο Γρηγόριος Παλαμάς γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές παρακολούθησε μαθήματα στην ανώτερη σχολή της γενέτειράς του, κοντά στον φιλόσοφο Θεόδωρο Μετοχίτη. Διέκοψε, όμως, τις σπουδές του για να αφιερωθεί στον ασκητισμό στο όρος Παπίκιο της Ροδόπης. Μυήθηκε στην άσκηση της νοεράς προσευχής (ή «προσευχή της καρδιάς»), που είναι η βάση της ησυχαστικής μεθόδου προσευχής, από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Αθανάσιο Α’ και τον επίσκοπο Φιλαδελφείας Θεόληπτο. Μετά το Παπίκιο όρος κατέφυγε στο Άγιο Όρος, όπου ασκήτευσε μέχρι το 1331. Ενδιάμεσα χειροτονήθηκε πρεσβύτερος, το 1326, στη Θεσσαλονίκη.
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης,
ο Θαυματουργός – τέλη 16ου αι. μ.Χ. – Mονή Διονυσίου, Άγιον Όρος
Ο Γρηγόριος ανέλαβε να τους υπερασπιστεί, αναπτύσσοντας τη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών του Θεού. Υποστήριξε ότι γνωρίζουμε τις ενέργειες του Θεού, αλλά όχι την ουσία Του. Σε γενικές γραμμές, υπερασπίστηκε την παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας μπροστά στον κίνδυνο αλλοίωσης της πίστης από την ορθολογιστική εισβολή του φιλοσοφικού στοχασμού, που εκπορευόταν από τη Δύση. Τρεις μεγάλες τοπικές σύνοδοι που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1341, 1347 και 1351 επεκύρωσαν τις Θέσεις του Παλαμά ως ορθόδοξες, δικαιώνοντας τους ησυχαστές. Παράλληλα καταδίκασαν τον Βαρλαάμ και τους οπαδούς του, το μοναχό Γρηγόριο Ακίνδυνο και τον φιλόσοφο Νικηφόρο Γρηγορά. Οι σύνοδοι αυτές δεν αναγνωρίζονται από τη Δυτική Χριστιανοσύνη, αν και πολλοί δυτικοί χριστιανοί δέχονται τη θεολογία του Παλαμά.
Λόγω της ταραγμένης πολιτικής κατάστασης, ο πατριάρχης Ιωάννης Καλέκας δίωξε τον Γρηγόριο, ο οποίος συνελήφθη, κλείστηκε διαδοχικά σε μοναστήρια και τέλος φυλακίστηκε στις φυλακές των ανακτόρων (1343), όπου παρέμεινε έγκλειστος για 4 χρόνια. Το 1347 δικαιώθηκε οριστικά και εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Η κατοχή της Θεσσαλονίκης από τους Ζηλωτές δεν επέτρεψε στον Παλαμά να εγκατασταθεί σ’ αυτήν, παρά μόνο το 1350. Γρήγορα όμως αναγκάστηκε να αναμειχθεί στις συγκρούσεις Καντακουζηνού-Παλαιολόγου και σε κάποιο ταξίδι του προς την Κωνσταντινούπολη συνελήφθη από τους Τούρκους, οι οποίοι απαίτησαν να πληρωθούν μεγάλα ποσά ως λύτρα, για να απελευθερωθεί. Μετά την απελευθέρωσή του, το 1355, και μέχρι το θάνατό του σε ηλικία 63 ετών από ασθένεια στις 14 Νοεμβρίου του 1359, παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη, όπου και αφοσιώθηκε στην άσκηση των ποιμαντικών του καθηκόντων.
ΦΩΤΟ: Ι.Ν. Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Θεσσαλονίκη
Το τίμιο σώμα του, μετά από την εκταφή, υπήρξε άφθαρτο, δηλαδή δέν σάπισε, αλλά ευωδίαζε και θαυματουργούσε. Τον 19ο αιώνα μ.Χ. ο ναός του Αγίου στην Θεσσαλονίκη καταστράφηκε από φωτιά και το τίμιο σκήνωμά του κάηκε αφήνοντας μόνον τα οστά ανέπαφα. Ο Γρηγόριος έγραψε περίπου 60 θεολογικά έργα.
Γρηγόριος Παλαμάς Θείας φύσεως κοινωνός
Του Anthony Bloom*
Σε έναν από τους Ψαλμούς διαβάζουμε τον παρακάτω στίχο: «Οἱ σπείροντες ἐν δάκρυσιν, ἐν ἀγαλλιάσει θεριοῦσι…» (Ψαλμ. 125, 5).[1] Αν στις εβδομάδες της προετοιμασίας που πέρασαν, αντικρύσαμε να καθρεφτίζεται στις παραβολές ό,τι είναι άσχημο και ανάξιο για μας, αν σταθήκαμε μπροστά στο κριτήριο της συνειδήσεώς μας και του Θεού, τότε όντως έχουμε σπείρει τη σωτηρία μας εν δάκρυσι. Και όμως, υπάρχει ακόμη χρόνος, διότι ακόμη κι όταν μπαίνουμε στον καιρό της συγκομιδής, ο Θεός μας δίνει ένα περιθώριο· προχωρώντας προς τη Βασιλεία, προς την Ημέρα της Αναστάσεως, μπορούμε ακόμη, κάθε στιγμή, με την προοπτική της σωτηρίας, ενώπιον της νίκης του Θεού, να στρεφόμαστε προς αυτόν με ευγνωμοσύνη και συντριβή και να λέμε, «Όχι, Κύριε! Μπορεί να είμαι ο εργάτης της ενδεκάτης ώρας, αλλά δέξου με, όπως το έχεις υποσχεθεί!».
Την περασμένη Κυριακή εορτάσαμε τον θρίαμβο της Ορθοδοξίας, την ημέρα κατά την οποία η Εκκλησία διακήρυξε ότι νομιμοποιείται κι έχει το δικαίωμα να απεικονίζει τη μορφή του Χριστού· η διακήρυξη δεν αφορούσε την τέχνη, αλλά ήταν μια βαθιά θεολογική ομολογία της Ενσαρκώσεως. Η Παλαιά Διαθήκη μας έλεγε ότι ο Θεός δεν απεικονίζεται με κανένα τρόπο διότι είναι ένα απύθμενο μυστήριο· δεν έχει ούτε όνομα εκτός από το μυστηριώδες όνομα το οποίο γνωρίζει ο Ύψιστος Αρχιερεύς. Στην Καινή Διαθήκη όμως μάθαμε, και γνωρίζουμε από εμπειρία, ότι ο Θεός έγινε Άνθρωπος, ότι το πλήρωμα της Θεότητος κατοίκησε και εξακολουθεί να κατοικεί για πάντα εν σαρκί· άρα ο Θεός έχει ένα ανθρώπινο όνομα (: Ιησούς) και ένα ανθρώπινο πρόσωπο, που μπορεί να αναπαρασταθεί σε εικόνες. Συνεπώς, κάθε εικόνα είναι μια ομολογία της βεβαιότητάς μας ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος· και έγινε άνθρωπος για να επιτύχει -με τρόπο τραγικό και ένδοξο μαζί- την υπέρτατη αλληλεγγύη μ’ εμάς, να γίνει ένας από μας ώστε να γίνει ο καθένας μας ένα από τα παιδιά του Θεού. «Αὐτὸς ἐνηνθρώπισεν ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν», όπως λέει και η Αγία Γραφή. Γι’ αυτό ήδη από την εβδομάδα που μας πέρασε μπορούσαμε να ευφραινόμαστε· και ενώ, μια εβδομάδα πριν, ήδη προετοιμαζόμαστε να συναντήσουμε αυτό το θαύμα, αυτό το θάμβος της Ενσάρκωσης, η Εκκλησία μας, χαμηλόφωνα, σχεδόν ψιθυριστά, έψαλλε τον Κανόνα του Πάσχα: Χριστὸς Ἀνέστη ἐκ νεκρῶν – διότι δεν πρόκειται για μια μελλοντική υπόσχεση, αλλά για μία παρούσα βεβαιότητα, μία ανοικτή πόρτα για να εισέλθουμε δια του Χριστού, δια της Θύρας, όπως ονομάζει τον Εαυτό Του, στην αιωνιότητα.
Σήμερα μνημονεύουμε τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, έναν από τους μεγάλους Αγίους της Ορθοδοξίας, ο οποίος απέναντι στην αίρεση και την αμφιβολία, διακήρυξε εκ των έσω την εμπειρία των ασκητών και όλων των πιστών: ότι δηλαδή η χάρις του Θεού δεν είναι κτιστό δώρο – ο ίδιος ο Θεός είναι που εκφράζει τον Εαυτό Του σε μας, ώστε πλημμυρισμένοι από την παρουσία Του και έχοντας ως μοναδική προϋπόθεση την αποδοχή Του μέσα μας, να ανοιχτούμε σταδιακά προς Αυτόν και να γίνουμε κάπως διαφανείς σ’ αυτό το Φως, και σιγά σιγά, όλο και πιο πολύ να μετέχουμε στη Θεία φύση Του.
Αυτό δεν είναι απλώς μια υπόσχεση αλλά μία βεβαιότητα καθώς έχει συμβεί σε χιλιάδες χιλιάδων αντρών και γυναικών, τους οποίους εμείς τιμούμε ως Αγίους: έγιναν θείας φύσεως κοινωνοί και αποτελούν για μ ας μια αποκάλυψη κι μια σιγουριά για το τι καλούμαστε να είμαστε και να γίνουμε.
Σήμερα λοιπόν, κάνουμε άλλο ένα βήμα που μας φέρνει στη χαρά και τη δόξα του Πάσχα. Σε άλλη μία εβδομάδα θα υμνήσουμε τον Σταυρό – τον Σταυρό που ήταν ο φόβος και ο τρόμος των κακούργων και έχει γίνει το σημείο της νίκης και της σωτηρίας. Για μας είναι το σημάδι ότι η αγάπη του Θεού δεν έχει μέτρο, δεν έχει όρια, είναι τόσο βαθιά όσο Εκείνος, αγκαλιάζει τα πάντα όπως Εκείνος και είναι, όντως, η νίκη της τόσο τραγική όπως και ο Θεός μας είναι Θεός τραγικός και νικητής μαζί, Αυτός που εμπνέει το δέος αλλά και ακτινοβολεί το ιλαρό φως που ψάλουμε στον Εσπερινό.
Ας ετοιμαστούμε λοιπόν για το επόμενο γεγονός που είναι η θέα του Σταυρού· ας Τον κοιτάξουμε κι ας δούμε σ’ αυτόν το σημείο της θείας αγάπης, μία νέα βεβαιότητα για το εφικτό της σωτηρίας μας· κι όταν ο χορός θα ψάλλει -τούτη τη φορά πιο δυνατά- τον Κανόνα της Αναστάσεως, ας συνειδητοποιήσουμε ότι βήμα προς βήμα ο Θεός μας οδηγεί στη νίκη που Εκείνος έχει κερδίσει, και την οποία θέλει να μοιραστεί μαζί μας.
Στη συνέχεια, θα προχωρήσουμε για να ακούσουμε τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, που διδάσκει πώς να δεχτούμε τη χάρη που προσφέρει ο Θεός, πώς να γίνουμε άξιοί Του. Και στο επόμενο σκαλοπάτι θα δούμε τη νίκη του Θεού στο πρόσωπο της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας και θα φθάσουμε στο κατώφλι της Μεγάλης Εβδομάδος. Ας μην ξεχνάμε ότι τώρα είμαστε στην περίοδο της καινότητος, σε μια περίοδο που μας αποκαλύπτεται η νίκη του Θεού και εμείς καλούμαστε να την περιπτυχθούμε, να ανταποκριθούμε με ευγνωμοσύνη – μια ευγνωμοσύνη που θα μας κάνει νέους ανθρώπους, και φυσικά χαρούμενους ανθρώπους. Και η χαρά μας θα είναι μια χαρά που προσφέρει τα δάκρυά μας ως απάντηση στην αγάπη του Θεού, μια χαρά που αποτελεί την υπεύθυνη ανταπόκρισή μας στη θεία αγάπη.
[1] Ομιλία που εκφωνήθηκε στις 11 Μαρτίου του 1990. Anthony Bloom, Στο φως της κρίσης του Θεού: Πορεία από το Τριώδιο στην Ανάσταση, 1η έκδοση, εκδ. Εν πλω, Αθήνα, 2009
Αγίου Γεωργίου Παλαμά ” Περί Εκπορεύσεως Του Αγίου Πνεύματος “ by ARISTEIDIS VIKETOS on Scribd
