Μετά την πτώση της δυναστείας Άσαντ, η επικίνδυνη νέα στιγμή της Συρίας

Η ταχεία κατάρρευση του καθεστώτος της Συρίας φέρνει ένα ταπεινωτικό τέλος στην κυριαρχία της Ρωσίας και του Ιράν και ανοίγει την πόρτα για μεγαλύτερη τουρκική επιρροή. Αλλά το ισλαμιστικό κίνημα που κατέλαβε την εξουσία δεν έχει ακόμη δείξει τις πλήρεις προθέσεις του.

Στις 21 Ιανουαρίου 1994, ο Μπαζίλ αλ-Άσαντ σκοτώθηκε σε αυτό που η συριακή κυβέρνηση περιέγραψε ως αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Σύμφωνα με επίσημες αποστολές, οδηγούσε πολύ γρήγορα στο δρόμο προς το αεροδρόμιο και έχασε τον έλεγχο του οχήματός του. Ήταν τόσο απόλυτα πιστευτό όσο και το είδος του ατυχήματος που δεν συνέβη στους γιους των δικτατόρων της Μέσης Ανατολής – ειδικά σε εκείνους που προετοιμάζονταν για να αναλάβουν τα ηνία της εξουσίας.

Ο θάνατος του Μπαζίλ απαιτούσε ο επόμενος μεγαλύτερος γιος του Χαφέζ αλ-Άσαντ να πάρει τη θέση του αδελφού του. Αυτός ήταν ο Μπασάρ, ο οποίος ζούσε στο Λονδίνο και εκπαιδεύτηκε ως οφθαλμίατρος τη στιγμή του θανάτου του αδελφού του. Μεταξύ του 1994 και του 2000, ο Χαφέζ, ο οποίος είχε έρθει στην εξουσία το 1971 και είχε φέρει μια κατασταλτική και στείρα τάξη στη Συρία, έβαλε τον ακούσιο κληρονόμο του σε μια πορεία συντριβής για το πώς να κυβερνήσει τη Συρία.

Τώρα, τρεις δεκαετίες μετά την άνοδό του στο προσκήνιο και σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα διακυβέρνησης, ο Μπασάρ έχει φύγει, όπως και η δυναστεία Άσαντ. Σχεδόν ατελώς σάρωσε σε μια περίοδο δύο εβδομάδων κατά τη διάρκεια της οποίας η ισλαμιστική ομάδα ανταρτών Ha’yat Tahrir al-Sham (HTS) και ο εταίρος της, ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA), σάρωσαν την επαρχία Idlib για να καταλάβουν τη χώρα από τον Bashar που μόλις κατάφερε να πολεμήσει αφού οι Ρώσοι και Ιρανοί σύμμαχοί του τον εγκατέλειψαν. Η άλλη πλευρά αυτής της επαίσχυντης ήττας για τη Μόσχα και την Τεχεράνη είναι η απελευθέρωση των Σύριων που ενώθηκαν με το HTS, ειδικότερα, για να συνεχίσουν την εξέγερση που ξεκίνησαν την άνοιξη του 2011.

Σε αυτή τη στιγμή του «τώρα έξω από ποτέ» που ξυπνά μνήμες από το 1989 στην Ανατολική Ευρώπη, οι άνθρωποι που είχαν φοβηθεί να υποταχθούν από την αδιάκριτη χρήση βίας από τον Άσαντ συνέχισαν από εκεί που σταμάτησαν το 2011 και ξεσηκώθηκαν για να απαιτήσουν το τέλος της δικτατορίας του Άσαντ.

Φυσικά, τα ερωτήματα αφθονούν σχετικά με το είδος του διάδοχου καθεστώτος που θα προκύψει στη Δαμασκό. Όχι μόνο η πτώση του Άσαντ ήταν ένα πλήγμα για τη Μόσχα και την Τεχεράνη, αλλά και για μεγάλα Αραβικά κράτη , που βλέπουν επιφυλακτικά τόσο το HTS όσο και την επίδειξη της δύναμης του συριακού λαού. Η κύρια ομάδα ανταρτών είναι ένα παρακλάδι της Αλ Κάιντα και παρόλο που ο ηγέτης της, Abu Mohammed al-Jolani, έχει κάνει μεγάλο μέρος του διαλείμματός του από τον τζιχαντιστικό εξτρεμισμό, μένει να δούμε αν η απελευθέρωση που σχεδίασε ήταν για όλους τους Σύριους, όπως έχει δηλώσει, ή μια τακτική για να εκτρέψει την κριτική και την αντιπολίτευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αναφορές ότι ο SNA επιτίθεται στους Κούρδους, ακόμη και όταν ο Jolani κάνει την υπόθεση για μια πιο περιεκτική Συρία υπό το HTS.

Το ιστορικό του Jolani από το κυβερνείο Idlib της Συρίας, το οποίο ήταν υπό τον έλεγχο του HTS (με τουρκική κηδεμονία), είναι μικτό. Φαίνεται ότι έμαθε τα μαθήματα του Ισλαμικού Κράτους και απέφυγε τις πιο αυστηρές μορφές πολιτικού ελέγχου, αλλά το HTS εξακολουθούσε να κυβερνά με σιδερένια γροθιά. Ακόμη και όταν οι μαχητές του HTS απελευθέρωσαν τις φυλακές του Άσαντ, οι αντίπαλοι του Jolani έγιναν μάρτυρες των καταχρήσεων των δικών του φυλακών.

Το πρωί και την ημέρα μετά την αποχώρηση του Άσαντ, υπήρξαν αναφορές ότι η κεντρική τράπεζα της Συρίας λεηλατήθηκε. Ίσως πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό. Οι Σύριοι έγιναν απελπισμένοι καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν για δεκατρία ολόκληρα χρόνια, αλλά η λεηλασία της Βαγδάτης μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν από τις αμερικανικές δυνάμεις την άνοιξη του 2003 ρίχνει μια μακρά σκιά. Είναι δύσκολο να συγκρίνουμε την απελευθέρωση της Συρίας στα χέρια των Σύριων με την εμπειρία του Ιράκ, αλλά υπάρχουν παρόμοιες δυναμικές στο παιχνίδι. Καθώς οι αντάρτες εισήλθαν στη Δαμασκό, ο πρωθυπουργός του Άσαντ Mohamed Ghazi al-Jalali τους πρόσφερε ένα χέρι, αλλά παραμένει ασαφές τι θα μπορούσαν να κάνουν άλλοι υποστηρικτές του καθεστώτος. Η ταχύτητα με την οποία κατέρρευσε το καθεστώς ήταν εντυπωσιακή, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το HTS θα παραμείνει χωρίς αντίσταση. Η Συρία είναι γεμάτη όπλα και ξαφνικά υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν πλέον πολλά να χάσουν. Η χώρα δεν είναι μοιραία σε ένα βίαιο μέλλον, αλλά θα ήταν παράλειψη να μην εξετάσουμε τη δυνατότητα και την αληθοφάνεια μιας εξέγερσης ενάντια στη νέα τάξη πραγμάτων.

Πέρα από τα σύνορα της Συρίας, αλλά συνδεδεμένη με το ζήτημα της εσωτερικής σταθερότητας της Συρίας, είναι η αντίδραση των ηγετών της περιοχής, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν καλωσορίσει τον Άσαντ πίσω στο μαντρί τα τελευταία χρόνια. Τα Εμιράτα, οι Σαουδάραβες, οι Ιορδανοί και οι Αιγύπτιοι αντιτίθενται βαθιά στη συσσώρευση ισλαμικής πολιτικής εξουσίας. Το να περιμένουμε από αυτές τις κυβερνήσεις να παραμείνουν αδρανείς ενώ η HTS οργανώνει την κυριαρχία της στη Δαμασκό είναι σαν να αγνοούμε μεγάλο μέρος της πρόσφατης ιστορίας της Μέσης Ανατολής.

Για το Ισραήλ, το οποίο με ακούσιο τρόπο συνέβαλε στην κατάρρευση του Άσαντ μέσω των στρατιωτικών επιχειρήσεών του εναντίον της Χεζμπολάχ, η στρατηγική κατάρρευση της θέσης του Ιράν στην περιοχή είναι αναμφίβολα ικανοποιητική, αλλά τώρα η Ιερουσαλήμ βρίσκεται αντιμέτωπη με την πιθανότητα μιας ισλαμικής κυβέρνησης στη Δαμασκό. Οι Ισραηλινοί θεωρούσαν τον Χαφέζ αλ-Άσαντ, ειδικότερα, ως έναν τρομερό εχθρό, ο οποίος όμως κατανοούσε τη σημασία της σταθερότητας κατά μήκος των συρο-ισραηλινών συνόρων. Ο γιος του ακολούθησε την ίδια προσέγγιση στο Ισραήλ μετά την άνοδό του στην εξουσία. Τώρα το Ισραήλ αντιμετωπίζει έναν εντελώς διαφορετικό τύπο ιδεολογικής ηγεσίας στη Δαμασκό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε σε κανέναν ότι το πολεμικό ψευδώνυμο που επέλεξε ο ηγέτης του HTS για τον εαυτό του είναι το “Jolani”, ένα νεύμα στα Υψίπεδα του Γκολάν, τα οποία κατέκτησε το Ισραήλ στον πόλεμο του Ιουνίου του 1967.

Έπειτα, υπάρχει η Τουρκία. Η Άγκυρα είναι ο μόνος γείτονας που δυνητικά κερδίζει από την πτώση του Άσαντ. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει διανύσει έναν μακρύ δρόμο στη Συρία, από το να είναι κάποτε προστάτης του Μπασάρ μέχρι να απαιτήσει την ανατροπή του και στη συνέχεια να επιδιώξει την εξομάλυνση με το καθεστώς Άσαντ. Τις τελευταίες εβδομάδες ο Ερντογάν υποστήριξε σιωπηρά τη βίαιη ανατροπή του Άσαντ. Η Άγκυρα έχει τώρα την ευκαιρία να διαμορφώσει το διάδοχο καθεστώς στη Δαμασκό – ένας στόχος της τουρκικής κυβέρνησης από τότε που γύρισε την πλάτη στον Μπασάρ το 2011. Το πρόβλημα για τον Ερντογάν και τους ανθρώπους γύρω του είναι ότι η HTS μπορεί να μην συνεργαστεί. Ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό των τουρκικών εισβολών στη Μέση Ανατολή είναι ότι ανεξάρτητα από το πόσο ο Ερντογάν επιμένει στην πολιτιστική συγγένεια μεταξύ της Τουρκίας και του αραβικού κόσμου – ειδικά μεταξύ του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και των ισλαμιστών σε όλη την περιοχή – ο Τούρκος ηγέτης έχει επιδείξει αδυναμία κατανόησης της τοπικής και περιφερειακής πολιτικής. Μπορεί να υπάρχει κάποια αυτοϊκανοποίηση στην Άγκυρα καθώς ξεδιπλώνονται οι δυνατότητες για την Τουρκία στη μετά-Άσαντ Συρία, αλλά δεν είναι καθόλου σαφές ότι ο Ερντογάν και οι σύμβουλοί του είναι πλήρως προετοιμασμένοι για τις νέες πραγματικότητες της Συρίας.

Για την Ουάσιγκτον, ο θάνατος του Άσαντ ήταν σίγουρα μια απροσδόκητη εξέλιξη μετά από περισσότερο από ένα χρόνο εκπληκτικών γεγονότων στη Μέση Ανατολή. Θα υπάρξει μια παρόρμηση εντός της αμερικανικής πολιτικής κοινότητας να θέλει να βοηθήσει τους Σύριους να οικοδομήσουν μια πιο δίκαιη και δημοκρατική τάξη.  Είναι ένας αξιέπαινος στόχος και μια ευγενής παρόρμηση, αλλά η Ουάσιγκτον θα πρέπει να τους αντισταθεί. Τόσο ο πρόεδρος Μπάιντεν όσο και ο εκλεγμένος πρόεδρος Τραμπ έχουν μέχρι στιγμής δώσει τον κατάλληλο τόνο, υποδεικνύοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να παραμείνουν στο περιθώριο. Η συμμετοχή στην επανάσταση που εκτυλίσσεται στη Συρία είναι απίθανο να βοηθήσει τους Σύριους ή να προωθήσει τα αμερικανικά συμφέροντα. Η Συρία είναι για τους Σύριους.

Αυτό το έργο αντιπροσωπεύει τις απόψεις και τις απόψεις αποκλειστικά του συγγραφέα. Το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων είναι ένας ανεξάρτητος, μη κομματικός οργανισμός, δεξαμενή σκέψης και εκδότης και δεν λαμβάνει θεσμικές θέσεις σε θέματα πολιτικής.

*Ο Steven A. Cook δεν χρησιμοποίησε την Τεχνητή Νοημοσύνη για να δημιουργήσει αυτό το περιεχόμενο. Ο Steven είναι ο συγγραφέας του βιβλίου The End of Ambition: America’s Past, Present, and Future in the Middle East./ Στο πιο πάνω κείμενο διατυπώνονται οι προσωπικές του απόψεις. Πηγή: Council on Foreign Relations