Κ. Καραθεοδωρή: O σπουδαίος Έλληνας επιστήμονας, ο φίλος του Αϊνστάιν και το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης

Το Ιωνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης (ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ), όραμα που υλοποίησε ο Καραθεοδωρή, δεν πρόλαβε να λειτουργήσει λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. 

Της Τόνιας Α. Μανιατέα*

Οι Τσέτες είναι σε απόσταση αναπνοής από τη Σμύρνη. Όλες οι ειδήσεις, που φτάνουν από την περιφέρεια, μιλούν για ένα ορμητικό κύμα σφαγέων, που κοντοζυγώνει την πρωτεύουσα της Ιωνίας. Οι Ρωμιοί, στριμωγμένοι στην προκυμαία της πόλης, αναζητούν πλεούμενο να φύγουν, να σωθούν. Εκείνος, όμως, ζει με την αγωνία να σώσει τον πλούτο που με κόπο είχε συγκεντρώσει τα τελευταία χρόνια: Να φυγαδεύσει τα βιβλία, τα αρχεία και τον εργαστηριακό εξοπλισμό του πανεπιστημίου. Λίγο πριν μπουν οι Τσέτες στη Σμύρνη, το πλοίο «Νάξος» της Εθνικής Ακτοπλοΐας Ελλάδος θα κρύβει με ασφάλεια στα σπλάχνα του τον πνευματικό θησαυρό μαζί με τον σωτήρα του, τον μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. Τρεις μέρες πριν την εισβολή των Τούρκων, είχε φυγαδεύσει στη Σάμο με κάποιο καΐκι, φορτωμένο κριθάρι, τη γυναίκα του και τα δύο παιδιά τους. Εκείνος έμεινε πίσω για την αποστολή του… «Εγώ, εννοείται, παρέμεινα (σσ. στη Σμύρνη) μέχρι την τελευταία ώρα, αλλά επειδή ήμουν προσεκτικός δεν μου συνέβη κάτι. Μόνο πάνω στη σύγχυση, χρειάστηκε να περάσουν δέκα μέρες έως ότου φτάσω στην Αθήνα» περιγράφει τα τεκταινόμενα στη Σμύρνη, σε επιστολή του, με ημερομηνία 25/12/1922, προς τον περίφημο μαθηματικό και στενό φίλο του, Νταβίντ Χίλμπερτ. Αυτό το «εννοείται» μαρτυρά την ιερή υποχρεωτικότητα με την οποία περιέβαλλε ο ίδιος την αποστολή, που είχε στην ιωνική πρωτεύουσα.

«Όταν αναχώρησε ο Καραθεοδωρή από τη Σμύρνη ήταν σα να έφυγε από τη Μικρασία η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυίας, της τέχνης και του πολιτισμού» θα εξομολογηθεί αργότερα ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη του ’22, Τζορτζ Χόρτον, έχοντας δει, από τους τελευταίους, τον Έλληνα επιστήμονα να τρέχει στους δρόμους της πυρπολημένης πόλης.

Τρία χρόνια νωρίτερα, το 1919, ο ύπατος αρμοστής, Αριστείδης Στεργιάδης, τον υποδεχόταν στη Σμύρνη, προερχόμενο από το πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν (Goettingen), όπου δίδασκε Μαθηματικά (το όνομα Carathéodory Constantin, το μόνο ελληνικό, θα φιγουράρει στο εξής στη λίστα των προσωπικοτήτων, που έχουν περάσει από τις καθηγητικές έδρες του πανεπιστημίου) τονίζοντάς του πως «η Ελλάδα δεν ήρθε στη Μικρά Ασία για να υποδουλώσει ξένους πληθυσμούς, αλλά για να τους φέρει στον ανώτερο πολιτισμό της».

Θα συζητούσαν για την ίδρυση ελληνικού πανεπιστημίου στην ιωνική πρωτεύουσα.

Η ιδέα ήταν του Βενιζέλου. Είχε καλέσει τον καθηγητή στο Παρίσι για να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με το πού στον ελλαδικό χώρο και πώς θα στηνόταν το δεύτερο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα (το πρώτο λειτουργούσε ήδη στην Αθήνα). Ο Καραθεοδωρή είχε στο μυαλό του ήδη από το 1913 ότι μετά την απελευθέρωσή της η Θεσσαλονίκη θα έπρεπε να αποκτήσει το δικό της πανεπιστήμιο. Αλλά το 1919 ο ελληνικός στρατός είχε μπει απελευθερωτής στη Σμύρνη. Η επικράτεια της Ελλάδας μεγάλωνε και η ιδέα ότι ο ελληνικός κόσμος ήταν ο μόνος που θα μπορούσε να φέρει στη Δύση τον σλαβικό και τον τουρκο-αραβικό γινόταν όλο και πιο έντονη. Η ιστορική συγκυρία προέκρινε για έδρα του νέου πανεπιστημίου την πρωτεύουσα της Ιωνίας. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου ο Καραθεοδωρή υπέβαλλε το σχετικό σχέδιο ιδρύσεως, παραιτείτο από την έδρα του στο Γκέτινγκεν και μετέβαινε στη Σμύρνη για να πιάσει δουλειά…

Ο Στεργιάδης είχε ακούσει για τον 46χρονο Έλληνα επιστήμονα, που μεγαλουργούσε στο εξωτερικό, αλλά δεν τον είχε δει κι έτσι, καθώς από τη φύση του ήταν στριφνός και δύσπιστος, στην πρώτη συνάντησή τους τον «έκοψε» από την κορφή ως τα νύχια. Του φάνηκε πολύ νέος για να φέρει εις πέρας ένα τόσο δύσκολο εγχείρημα. «Είσθε πολύ νέος» του ψέλλισε σχεδόν απαξιωτικά και η απόκριση του Καραθεοδωρή τον έβαλε στη θέση του… «Κύριε αρμοστά, τούτο είναι πράγματι ένα μειονέκτημα. Να είσθε όμως βέβαιος πως θα ελαττούται από ημέρας εις ημέραν».

ΠΩΣ, ΣΤΗΝ ΕΥΧΗ, ΕΦΤΙΑΞΑΝ ΤΙΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ!

Κ. Καραθεοδωρή

Η φήμη του Έλληνα μαθηματικού οργώνει την Ευρώπη. Από τα πρώτα κιόλας χρόνια του 20ού αι. διδάσκει Μαθηματικά σε σημαντικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, κυρίως της Γερμανίας (η χώρα υπήρξε σταθμός στη σταδιοδρομία του διπλωμάτη πατέρα του και ο ίδιος γεννήθηκε στο Βερολίνο).

Η αφετηρία της διαδρομής του, βέβαια, ήταν διαφορετική. Αρχικά σπούδασε στο Τμήμα Μηχανικών της Στρατιωτικής Σχολής του Βελγίου, όπου ήταν πια διορισμένος ο πατέρας του, και ταξίδεψε ίσαμε την Αίγυπτο για να εφαρμόσει τις γνώσεις του στο φράγμα του Ασουάν και Ασούτ, που χτιζόταν εκείνη την εποχή. Αλλά στο Κάιρο, προσπαθώντας να κατανοήσει την τεχνική των φαραώ στην κατασκευή των πυραμίδων, βρήκε το νόημα της ζωής στην επιστήμη των αριθμών και λοξοδρόμησε, παρά τις σθεναρές προσπάθειες των δικών του να τον πείσουν ότι το επάγγελμα του μηχανικού ήταν εξαιρετικά προσοδοφόρο, σε αντίθεση με το αβέβαιης εξέλιξης του μαθηματικού. Εκείνος, όμως, ήταν αποφασισμένος να αφοσιωθεί στους αριθμούς. Έβλεπε παντού αριθμούς. Στο σύμπαν, στη φύση, στην αρχιτεκτονική, στη ζωγραφική, στη μουσική. Ακόμα και η αγάπη του για τις φούγκες του Μπαχ ήταν επειδή σ’ αυτές διέκρινε μαθηματική δομή.

Στα 29 του, λοιπόν, ξεκινά για τις νέες σπουδές του, αρχικά στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου και πολύ σύντομα στο μεγαλύτερο κέντρο μαθηματικής έρευνας της εποχής, το πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν. Στα 32 του ολοκληρώνει σπουδές και διδακτορικό (!). Ο Καραθεοδωρή είναι ιδιοφυία. Ένας εγκέφαλος, γεννημένος για τα μαθηματικά, που οι συνεχιστές του θα αντιπαραβάλλουν μόνον με τους μεγάλους μαθηματικούς της αρχαιότητας. «Ένας μαθηματικός για να θεωρηθεί μεγάλος πρέπει να αναπτύξει μία δική του θεωρία, να επινοήσει δύσκολα προβλήματα και να τα λύσει, να είναι παραγωγικός. Ο Καραθεοδωρή επεκτάθηκε σε πολλούς κλάδους των Μαθηματικών, πράγμα αφύσικο. Μελέτησε λογισμό των μεταβολών, θεωρία των συναρτήσεων, θεωρία μέτρου και ολοκλήρωσης, διαφορική γεωμετρία και τόσα άλλα διαφορετικά πεδία! Σπάνια παρουσιάζονται επιστήμονες που να μπορούν να επεκταθούν σε τέτοιο ευρύ φάσμα!» θα δηλώσει, έναν και πλέον αιώνα μετά, ο καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γεώργιος Στάμου.

Το όνομα του Καραθεοδωρή ταξιδεύει ίσαμε την αμερικανική ήπειρο, όπου διάφορα πανεπιστήμια προσπαθούν να τον εντάξουν στο δικό τους διδακτικό προσωπικό. Εκείνος, όμως, έχει μάτια μόνο για την Ελλάδα. Από το Γκέτινγκεν ζητεί να υπηρετήσει σε κάποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα της πατρίδας του. Αλλά η Ελλάδα βρίσκει την ευκαιρία να πληγώσει ακόμη ένα από τα λαμπρά παιδιά της… «Δυστυχώς, οι θέσεις πανεπιστημιακών είναι καλυμμένες. Αντίστοιχα και των στρατιωτικών σχολών, για τις οποίες ενδιαφέρεσθε. Μπορούμε, ωστόσο, να σας εξασφαλίσουμε θέση δημοδιδασκάλου σε κάποιο από τα σχολεία της επαρχίας μας, όπου υπάρχουν ελλείψεις…» απαντούν οι αρμόδιοι!

«ΑΓΑΠΗΤΕ ΦΙΛΕ, ΑΛΜΠΕΡΤ ΑΪΝΣΤΑΪΝ»

Έως το 1920, ο Καραθεοδωρή διδάσκει στην Ευρώπη (Αννόβερο, Μόναχο, Μπέρσλαου, Βερολίνο), απορρίπτει την Αμερική και συνομιλεί με κορυφαίους επιστήμονες, όπως ο Μαξ Πλανκ και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, με τον οποίο μάλιστα έχει αναπτύξει μία ζεστή φιλική σχέση. Η αρχή έγινε με μία πρώτη επιστολή που του έστειλε ο φυσικός το φθινόπωρο του 1916. «Αν κάνετε τον κόπο να μου εξηγήσετε τους μετασχηματισμούς, θα σας ακούσω με προσοχή και ευγνωμοσύνη. Αν μου λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια» τού έγραφε. Σε μία μακροσκελή απάντηση ο Καραθεοδωρή του έλυσε όλες τις απορίες.

Ο Γερμανός είναι έξι χρόνια νεότερος και αντιμετωπίζει τον Έλληνα επιστήμονα με το δέος του μαθητή Φυσικής προς τον μαθηματικό καθηγητή του. Στην πραγματικότητα, ο Καραθεοδωρή είναι ενθουσιασμένος με την ευστροφία του 36χρονου Αϊνστάιν και αυτός ο τελευταίος αντίστοιχα γοητευμένος από το μαθηματικό αναλυτικό μυαλό του 42χρονου καθηγητή, καθώς όπως ο ίδιος συνηθίζει να ομολογεί, οι σχέσεις του με τα θεωρητικά μαθηματικά είναι μέτριες, ίσως και κακές. Η αλληλογραφία των δύο ανδρών είναι μακρά.

“Εις φιλικήν ανάμνησιν, ο όλος δικός σας A. Einstein”. Αφιέρωση του Einstein στην Κ. Καραθεοδωρή.

Ο Αϊνστάιν ζητεί ερμηνείες περί τα Μαθηματικά και ο Καραθεοδωρή τού τις δίνει αγόγγυστα. Εν καιρώ, οι επιστολές που ανταλλάσσουν αποκαλύπτουν μία -εκτός από επαγγελματική- θερμή φιλική σχέση, τόσο που ο Έλληνας επιστήμονας έχει λάβει από τον Γερμανό συνάδελφό του αυτόγραφο σημείωμα προοριζόμενο για τη συλλογή αυτογράφων της κόρης της Πηνελόπης Δέλτα, Βιργινίας. «Σου στέλλω δια την συλλογήν αυτογράφων της Βιργινίας γράμμα του Einstein το οποίο έφθασεν σήμερον» γράφει στη Δέλτα από το Μόναχο στις 21 Μαΐου του 1930.

Οι πληροφορίες, που θέλουν τον Καραθεοδωρή να έχει βοηθήσει τον Γερμανό φυσικό στη διατύπωση της περίφημης θεωρίας της σχετικότητας, δεν θα επιβεβαιωθούν από το αρχείο του Αϊνστάιν, που θα δοθεί πολλές δεκαετίες μετά στη δημοσιότητα από το εβραϊκό πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, η συνεργασία των δύο ανδρών στο ευρύτερο επιστημονικό πεδίο δεν αμφισβητείται, πολλώ μάλλον όταν έχει ομολογηθεί από τον ίδιο τον νομπελίστα φυσικό.

Όπως αποκαλύπτει ο ανιψιός του Καραθεοδωρή, Κωνσταντίνος Τασσάς, ο Αϊνστάιν στην τελευταία -πριν πεθάνει- συνέντευξή του, τόνισε: «… Κύριοι, ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς σας όμως δεν θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου άνοιξε τον δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη, σκέψη και έρευνα. Μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίον εγώ προσωπικά, αλλά και ολόκληρη η μαθηματική επιστήμη, η ϕυσική και η σοϕία του αιώνα χρωστάμε τα πάντα».

ΕΝΑ ΘΝΗΣΙΓΕΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ ΚΑΙ Η ΑΜΕΡΙΚΗ

Μετά τη συνεννόηση και με τον Στεργιάδη, παίρνει την οικογένειά του και εγκαθίστανται στην πρωτεύουσα της Ιωνίας. Σε δυόμιση χρόνια το Ιωνικό Πανεπιστήμιο υπό τον τίτλο «Εξ Ανατολών το Φως» (Ex oriente lux) στέκεται επιβλητικό στην πλαγιά του όρους Πάγος, με όλο το προσωπικό και τον εξοπλισμό του και με σχολές Γεωπονικής και Φυσικών Επιστημών, Ανατολικών Γλωσσών και Ανατολικού Πολιτισμού, Δημοσίων Υπαλλήλων, Εμπορίου, Χωροσταθμών και Εργοδηγών, Μουσουλμανικού Ιεροδιδασκαλείου και Ινστιτούτου Υγιεινής.

Το ίδρυμα θα λειτουργεί στη βάση ενός συστήματος, που συνδυάζει αγγλοσαξωνικά και γερμανικά πρότυπα. Οι βασικές γλώσσες διδασκαλίας θα είναι η ελληνική και η τουρκική, αλλά υπάρχει πρόβλεψη και για Αραβικά, Εβραϊκά, Φαρσί και Αρμενικά.

Τα εγκαίνια ορίζονται για τον Σεπτέμβριο του 1922. Δεν θα γίνουν ποτέ. Λίγες μόνο μέρες πριν ανοίξει πανηγυρικά τις πύλες του, το κτήριο μένει έρημο να παρακολουθεί από κει ψηλά τις σφαγές στην προκυμαία και την ίδια στιγμή ο «πατέρας» του, ο Καραθεοδωρή, να δίνει τον δικό του αγώνα για να σώσει ό,τι μπορούσε να σωθεί.

«Η δράσις μου εις την Σμύρνην θα απέβαινεν καρποφόρος…» θα γράψει με πίκρα στη συγγένισσα και στενή φίλη του, Πηνελόπη Δέλτα, από το Λος Άντζελες, όπου θα βρεθεί να διδάσκει μόλις έξι χρόνια από την καταστροφή στη Μικρασία.

… Η ΕΛΛΑΣ ΔΕΝ ΕΧΑΣΕ ΤΙΠΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΜΟΥ…

Το να στήνεις εκ θεμελίων ένα πανεπιστήμιο και στο παρά πέντε της λειτουργίας του να βλέπεις τα όνειρα και τους κόπους σου να καταρρέουν δεν είναι ασφαλώς η καλύτερη συνθήκη για ένα αεικίνητο, δημιουργικό πνεύμα. Αλλά δεν είναι και το τέλος του κόσμου. Με τον ερχομό του από τη Σμύρνη στην Αθήνα, διορίζεται καθηγητής στο πανεπιστήμιο της πόλης και τον αμέσως επόμενο χρόνο στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στον μαθηματικό ανατίθεται να διδάξει το μάθημα της Χημείας! Δύο χρόνια θα αντέξει. «Έλεγαν ότι δεν καταλάβαιναν το μάθημά του οι φοιτητές. Ότι ίσως ήταν πολύ προχωρημένο. Εκείνος πίστευε ότι μάλλον η Ελλάδα, έχοντας ως προτεραιότητα τη διαχείριση μεγάλων πολιτικών θεμάτων, δεν κατάφερνε να προετοιμάσει σωστά τους νέους για το ανώτατο επίπεδο της εκπαίδευσης» θα δηλώσει πολύ καιρό μετά, η κόρη του, Δέσποινα Καραθεοδωρή – Ροδοπούλου. Η αλήθεια είναι ότι η χώρα είχε ρίξει το βάρος της στην τακτοποίηση του σαρωτικού προσφυγικού κύματος και μόλις που τα κουτσοκατάφερνε…

Το γραφείο που ο Κ. Καραθεοδωρή χρησιμοποιούσε, στο πίσω δωμάτιο του σπιτιού του Μονάχου.

Το 1924, ο Καραθεοδωρή εγκαταλείπει την Αθήνα για το Μόναχο, αποδεχόμενος την έδρα που του προσφέρει ένα από τα (έως σήμερα) μεγαλύτερα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Σε αντίθεση με τους… ακατάδεκτους Έλληνες, οι φοιτητές στο Μόναχο αναπτύσσουν με τον καθηγητή τους στενούς δεσμούς. «Δύο φορές την εβδομάδα έρχονταν στο σπίτι μας για να μοιραστούν τους προβληματισμούς τους με τον πατέρα μου. Για κείνον ήταν σαν γιορτή. Ετοιμάζαμε σάντουιτς και χυμούς για κεράσματα. Μιλούσε ώρες μαζί τους και όχι μόνον για Μαθηματικά» θα διηγηθεί αργότερα η Δέσποινα.

Στο μεταξύ, η ανάγκη για ίδρυση δεύτερου ιδρύματος στον ελλαδικό χώρο υπάρχει πάντα και αυτήν τη φορά η συγκυρία ανοίγει τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη. Τον Ιούνιο του 1925 η πόλη αποκτά το δικό της πανεπιστήμιο και τον κανονισμό της λειτουργίας του έχει συντάξει ο Καραθεοδωρή, ο οποίος υποκύπτει πια στα… θέλγητρα των Αμερικανών. Πώς μπορείς, άλλωστε, να αρνηθείς την επίσημη πρόσκληση του πανεπιστημίου Χάρβαρντ και της αμερικανικής μαθηματικής εταιρείας να περιοδεύσεις, δίνοντας διαλέξεις στα σημαντικότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της ηπείρου; Αποδέχεται και πείθει και τη σύζυγό του, Φρόσω, να τον ακολουθήσει.

«… θα κάμω επί εξαμηνίαν μαθήματα εις το Harvard, αλλά με παρεκάλεσαν εκ τηςAmeric. Mathem. Society να κάμω διαλέξεις εις περίπου 20 Πανεπιστήμια. Θα μείνομεν με διαλείμματα μέχρι των αρχών του Ιουνίου εις Cambridge. Τον Ιούνιον και Ιούλιον θα περάσωμεν εις το Πανεπιστήμιον του Berkeley πλησίον του S. Francisco» εξηγεί στην Πηνελόπη Δέλτα με επιστολή του την 1η Ιανουαρίου του 1928 από το πλοίο «Aquitania», με το οποίο ταξιδεύει για τη Νέα Υόρκη.

Η Δέλτα τού απαντά με ενθουσιασμό για το ταξίδι του στη αμερικανική ήπειρο χωρίς, ωστόσο, να κρύβει την απογοήτευσή της για τη φυγή του από την Ελλάδα. Με επόμενη επιστολή του θα τη διαβεβαιώσει: «Η Ελλάς δεν έχασε τίποτε από την αναχώρησίν μου, απεναντίας! Διότι αντί να χάνω εκεί τον καιρόν μου, δύναμαι εδώ περισσότερον να οφελήσω δια της προπαγάνδας την οποίαν κάμνω δια την Ελλάδα. Και εις την διδασκαλίαν ακόμη δύναμαι περισσότερον να οφελήσω εις το εξωτερικόν· εις σχεδόν όλα μου τα μαθήματα εις το Μόναχον και εις το Harvard είχον Έλληνας ακροατάς και βεβαίως τους καλλιτέρους Έλληνας ακροατάς τους οποίους δύναται να φαντασθή κανείς. Εν ω εις τα Αθήνας δεν είχον ποτέ μαθητάς της αυτής αξίας».

Το 1930 ο Βενιζέλος θα …χτυπήσει και πάλι την πόρτα του Καραθεοδωρή. Του ζητά να αναλάβει καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου (θέση αντίστοιχη με υπουργό Παιδείας) στα δύο πανεπιστήμια της χώρας. Για την ακρίβεια, τον καλεί να αναδιοργανώσει αυτό της Αθήνας και να οργανώσει εκείνο της Θεσσαλονίκης. Ο Καραθεοδωρή όχι μόνον δεν αρνείται, αλλά πολύ νωρίτερα απ’ όσο ο Βενιζέλος περίμενε, του υποβάλλει υπόμνημα με το σχέδιο οργάνωσης και αναδιοργάνωσης των δύο ιδρυμάτων. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό κείμενο, το οποίο λίγο αργότερα θα αποτελέσει τον πυρήνα του βασικού νόμου λειτουργίας των ελληνικών πανεπιστημίων, του Ν.5343/1932.

Ύψιστο τίτλο αναγνώρισης της προσφοράς του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή (Κώστια για το οικογενειακό περιβάλλον του) αποτελεί ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής, τον οποίο διατύπωσε ο ίδιος και φέρει πλέον το όνομά του («Εις εκάστην γειτονίαν δεδομένης καταστάσεως συστήματος υπάρχουν καταστάσεις μη προσιταί εκ ταύτης δι’ αδιαβατικής διεργασίας αντιστρεπτής ή μη»). Το έργο του καταχωρήθηκε με φωτεινά γράμματα στην παγκόσμια ιστορία της μαθηματικής έρευνας, αλλά η Ελλάδα καθυστέρησε να τιμήσει το άξιο τέκνο της.

Μόλις πέρυσι, με αφορμή τα 150 χρόνια από τη γέννησή του, σε ένδειξη μνήμης και τιμής στο έργο του, η Τράπεζα της Ελλάδος προχώρησε στην έκδοση συλλεκτικού νομίσματος των 2 ευρώ με τη φιγούρα του μεγάλου μαθηματικού. Νωρίτερα, στην Κομοτηνή, ο Σύνδεσμος Φίλων του σπουδαίου επιστήμονα, με τη συνδρομή του δήμου, ίδρυσε Μουσείο Καραθεοδωρή, ενώ το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έδωσε το όνομά του στο κτήριο της διοίκησης.

Κομοτηνή, Μουσείο Καραθεοδωρή

Η αφετηρία του ονόματος Καραθεοδωρή τοποθετείται κάπου στα μέσα του 18ου αι. στην περιοχή Βόσνα ή Βοσνοχώρι της Ξάνθης, όπου ζούσε γεωργός, ο οποίος τροφοδοτούσε με λαχανικά και φρούτα την Αδριανούπολη με τη βοήθεια ενός εργατικού και έξυπνου παραγιού, ονόματι Θεοδωρής. Αλλά ο νεαρός ήταν πολύ μελαχρινός και οι Τούρκοι προμηθευτές στην πόλη, όπου παρέδιδε το εμπόρευμα, του πρόσθεσαν στο όνομα τη λέξη «kara» (μαυριδερός) «ξαναβαφτίζοντάς τον Καραθεοδωρή. Από εδώ ξεκινά το πλούσιο γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας.

Η απουσία του τελικού «ς» από το επώνυμο -με τον ανιψιό του σπουδαίου επιστήμονα, μάλιστα, να επιμένει μετ’ επιτάσεως ότι το «Καραθεοδωρής» είναι λάθος- παραπέμπει στην αναφορά του ονόματος ως εξής: Κωνσταντίνος του μεγάλου γένους Καραθεοδωρή. Προϊόντος του χρόνου παραλήφθηκε το «του μεγάλου γένους». Σημειώνεται ότι και το επώνυμο της συζύγου τού Κωνσταντίνου, Ευφροσύνη, ήταν Καραθεοδωρή. Επρόκειτο για μακρινούς συγγενείς.

ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

– «Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδος», Αντ. Μακρυδημήτρης (Ι. Σιδέρης, Αθήνα 1997)

– «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή», Δέσποινα Βλαχοστεργίου-Βασβατέκη . Δεσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου (ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα 2001)

– «Χαμένος Παράδεισος – ΣΜΥΡΝΗ 1922», Γκ. Μίλτον / μτφ. Αλ. Καλοφωλιάς (ΜΙΝΩΑΣ, Αθήνα 2008)

– «Αναφορικά με την Τουρκία» Τζ, Χόρτον / μτφ. Όλ. Μαύρου (Λιβάνης, Αθήνα 1992)

– «Αλληλογραφία» Π. Σ. Δέλτα (Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 1997)

– Πανεπιστήμιο Γκέτινγκεν (Georg – August Universität Göttingen)

– Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

– Μουσείο Καραθεοδωρή

– Πανεπιστήμιο Ζυρίχης (Universität Zürich)

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

*********************************************************