Η Τουρκία σε αναζήτηση Στρατηγικής Αυτονομίας

Των Αλέξανδρου Διακόπουλου ,

 Νίκου Στουρνάρα*

Η Άγκυρα επιδιώκει μια ριζική αναθεώρηση του περιφερειακού status quo προβάλλοντας την ισχύ της σε γειτονικές περιοχές με αυξανόμενη επιθετικότητα και αδιαφορία για τη διεθνή νομιμότητα, εκτιμούν  ο Αλέξανδρος Διακόπουλος, Αντιναύαρχος ε.α, πρώην Σύμβουλος Eθνικής Ασφαλείας, Επίτιμος Διοικητής Σχολής Εθνικής Αμύνης, Ειδικός Σύμβουλος, ΕΛΙΑΜΕΠ, και ο Νίκος Στουρνάρας, Βοηθός Ερευνητής, ΕΛΙΑΜΕΠ.  Επίσης , σημειώνουν ότι  η Ρωσία και η Τουρκία ελκύονται η μια προς την άλλη, λόγω των απολυταρχικών μοντέλων διακυβέρνησής τους και τις παρόμοιες στρατηγικές κουλτούρες/ επιχειρησιακούς κώδικές του.

Τα κύρια σημεία της ανάλυσης των Αλέξανδρου Διακόπουλου και Νίκου Στουρνάρα είναι:

• Η Τουρκία στράφηκε από μια εξωτερική πολιτική βασισμένη στην ασφάλεια σε μία εξωτερική πολιτική βασισμένη στην ισχύ και εκμεταλλεύτηκε το κενό ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο για να διεκδικήσει την περιφερειακή ηγεμονία, καταφεύγοντας στη χρήση «σκληρής ισχύος».

• Οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις ανέπτυξαν αυτόνομες εκστρατευτικές ικανότητες, υποστηριζόμενες από την εθνική τους αμυντική βιομηχανία. Τα μαθήματα από την  Συρία προσέφεραν διδάγματα για την εξωτερική πολιτική που η Τουρκία ακολούθησε στη συνέχεια.

• Η αναθεωρητική Τουρκία ενέπλεξε τον εαυτό της σε όλα τα περιφερειακά θέατρα επιχειρήσεων, υποδαυλίζοντας την αστάθεια στις περιοχές δράσης της και αποκομίζοντας σημαντικά στρατηγικά και οικονομικά οφέλη.

• Οι επεμβάσεις αυτές διαμόρφωσαν τη Ρωσο-Τουρκική ανταγωνιστική συνεργασία και στρατηγικό επανακαθορισμό. Από το 2016 και έπειτα, η σχέση τους έχει μετατραπεί σε μια ιδιότυπη συμβίωση, με τις δύο χώρες να συντονίζουν τη παρουσία τους σε πολλαπλά μέτωπα.

• Η Ρωσία και η Τουρκία ελκύονται η μια προς την άλλη λόγω των απολυταρχικών μοντέλων διακυβέρνησής τους και τις παρόμοιες στρατηγικές κουλτούρες/ επιχειρησιακούς κώδικές τους:

• Και οι δύο χώρες είναι αναθεωρητικές, επιθετικές και διεκδικητικές στις περιφέρειές τους.

• Και οι δύο χώρες ισχυρίζονται ότι είναι περικυκλωμένες, γεγονός που χρησιμεύει ως πρόσχημα για τις μονομερείς ενέργειές τους.

• Και οι δύο χώρες έχουν στρατιωτικοποιήσει την εξωτερική τους πολιτική διεξάγοντας υβριδικό πόλεμο, χρησιμοποιώντας πόλεμο δι’ αντιπροσώπων και εκβιάζοντας χώρες που αντιστέκονται.

• Η Άγκυρα έχει εμβαθύνει την αλληλεξάρτηση με τη Μόσχα, κυρίως λόγω της επιδίωξής της να αποκτήσει στρατηγική αυτονομία από τη Δύση – όμως η αλληλεξάρτηση αυτή είναι ασύμμετρη υπέρ της Ρωσίας.

• Η διείσδυση της Άγκυρας στην Αφρική – σε αναζήτηση αγορών, φυσικών πόρων και διπλωματικής επιρροής – είναι ενδεικτική των διαπεριφερειακών φιλοδοξιών της. Η πολιτική, οικονομική, στρατιωτική και πολιτισμική διείσδυση της Τουρκίας στην Αφρική είναι ενδεικτική των διαπεριφερειακών φιλοδοξιών της. Η Άγκυρα επιδιώκει να καταστεί η ηγέτιδα δύναμη του σουνιτικού Ισλάμ, προβάλλοντας παράλληλα την εικόνα ενός αντι-αποικιακού παράγοντα χειραφέτησης των Αφρικανικών χωρών από τη Δύση.

• Η μεταποικιακή ρητορική του Τούρκου Προέδρου εξυπηρετεί τόσο τις εσωτερικές αναθεωρητικές πολιτικές του όσο και τη διπλωματική προσέγγιση με τις πλειοψηφικά Μουσουλμανικές χώρες της Αφρικανικής ηπείρου.

• Η Τουρκία έχει αξιοποιήσει εκτενώς τους θρησκευτικούς της δεσμούς με τον μουσουλμανικό κόσμο. Το σουνιτικό Ισλάμ έχει γίνει ένας αποφασιστικός πολλαπλασιαστής δύναμης και βασικό εργαλείο ήπιας ισχύος στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Σε χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, τα τουρκικά θρησκευτικά ιδρύματα κατηχούν ιμάμηδες και αποκαθιστούν ή ανοίγουν νέα τζαμιά, εκπαιδεύοντας παράλληλα την επόμενη γενιά των αφρικανικών ελίτ.

• Εμβαθύνοντας περαιτέρω τους οικονομικούς της δεσμούς με την Αφρική, η Τουρκία έχει δώσει προτεραιότητα στις πωλήσεις όπλων και τη στρατιωτική εκπαίδευση. Ιδιαίτερα οι εξαγωγές μη επανδρωμένων αεροσκαφών έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής.

• Το εύρος του οράματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι διηπειρωτικό, αν όχι παγκόσμιο. Υπόβαθρο της ιδέας αποτελεί η ανάγκη της Τουρκία να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο, προκειμένου να ανακτήσει την εμπορική και θαλάσσια ισχύ που κάποτε κατείχαν οι Οθωμανοί. Μέσω αυτού του δόγματος η Άγκυρα επιδιώκει να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο, το υποχρεωτικό σημείο διέλευσης των εμπορικών οδών που συνδέουν την Ευρώπη με τον Ινδικό Ωκεανό και, κατ’ επέκταση, τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ασίας. Μέσω του ελέγχου των θαλάσσιων οδών από τη Μαύρη Θάλασσα και τη Διώρυγα του Σουέζ προς την Κεντρική Μεσόγειο, η Τουρκία θα έλεγχε τις κύριες ανατολικές οδούς διαμετακόμισης προς την Ευρώπη και θα γινόταν η αδιαμφισβήτητη διαπεριφερειακή δύναμη.

• Προκειμένου να προσδώσει νομική χροιά στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία υπέγραψε μια παράνομη συμφωνία με τη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας της Λιβύης τον Νοέμβριο του 2019, για τη χάραξη κοινών θαλάσσιων συνόρων. Χρησιμοποιώντας αυτή τη συμφωνία στο πλαίσιο του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία προβάλλει ισχύ όχι μόνο στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στην Κεντρική Μεσόγειο.

• Τοποθετώντας τη «Γαλάζια Πατρίδα» στο επίκεντρο της Τουρκικής αναζήτησης για στρατηγική αυτονομία, γίνεται αντιληπτό το γιατί η Άγκυρα παραμένει αδιάλλακτα προκλητική και φιλοπόλεμη στην Ανατολική Μεσόγειο.

• Οι πολιτικοστρατιωτικές ελίτ της Τουρκίας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι μεγάλες ιδεολογικές μάχες δεν πυροδοτούν πλέον τον ανταγωνισμό μεταξύ ιδεολογικά διαφορετικών μπλοκ, καθιστώντας τις διεθνείς σχέσεις ουσιαστικά συναλλακτικές.

• Η Άγκυρα εκμεταλλεύεται ολοένα και περισσότερο το ΝΑΤΟ για μονομερή οφέλη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις για τη συμμαχία ή ευρύτερα συμφέροντα.

• Η ασύμμετρη εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία καθιστά απαγορευτικό για την Άγκυρα το να ευθυγραμμιστεί με άλλα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ και να κόψει τους οικονομικούς δεσμούς της με τη Μόσχα, ακόμη κι αν το ήθελε.

• Το ΝΑΤΟ είναι «μια μοναδική κοινότητα αξιών που δεσμεύεται στις αρχές της ατομικής ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου» – και η Τουρκία αποτυγχάνει από κάθε άποψη να ταυτιστεί με αυτές τις αξίες. Σε έναν οργανισμό 30 κρατών-μελών, καθένα από τα οποία διαθέτει δικαίωμα αρνησικυρίας, η πίστη σε κοινές αξίες και αρχές είναι απόλυτη αναγκαιότητα για να λειτουργήσει σωστά η συμμαχία.

• Η Τουρκία οραματίζεται τον εαυτό της ως τη πλέον κομβική δύναμη – έναν απαραίτητο εταίρο με τον οποίο η Ουάσιγκτον, η Μόσχα ή ακόμα και το Πεκίνο χρειάζονται για να πετύχουν αποτελεσματικές συμφωνίες στην περιοχή. Η Τουρκία θέλει να αυξήσει τη σχετική ισχύ της έναντι της «Δύσης» για να διαπραγματευτεί μαζί της επί ίσοις όροις, χωρίς να κόψει τους δεσμούς μαζί της με αποφασιστικό τρόπο.

Το Κείμενο Πολιτικής υπογράφουν ο Αλέξανδρος Διακόπουλος, Αντιναύαρχος ε.α, πρώην Σύμβουλος Eθνικής Ασφαλείας, Επίτιμος Διοικητής Σχολής Εθνικής Αμύνης, Ειδικός Σύμβουλος, ΕΛΙΑΜΕΠ, και ο Νίκος Στουρνάρας, Βοηθός Ερευνητής, ΕΛΙΑΜΕΠ.

Διαβάστε το εδώ

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.