Η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα, φηφιδωτό εμπνευσμένο από την Μ. Ασία στον νέο Καθεδρικό Ναό της Λευκωσίας
Το ψηφιδωτό ήταν στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Νίκαια της Βιθυνίας (Μικρά Ασία), ο οποίος καταστράφηκε το 1922
Σύνθεση εμπνευσμένη από την ψηφιδωτή παράσταση της Πλατυτέρας, στην οποία απεικονιζόταν η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα, 9ος αι.μ. Χ. , στον πάλαι ποτέ ιστορικό βυζαντινό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας (Μικρά Ασία), θα κοσμεί τον νέο Καθεδρικό Ναό του Αποστόλου Βαρνάβα, του οποίου η ανέγερση στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής βρίσκεται προς το τέλος.
Η σύνθεση αποτελείται από το ψηφιδωτό της Πλατυτέρας του Nαού της Νίκαιας, στο οποίο δεξιά και αριστερά της Θεοτόκου έχουν προστεθεί δύο Άγγελοι από τον ίδιο Ναό . Η κατασκευή έγινε στο εργαστήριο Μωσαϊκών Art Georgies , στο Ιάσιο της Ρουμανίας , και τοποθετήθηκε ήδη στην αψίδα του νέου Καθεδρικού Ναού. Ο ageliaforos.com είχε την ευκαιρία να το φωτογραφήσει και το παρουσιάζει σήμερα μαζί με την ιστορία του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας.
Πάνω : Δύο φωτογραφίες από την τοποθέτηση του ψηφιδωτού στον νέο Καθεδρικό Ναό της Λευκωσίας
H Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα, όπως είχε φωτογραφηθεί, στον Ναό της Κοιμήσεως στην Νίκαια
Ο Ναός στην Νίκαια καταστράφηκε ολοσχερώς το 1922, προφανώς σε αντίποινα των Τούρκων για την καταστροφή δύο τεμενών , που είχε προκαλέσει δύο χρόνια πριν ο ελληνικός στρατός.
Η σύνθεση της ψηφιδωτής παράστασης της Πλατυτέρας οφείλεται στο γεγονός ότι ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας μελετήθηκε, αποτυπώθηκε και φωτογραφήθηκε λεπτομερώς από δύο ερευνητές, το Γερμανό Otto Wulff και το Ρώσο Theodor Schmit, οι οποίοι απέδωσαν, το 1903 ο πρώτος και το 1927 ο δεύτερος, τα αποτελέσματα των ερευνών τους στην επιστημονική κοινότητα (η έρευνα του Schmit είχε γίνει το 1912, με φωτογραφίες και σχέδια του N.K. Kluge). Έτσι, διασώθηκε ασπρόμαυρη φωτογραφία του ψηφιδωτού της Πλατυτέρας , με την Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα.
Ο Ναός της Κοιμήσεως ανήκε στον τύπο του σταυροειδούς με τρούλο. Ήταν χτισμένος στη ΝΑ πλευρά της Νίκαιας και έχει χρονολογηθεί στα τέλη του 6ου με αρχές του 7ου αιώνα.
Σύμφωνα με τον μελετητή Νίκο Καστρινάκη ο Ναός φαίνεται ότι χτίστηκε με σκοπό να λειτουργήσει ως καθολικό μοναστηριού. Κτήτοράς του υπήρξε, σύμφωνα με τις πηγές , κάποιος ηγούμενος, Υάκινθος, επίκληση του οποίου υπήρχε γραμμένη σε θωράκιο και μονογράμματά του βρίσκονταν χαραγμένα στα επίκρανα των πεσσών και αλλού. Στις γραπτές πηγές από τον 8ο έως το 14ο αιώνα η μονή αναφέρεται ως «μονή Υακίνθου». Ο Ναός κοσμήθηκε από την αρχή με ψηφιδωτά, ορισμένα από τα οποία καθαιρέθηκαν κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας και αποκαταστάθηκαν κάποια στιγμή μετά την οριστική λήξη της το 843 μ.Χ.
Η επόμενη πληροφορία που σχετίζεται με το μνημείο αναφέρεται στον άγιο Κωνσταντίνο τον Ιουδαίο (τέλη 9ου αιώνα), ο οποίος καταγόταν από τη Νίκαια. Ο άγιος, έπειτα από κάποιο ταξίδι του στην Κύπρο, όπου απέκτησε το ιερό χέρι του αγίου Παλαμώνος, επέστρεψε στη Νίκαια και απέθεσε το λείψανο στο ναό της μονής Υακίνθου.
Μετά την κατάληψη της Νίκαιας από τους Οθωμανούς (1331) , ο Ναός της μονής Υακίνθου ήταν ο μοναδικός, που δε μετατράπηκε σε τζαμί. Η μονή εξακολούθησε να λειτουργεί κανονικά ως χριστιανικό μνημείο και ο περίφημος Γρηγόριος Παλαμάς, που την επισκέφθηκε κατά το 1354, θαύμασε τους κήπους της και τα πηγάδια της.
Το 1803 κατέρρευσε ο τρούλος, πιθανώς εξαιτίας σεισμού, και στο Ναό, που έμεινε σχεδόν ερημωμένος, προκλήθηκαν ευρύτερες καταστροφές. Από το 1807 ο μητροπολίτης Νικαίας Δανιήλ ανέλαβε εργασίες ανακαίνισης του , οι οποίες διήρκεσαν κάποιες δεκαετίες. Νέος τρούλος ανεγέρθηκε κατά το έτος 1840. Μικρότερες επισκευές που έγιναν καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα είχαν αλλοιώσει αρκετά τον αρχικό χαρακτήρα του Ναού , όταν αυτός φωτογραφήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.
