Η σκιά της διχοτόμησης στις άτυπες συνομιλίες που συγκαλεί ο ΟΗΕ για το Κυπριακό

Ηνωμένα Έθνη.- Ανάλυση του Αποστόλη Ζουπανιώτη*

Στο τελευταίο άρθρο μου που δημοσιεύθηκε στην κυριακάτικη «Καθημερινή της Κύπρου» (10/1/2021), πριν παραιτηθώ ως ένδειξη αλληλεγγύης στον παραιτηθέντα διευθυντή και φίλο μου Ανδρέα Παράσχο, έκλεινα την ανάλυσή μου με την εξής πρόταση:

“Όλα αυτά συνηγορούν ως πιθανότερο σενάριο το εξής: Ο Αντόνιο Γκουτέρες με την άτυπη συνάντηση 5+1 θέλει να καταγράψει τις απόψεις των πλευρών κι αν αυτές δεν μπορούν να διασφαλίσουν μία βιώσιμη διαδικασία για σύντομη λύση, θα απευθυνθεί στο Σ.Α. ζητώντας καθοδήγηση”.

Την περασμένη Πέμπτη 28 Ιανουαρίου, για πολλούς ήταν ως κεραυνός εν αιθρία οι δηλώσεις του ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, που είπε ότι στη συνάντηση 5+1 που θα συγκαλέσει στις αρχές Μαρτίου, ναι μεν η βάση λύσης του κυπριακού είναι δεδομένη για το Συμβούλιο Ασφαλείας και είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, όπως την προνοούν τα σχετικά του ψηφίσματα για την Κύπρο, αλλά αυτό δεν αποκλείει να τεθούν από τα μέρη κι άλλες ιδέες στο τραπέζι.

Όταν ρωτήθηκε από την ανταποκρίτρια του τουρκικού πρακτορείου «Ανατόλια» είπε:

«Πρόθεσή μου είναι να συγκαλέσω στις αρχές Μαρτίου μία συνάντηση των 5+1, τα Ηνωμένα Έθη με τις δύο κοινότητες της Κύπρου μαζί με τις εγγυήτριες δυνάμεις, Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία. Η συνάντηση αποφασίσαμε να είναι άτυπη, χωρίς προϋποθέσεις, για να επιτρέψει στα μέρη …Υπάρχουν αυτές οι αλλαγές στη διοίκηση της βόρειας Κύπρου. Είναι σημαντικό να υπάρξει ευκαιρία όλοι να συζητήσουν ειλικρινώς μεταξύ τους πως βλέπουν το μέλλον και πως προχωρούμε».

Ο Αντόνιο Γκουτέρες σημείωσε ότι έχει εντολή από το Σ.Α. σε σχέση με τις διαπραγματεύσεις.

«Η εντολή αυτή αναφέρεται ρητά σε διζωνική δικοινοτική λύση. Προφανώς αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο για την συνάντηση των διαπραγματευτών που συγκαλούμε, να παρουσιάσουν τις θέσεις τους. Είμαι πάντα έτοιμος να πάω στο Σ.Α. κι αν υπάρχει συμφωνία των μερών διευρύνοντας το πεδίο των διαπραγματεύσεων, θα ερμηνευθεί ως κοινή συμφωνία».

Ο ΓΓ του ΟΗΕ σημείωσε ότι το πρώτο βήμα είναι να φέρει τα μέρη μαζί, τα τα ακούσει και να δει το αποτέλεσμα της συζήτησης.

«Το γεγονός ότι εμμένω στην εντολή που έλαβα, δεν σημαίνει ότι δεν είμαι ανοιχτός να ακούσω τον καθένα, να λάβω τα συμπεράσματα της συζήτησης στην βάση του ο,τιδήποτε τα μέρη έχουν ως κοινή άποψη για το μέλλον», πρόσθεσε.

ΤΑ ΕΛΕΓΕ ΚΑΙ

ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι μετά την ήττα του Ακιντζί, ο νέος τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ και η Άγκυρα εγκατέλειψαν την επιδίωξη ομοσπονδιακής λύσης, οπότε αντί να ξοδευτεί άλλος ένας χρόνος σε αναζήτηση όρων αναφοράς, προχωρούν με μία άτυπη διάσκεψη στην οποία θα πει ο καθένας τις ιδέες του και ίσως βρεθεί κοινός τόπος για λύση. Γιατί – ας μην το ξεχνούμε – ο πρόεδρος Αναστασιάδης ήταν αυτός που μετά το Κραν Μοντανά άνοιξε το Κουτί της Πανδώρας βολιδοσκοπώντας με την Τουρκία χαλαρή συνομοσπονδία, δύο κράτη κλπ.

Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική. Η ιδέα να τεθούν όλες οι ιδέες στο τραπέζι μιάς άτυπης συνάντησης παρουσία των εγγυητριών, προϋπήρχε του Τατάρ.

Πρώτον, ο τύπος χαρακτήρας της είχε συμφωνηθεί από τη συνάντηση του Βερολίνου, το Νοέμβριο του 2019. Εκεί ωστόσο, η ανακοίνωση που διάβασαν τα Ηνωμένα Έθνη, εκ μέρους των ηγετών, ήταν σε μεγάλο βαθμό οι όροι αναφοράς και τουλάχιστον δέσμευαν τους δύο σε ομοσπονδιακή λύση. Αυτό όμως σίγουρα δεν δέσμευε την Τουρκία.

Αλλά και στην τηλεφωνική του συνομιλία με τον πρόεδρο Αναστασιάδη, στις 25 Σεπτεμβρίου, ο ΓΓ του Αντόνιο Γκουτέρες είπε στον Κύπριο πρόεδρο ισχύει η θέση για να ξεκινήσουμε απ’ εκεί που σταματήσαμε το 2017, όμως αυτός δεν μπορούσε να απαγορεύσει να τεθεί στο τραπέζι η άποψη μιας από τις πλευρές. Και τότε, ο Ακιντζί ήταν ακόμη ηγέτης των Τουρκοκυπρίων.

Ο ρόλος του Γκουτέρες

Το κυπριακό ήταν το πρώτο θέμα με το οποίο ασχολήθηκε ως Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, ο Αντόνιο Γκουτέρες, καθώς τον Ιανουάριο του 2017 κήρυξε τη διεθνή διάσκεψη για την Κύπρο στην Ελβετία. Η στάση του ήταν καθοριστική στο να φτάσουμε το βράδυ της 6^ης Ιουλίου κοντά σε συμφωνία, τουλάχιστον στα 5 από τα έξι σημεία του, αφήνοντας το θέμα των στρατευμάτων στην επόμενη συνάντηση παρουσία των πρωθυπουργών των εγγυητριών. Ωστόσο, ανεξαρτήτως της στλάσης των υπολοίπων συμμετεχόντων, ο ίδιος έδειξε δειλία και δεν διάβασε τα έξι σημεία. Στο τέλος, επειδή έπρεπε να πάει το πρωί στο Αμβούργο στους G7, αντί να διακόψουν για λίγες μέρες, έκλεισε μία «ανοιχτού τέλους» διάσκεψη τελεσίδικα, ευχόμενος «καλή τύχη στους Κύπριους».

Ποιο ήταν το νόημα του να αφεθούν τα μέρη να φύγουν χωρίς να διασφαλιστούν τουλάχιστον τα έξι σημεία του; Ποιο ήταν το νόημα να οδηγηθεί το κυπριακό σε παρατεταμένη απραξία 3,5 ετών, την στιγμή που ο ίδιος – και οι προκάτοχοί τους – σημείωναν τις επιπτώσεις των τετελεσμένων γεγονότων επί τους εδάφους;

Αμέσως μετά την κατάρρευση του Κραν Μοντανά και την έκθεσή του για τις διαπραγματεύσεις, ο ΓΓ έστειλε το Νοέμβριο στην Κύπρο την Πρισίλα Χέινερ, μέλος της ομάδας έκτακτης ανάγκης στη Γραμματέα, για θέματα διαμεσολάβησης, με στόχο να συντάξει μία αναλυτική έκθεση για την ιστορία των συνομιλιών και τα μαθήματα από τις αποτυχίες τους. Η έμπειρη Πρισίλα Χέινερ (έχει ασχοληθεί με τη συμφιλίωση στη Νότια Αφρική) συνομίλησε με πολλούς παράγοντες της κοινωνίας κι ελάχιστους πολιτικούς. Η έκθεση – όπως γράψαμε και στις αρχές του 2018 – ποτέ δεν δημοσιοποιήθηκε, ούτε καν αξιοποιήθηκε σε μία από τις εκθέσεις του ΓΓ, στις οποίες χρησιμοποιεί κατά κόρον σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης.

Όπως γράψαμε στην «Κ» της 10^ης Ιανουαρίου 2021, άλλος συνεργάτης των Ηνωμένων Εθνών διεξάγει παρόμοια έρευνα στην Κύπρο αυτόν τον καιρό, χωρίς και πάλι να έχουν διαρρεύσει πληροφορίες για το ποιους βλέπει. «Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ήθελαν την έκθεση Χέινερ να είναι απαισιόδοξη. Οι πιθανότητες μία νέα έκθεση τρία χρόνια αργότερα, εν μέσω έντασης κι αδιεξόδου, να δώσει διαφορετικά συμπεράσματα είναι μηδαμινές».

Ένας ακόμη λόγος που ο Αντόνιο Γκουτέρες αναγκάστηκε να καλέσει την άτυπη συνάντηση ήταν η πίεση που του ασκείται κάθε έξι μήνες στην ανανέωση της θητείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, από χώρες οι οποίες συνδέεουν την παρουσία τη ειρηνευτικής δύναμης με πρόοδο στο πολιτικό πρόβλημα. Το εκμυστηρεύτηκε εξάλλου στις 25 Σεπτεμβρίου στον πρόεδρο Αναστασιάαδη, στην τηλεφωνική τους συνομιλία, όπου φέρεται να είπε στον πρόεδρο ως αν δεν υπάρχει καθόλου κινητικότητα σε πολιτικό επίπεδο, θα αρχίσουν να υπάρχουν οι συνήθεις πιέσεις για να κλείσει η ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Όχι μόνο για λόγους που σχετίζονται με το ίδιο το κυπριακό, αλλά γιατί υπάρχουν χώρες οι οποίος αν ήταν δυνατόν θα έκλειναν όλες τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις.

ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΒΗΜΑ

Στην απάντηση που έδωσε την Πέμπτη στη δημοσιογράφο του «Ανατόλια» ο κ. Γκουτέρες είπε πως αν τα μέρη συμφωνήσουν σε κάτι διαφορετικό, θα το παρουσιάσει ο ίδιος στο Σ.Α. και προφανώς η εντολή θα αλλάξει. Αν δεν έχουν υπάρξει μυστικές συνομιλίες που μας έπιασαν όλους στον ύπνο και στις οποίους έχουν συμφωνηθεί οι παράμετροι μιας διαφορετικής λύσης του κυπριακού (πχ χαλαρής συνομοσπονδίας) η άτυπη συνάντηση 5+1 θα οδηγηθεί σε αποτυχία;

Και τότε; Μήπως πλέον η κατάθεση της εντολής και για τις καλές υπηρεσίες και για την ειρηνευτική δύναμη θα φαίνεται ως κάτι το φυσιολογικό για τη διεθνή κοινότητα; Μήπως τότε θα κάνουν την εμφάνιση οι εκθέσεις των διαφόρων εμπειρογνωμόνων δίκη πιστοποιητικού θανάτου;

Το κυπριακό έχει αποδείξει όλα αυτά τα χρόνια πως δεν υπάρχει τελευταία ευκαιρία. Αυτό όσο οι οι διαμεσολαβητές ήταν έντιμοι. Ελπίζουμε να παρέμειναν έντιμοι.

Όταν κλήθηκε την Παρασκευή να σχολιάσει τη δήλωση Γκουτέρες, ο πρόεδρος Αναστασιάδης είπε ορθώς ότι για να αλλάξει η βάση χρειάζεται η δική του συναίνεση. Σωστά. Κι ελπίζουμε να μην μπει σε πειρασμό να συζητήσει τις περίεργες απόψεις που όπως και να τις αποκαλέσει κανείς είναι διχοτόμηση. Στη χειρότερη περίπτωση, ας πει στους Τούρκους, «παρουσιάστε μία ολοκληρωμένη πρόταση που θα συμπεριλαμβάνει και εδαφικό και τότε συζητούμε».