Η Ουκρανία έγινε 30 ετών και είναι υπέροχη

Της Katya Soldak*

Τριάντα χρόνια μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της από την πρώην Σοβιετική Ένωση -με τη νεότερη γενιά να συμμετέχει πλέον στην κυβέρνηση, την κοινωνία να απομακρύνεται, διανοητικά και πολιτικά, όλο και περισσότερο από τη σοβιετική νοοτροπία και με “αιχμή του δόρατος” έναν ακμάζοντα τομέα πληροφορικής-, η Ουκρανία βρίσκεται σε σωστό δρόμο και ανέρχεται σταθερά στο προσκήνιο.

Παρότι οι αυτονομιστικές τάσεις προς τη Ρωσία, στα ανατολικά της χώρας, συνεχίζονται, η οικονομική ανάπτυξη είναι αργή και δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί όλες οι μεταρρυθμίσεις που είχε υποσχεθεί η κυβέρνηση, η νέα νοοτροπία που έχουν υιοθετήσει πολλοί Ουκρανοί προκαλεί αισιοδοξία και κάνει την Ουκρανία ισχυρότερη από ποτέ άλλοτε.

“Η πατρίδα μου κι εγώ έχουμε την ίδια ηλικία – τριάντα”, λέει ο Μικαΐλο Φεντόροφ, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός ψηφιακού μετασχηματισμού – ένα νέο υπουργικό πόστο της ουκρανικής κυβέρνησης, που στεγάζεται σε ένα παλιό τεράστιο κυβερνητικό κτίριο. Σήμερα, το κτίριο είναι συνήθως γεμάτο με νεότερους σε ηλικία ανθρώπους που φορούν t-shirts και πάνινα παπούτσια. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, είναι 43 ετών· ο πρωθυπουργός Ντένις Σμίγκαλ είναι 46· ο δε μέσος όρος ηλικίας των μελών της κυβέρνηση είναι τα 41 έτη και ο νεότερος βουλευτής μόλις 24 ετών.

“Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις επιχειρήσεις, σε καινοτόμες εταιρείες, στην κυβέρνηση, έχουν γεννηθεί στην ανεξάρτητη Ουκρανία. Έχουν υψηλούς στόχους – στόχους που αφορούν και τη χώρα”, λέει ο Φεντόροφ. Ο ίδιος, σε ηλικία 22 ετών, ίδρυσε μια εταιρεία ψηφιακού μάρκετινγκ και διαφήμισης, την SMM studios.

Με αφορμή την 30ή εθνική επέτειο της Ουκρανίας, προσθέτει: “Ο καθείς πρέπει να ανακαλύψει τις δυνάμεις του και τα ενδιαφέροντά τους μέχρι τα τριάντα, προκειμένου να αξιοποιήσει στο μέγιστο τις δυνατότητές του. Πιστεύω ότι η Ουκρανία ανακάλυψε την ταυτότητά της και τα δυνατά της σημεία”. Στα πλεονεκτήματα της Ουκρανίας, ο Φεντόροφ εντάσσει την ευελιξία της και την ικανότητά της να λαμβάνει τολμηρές αποφάσεις, σε αντίθεση με άλλα, εδραιωμένα, πιο παραδοσιακά συστήματα. Ως παραδείγματα αναφέρει ότι η Ουκρανία επιδιώκει να δημιουργήσει έναν εντελώς ψηφιακό κυβερνητικό μηχανισμό που θα παρέχει αυτοματοποιημένες ηλεκτρονικές υπηρεσίες στις επιχειρήσεις -εξαλείφοντας ταυτόχρονα την ανάγκη παρέμβασης κυβερνητικών αξιωματούχων- και ένα λειτουργικό σύστημα μισθοδοσίας με κρυπτονομίσματα.

Οι νεοφυείς επιχειρήσεις και οι εταιρείες τεχνολογίας της Ουκρανίας έχουν κατακτήσει ήδη αξιοσημείωτη θέση στην παγκόσμια σκηνή. Πολλοί χρήστες ανά τον κόσμο είναι εξοικειωμένοι με εφαρμογές όπως οι Reface, Grammarly, Revolut, Preply και Petcube και τις χρησιμοποιούν καθημερινά – χωρίς να γνωρίζουν ότι τα προϊόντα τους προέρχονται από την Ουκρανία, ότι παράγονται από Ουκρανούς επιχειρηματίες. Εταιρείες όπως οι Gitlab, MacPaw, Ajax Systems και People.ai έχουν επίσης ουκρανικές ρίζες. Η πρώτη ιδρύτρια NFT μόδας (σ.μ. τα NFTs είναι μη ανταλλάξιμα πιστοποιητικά ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων) είναι η Άννα Καρένινα, σχεδιάστρια από το Κίεβο και μέλος της λίστας του Forbes ΗΠΑ “30 κάτω των 30”. 

Η πρόκληση των μεταρρυθμίσεων

Παρότι, όμως, έχει αρχίσει να ξεχωρίζει στη διεθνή σκηνή τεχνολογίας και νεοφυούς επιχειρηματικότητας, η Ουκρανία εξακολουθεί να ταλανίζεται από τα απομεινάρια του παλαιού, διεφθαρμένου συστήματος αλλά και από το αναξιόπιστο κράτος δικαίου. Στα μέσα Απριλίου, όταν η πανδημία του κορονοϊού οδήγησε το Κίεβο σε lockdown, μίλησα με τον Άντι Χάντερ, πρόεδρο του Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Ουκρανία, ο οποίος ζώντας και δουλεύοντας στη χώρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένος τόσο με τους ισχυρούς εγχώριους παίκτες όσο και με τα προβλήματα. “Το κυριότερο εμπόδιο για τους επενδυτές στην Ουκρανία είναι το κράτος δικαίου”, μου εξήγησε τότε. “Αυτό είναι που πρέπει να διορθώσει η Ουκρανία”.

Ωστόσο, το παλιό σύστημα ανθίσταται, όπως μού τόνισε. Οι ολιγάρχες εξακολουθούν να επηρεάζουν το κοινοβούλιο, αλλά για να αναπτυχθεί η οικονομία της ελεύθερης αγοράς σε μία χώρα, το κοινοβούλιο πρέπει να απεξαρτηθεί από τους ολιγάρχες.

Ο Χάντερ πιστεύει ότι ο πρόεδρος Ζελένσκι κατανοεί την επείγουσα φύση του ζητήματος και γνωρίζει το πρόβλημα που αποτελεί τροχοπέδη για τις επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη εδώ και δεκαετίες.

Ο Ζελένσκι, πρώην κομίντιαν και μετ’ έπειτα ηθοποιός, βρέθηκε από τον ρόλο του δασκάλου σε μια δημοφιλή τηλεοπτική σειρά στον προεδρικό θώκο. Το 2019 εξελέγη πρόεδρος της Ουκρανίας, συγκεντρώνοντας πάνω από το 70% των ψήφων στη χώρα των 40 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων. Έκτοτε, έχει δεχθεί δριμείες επικρίσεις για τη μη υλοποίηση των προεκλογικών του δεσμεύσεων, στις οποίες περιλαμβανόταν και η πολυαναμενόμενη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης. Ωστόσο, τον Ιούλιο του 2021, το κοινοβούλιο της χώρας ψήφισε δύο νόμους για την αναθεώρηση του νομικού συστήματος. Παράλληλα, τον Ιούνιο ψηφίστηκε ένας ακόμη νόμος που άρει την εξουσία των ολιγαρχών.

Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της αλλαγής που επιφέρουν στην Ουκρανία αυτές οι εξελίξεις -που δεν έχουν ακόμη όλες τους αποδώσει- αρκεί να θυμηθεί κανείς τα εμπόδια που αντιμετωπίζει η Ουκρανία από τη στιγμή που το κοινοβούλιό της κήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας, πριν από 30 χρόνια. Η πολιτιστική ταυτότητα της χώρας, τα κυριαρχικά της δικαιώματα, ακόμη και η ίδια η ύπαρξή της, δέχονται συνεχείς επιθέσεις από τον επιθετικό γείτονά της, στα ανατολικά, τη Ρωσία. Παρά την ανεξαρτητοποίησή της, μετά από πολλές δεκαετίες υπό το καταπιεστικό σοβιετικό καθεστώς, και παρότι άντεξε τις τακτικές αποικισμού της Μόσχας, η Ουκρανία ουδέποτε κατάφερε να απαγκιστρωθεί πλήρως από τα πλοκάμια και την επιρροή του Κρεμλίνου και του πρώην σοβιετικού συστήματος – ούτε καν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Την εποχή που ζούσα, παιδί τότε, στη Σοβιετική Ουκρανία, οι δρόμοι ήταν γκρίζοι, διακοσμημένοι με σύμβολα του Σοβιέτ: αγάλματα του Λένιν, προτομές μπολσεβίκων επαναστατών και ηγετών του κομμουνιστικού κόμματος, σφυροδρέπανα, κονστρουκτιβιστικά έργα τέχνης και κόκκινες σημαίες. Εκείνες τις αποφράδες ημέρες, τα σοβιετικά καταστήματα πουλούσαν ένα, άντε δύο είδη λουκάνικου, αρακά κονσέρβα, τουρσιά και κάτι ψευτοσοκολάτες που είχαν γεύση από χαρτόνι. Στη δεκαετία του 1990, η ελεγχόμενη από την κυβέρνηση οικονομία έδωσε τη θέση της στην ελεύθερη αγορά· οι δρόμοι πλημμύρισαν -χαοτικά- από μικρομάγαζα -αυτοσχέδια καταστήματα που πουλούσαν οτιδήποτε, από φρέσκο ψωμί και παντόφλες μέχρι φωτογραφικές μηχανές-, ενώ οι είσοδοι του μετρό και οι υπόγειες διαβάσεις γέμισαν με πάγκους που πουλούσαν φθηνά, εισαγόμενα αγαθά, όπως πατατάκια, μπούτια κοτόπουλου (γνωστά τότε ως “πόδια του Μπους”), κύβους ζωμού Gallina Blanca και σταφίδες με επικάλυψη σοκολάτας.

Πολύ λίγες μάρκες προϊόντων είχαν το θάρρος να κάνουν την είσοδό τους στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια της ασταθούς πρώτης δεκαετίας ανεξαρτησίας της χώρας, λόγω του φόβου που προκαλούσε η έλλειψη κράτους δικαίου, ασφάλειας και οικονομικής σταθερότητας. Τότε πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες μεγάλες ιδιωτικοποιήσεις κρατικών περιουσιακών στοιχείων, που είχαν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση της ολιγαρχίας – μια χούφτα πανίσχυρων επιχειρηματιών που ήλεγχαν τους πόρους και την πολιτική σκηνή της χώρας. Πολλοί Ουκρανοί, όπως εγώ, εγκατέλειψαν τη χώρα για να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον στο εξωτερικό, και να βιώσουν κάτι διαφορετικό, κάτι νέο. Ορισμένοι, ιδιαίτερα Ουκρανοί της διασποράς από τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, επέστρεψαν στην Ουκρανία, ευελπιστώντας να βοηθήσουν στην ανοικοδόμησή της μετά το τέλος της σοβιετικής κυριαρχίας. Δεν ήταν, όμως, τόσο εύκολο όσο ήλπιζαν και για χρόνια η στασιμότητα κυριάρχησε στη χώρα. Μερικές φορές, δε, η Ουκρανία φαινόταν να γλιστρά και πάλι στη σκιά της Ρωσίας.

Αλλαγή σελίδας

Η δεκαετία του 2000 έφερε ραγδαία οικονομική άνοδο και ανάπτυξη στην Ουκρανία, η οποία προσέλκυσε επενδύσεις τόσο εγχώριες όσο και από το εξωτερικό. Άνοιξαν ίντερνετ καφέ και έκαναν την εμφάνισή τους φίρμες πολυτελών ειδών και παγκόσμιων κολοσσών. Από το 2015 και μετά, δε, δεκάδες αλυσίδες λιανικής ανέπτυξαν παρουσία στην Ουκρανία, όπως η Ikea και η H&M.

Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που οι δρόμοι ήταν τόσο γκρίζοι όπως τους θυμάμαι. Σήμερα συνθέτουν ένα μοντέρνο, πολύχρωμο συνοθύλευμα ευρωπαϊκής και σοβιετικής αρχιτεκτονικής, που συνυπάρχει με εντυπωσιακές πινακίδες και διαφημίσεις, έξυπνα γκράφιτι, φιλόξενους υπαίθριους χώρους εστίασης, σιντριβάνια, πράσινα πάρκα, γεμάτα με Ουκρανούς που οδηγούν σκούτερ και ποδήλατα – και χωρίς σοβιετικά σύμβολα. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας απεξάρτησης από τον κομμουνισμό το 2015, μετά την επανάσταση του Μαϊντάν, πολλές πόλεις, χωριά και δρόμοι, που μέχρι τότε έφεραν ονόματα κομμουνιστών ηγετών και γεγονότων, μετονομάστηκαν. Τα μνημεία του Σοβιέτ αφαιρέθηκαν και τα αναρίθμητα αγάλματα του Λένιν -που βρίσκονταν παντού επί σοβιετίας- γκρεμίστηκαν το ένα μετά το άλλο, σε όλη την Ουκρανία.

Τα σημαντικότερα σημεία καμπής που βίωσε η Ουκρανία τις τελευταίες δύο δεκαετίες ήταν οι δύο επαναστάσεις που πραγματοποιήθηκαν. Το 2004, ξέσπασε η Πορτοκαλί Επανάσταση ως αντίδραση στην εκτεταμένη διαφθορά και νοθεία κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών στη χώρα· ακολούθησε το 2013 η πιο ουσιαστική Επανάσταση του Μαϊντάν, γνωστή και ως Επανάσταση της Αξιοπρέπειας. Η τελευταία ξεκίνησε υπό τη μορφή ειρηνικών φιλοευρωπαϊκών διαδηλώσεων που κλιμακώθηκαν σε βίαιες συγκρούσεις μεταξύ των πολιτών και της ελεγχόμενης από την τότε κυβέρνηση αστυνομίας. Τελικά, ο τότε πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς διέφυγε στη Ρωσία και το ουκρανικό κοινοβούλιο ψήφισε την απομάκρυνσή του από την εξουσία – κίνηση που προκάλεσε την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία και την προσάρτηση της χερσονήσου, αλλά και το ξέσπασμα ενός πολέμου στην περιοχή Ντόνμπας, στα ανατολικά της χώρας που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. 

Επανειλημμένως, όμως, ο ουκρανικός λαός έχει αποδείξει ότι είναι διατεθειμένος να πολεμήσει σκληρά για την ελευθερία και το δικαίωμα της χώρας του να καθορίζει η ίδια το μέλλον της.

Η νέα εποχή

Αν και δεν έχουν πραγματωθεί όλες οι ελπίδες και τα όνειρα στα οποία στηρίχθηκε η Επανάσταση του Μαϊντάν, και η απογοήτευση για την έλλειψη προόδου της Ουκρανίας είναι μεγάλη, μια νέα γενιά Ουκρανών ατενίζει με αρκετή αισιοδοξία το μέλλον. Ο Άντον Μέλνικ, επιχειρηματίας του χώρου της τεχνολογίας και συνιδρυτής της εφαρμογής βιντεοδιασκέψεων Runfaces, καθώς και της εφαρμογής διατροφής Nutroo.ai, συμμετείχε ενεργά στις διαδηλώσεις του Μαϊντάν. Σε ηλικία 31 ετών σήμερα, είναι ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας που έχει αποφασίσει να επενδύσει τον χρόνο και το ταλέντο του στην οικοδόμηση μιας νέας Ουκρανίας, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του ειδικού σε θέματα καινοτομίας, επενδύσεων και νεοφυών επιχειρήσεων στο υπουργείο Ψηφιακού Μετασχηματισμού. “Το Μαϊντάν αποτέλεσε τη σημαντικότερη δέσμευσή μας για τη δημιουργία μιας νέας χώρας”, λέει ο Μέλνικ. “Όλοι το νιώσαμε”.

Αφότου η Ρωσία εισέβαλε στην Κριμαία, πολλοί Ουκρανοί -οι περισσότεροι μιλούν και τις δύο γλώσσες- επέλεξαν να μιλούν ουκρανικά και όχι τη ρωσική γλώσσα, η οποία είναι πιο συνηθισμένη σε πολλές περιοχές (μία από τις συνέπειες της ρωσικοποίησης κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορικής και μετ’ έπειτα της Σοβιετικής Ρωσίας). Ο Μέλνικ είναι ένας από αυτούς, μιλά μόνο ουκρανικά. “Για μένα, η περίοδος της ήπιας Ουκρανοποίησης έχει τελειώσει”, εξηγεί. “Καταλαβαίνω ότι οι καθυστερήσεις ορισμένες φορές μπορούν να διαρκέσουν ες αεί”.

Παρότι δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι Ουκρανοί ταξιδεύουν στην ΕΕ χωρίς βίζα από το 2016, προνόμιο το οποίο τελικά ήταν αποτέλεσμα της Επανάστασης του Μαϊντάν, και υπογραμμίζει την επιθυμία τους να ενσωματωθούν περισσότερο στην Ευρώπη και να απολαύσουν τις ελευθερίες της.

“Η Ουκρανία έχει επιβιώσει ως χώρα. Σε μεγάλο βαθμό, χάρη στον Πούτιν, που βοήθησε να ενωθεί ο ουκρανικός λαός”, λέει ο Έντουαρντ Ρούμπιν, ιδρυτής της εταιρείας Telesens και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου του IT Cluster του Χάρκοβο, που αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη κοινότητα εταιρειών πληροφορικής στην Ουκρανία. Ο Ρούμπιν είναι υπέρμαχος της πολιτικής να λαμβάνουν οι Ουκρανοί μαθητές δυτικού τύπου εκπαίδευση. “Γιατί; Θέλω η δυτική εκπαίδευση να εμφυσήσει στους ανθρώπους μια νέα νοοτροπία”, εξηγεί. “Διότι λένε ότι χρειαζόμαστε νέους δικαστές, όμως πού θα τους βρούμε;”.

Ο Ρούμπιν επί χρόνια προσπάθησε να μεταρρυθμίσει ορισμένα από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Χάρκοβο, αλλά βρήκε αντίσταση από το παλιό, σοβιετικό σύστημα και την εδραιωμένη εκπαιδευτική νοοτροπία. “Οι άνθρωποι αποφοιτούν από τις τοπικές νομικές σχολές δωροδοκώντας”, εξηγεί. “Δωροδοκούν με αντάλλαγμα την απόδοση που θα τους αποφέρει αυτή η επένδυση”. Αυτήν την κουλτούρα, της δωροδοκίας, θα υπηρετήσουν τελικά οι μαθητές όταν πλέον αποφοιτήσουν και ενταχθούν στο σύστημα της Δικαιοσύνης, διαιωνίζοντας τη διαφθορά.

Ο Χάντερ, επικεφαλής του Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Ουκρανία, είναι πεπεισμένος πάντως ότι η χώρα σημειώνει πρόοδο και η αλλαγή νοοτροπίας είναι αισθητή: “Κοιτάξτε πόσο γρήγορα εξελίσσονται τα έθνη – ορισμένα έχουν χρειαστεί περισσότερο χρόνο… Προφανώς, θα θέλαμε να γίνεται ταχύτερα, αλλά πραγματικά είναι θέμα ευκαιρίας, να έρθει η γενιά που είναι πραγματικά έτοιμη να φέρει την αλλαγή. Όλοι ελπίζουμε ότι αυτή η γενιά είναι έτοιμη να αξιοποιήσει την τρέχουσα ευκαιρία”.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους

ΠΗΓΗ: Forbes/capital.gr