Η Λιβύη, η Τουρκία και ο θυμός του αραβικού κόσμου

Γράφει : Κέρστεν Κνιπ*

Ο Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται αποφασισμένος. Όπως έχει δηλώσει η Τουρκία θα μπορούσε το ταχύτερο δυνατό να ξεκινήσει την αναζήτηση φυσικού αερίου στην θαλάσσια περιοχή κοινών συμφερόντων Τουρκίας και Λιβύης, όπως αυτή προσδιορίζεται στην αμφιλεγόμενη συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών για την χάραξη των θαλάσσιων συνόρων. Στα ανοιχτά του Λιβυκού πελάγους εικάζεται ότι βρίσκονται κοιτάσματα φυσικού αερίου, στα οποία η Τουρκία διεκδικεί μέρισμα. Η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης συνομολογήθηκε σε δύσκολες εποχές για τη διπλωματία. Η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία έχει επηρεάσει αρνητικά τη στάση των ΗΠΑ σε σχέση με την Τουρκία. H εμπλοκή της Τουρκίας στο συριακό μέτωπο δυσχεραίνει επίσης της σχέσεις με τη Ρωσία.
Αλλά και οι σχέσεις της Τουρκίας με τις αραβικές χώρες δεν είναι καλύτερες. Οι διμερείς σχέσεις Τουρκίας – Σαουδικής Αραβίας είναι κακές. Αφενός εξαιτίας των διαφορετικών προσεγγίσεων αναφορικά με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και αφετέρου λόγω της δολοφονίας του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη. Η εγγύτητα της σημερινής Τουρκίας με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους δυσχεραίνει επίσης τις σχέσεις με την Αίγυπτο. Το ίδιο και το ζήτημα της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Στο πεδίο της ενεργειακής πολιτικής και της μελλοντικής αξιοποίησης υποθαλάσσιων πόρων, η Αίγυπτος ανήκει στην ίδια ομάδα συμφερόντων με την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ.

Το δύσκολο παζλ των συσχετισμών στη Λιβύη

Οι μάχες μεταξύ των στρατευμάτων του Χάφταρ και των δυνάμεων της κυβέρνησης Σάρατζ μαίνονται έξω από την Τρίπολη
Στο πλαίσιο των ενεργειακών διεκδικήσεων στην ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία επέλεξε να στραφεί στρατηγικά προς τη Λιβύη. Ως αντάλλαγμα για την αλλαγή στον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων η Άγκυρα στηρίζει την κυβέρνηση της Τρίπολης, υπό τον πρωθυπουργό Φαγιέζ αλ Σάρατζ. Ο Σάρατζ βρίσκεται πολιτικά και στρατιωτικά υπό πίεση, δεδομένου ότι η Τρίπολη εδώ και καιρό πολιορκείται από τα στρατεύματα του Χαλιφά Χάφταρ. Η κυβέρνηση του στρατάρχη Χάφταρ, με κέντρο της το Τομπρούκ, κέρδισε τις εκλογές του 2014, ωστόσο δεν έχει αναγνωρισθεί διεθνώς ως επίσημη κυβέρνηση. Η κυβέρνηση της Τρίπολης, αν και έχει αναγνωριστεί από πολλά δυτικά κράτη και τον ΟΗΕ, δεν έχει την στρατιωτική στήριξη κανενός εξ αυτών παρά μόνο της Τουρκίας και του Κατάρ. Οι σχέσεις Τουρκίας – Κατάρ είναι στενές. Άγκυρα και Ντόχα στηρίζουν αμφότερες τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Η Λιβύη αποτελεί ωστόσο μια χώρα, στην οποία συγκρούναι τα συμφέροντά του Κατάρ με εκείνα της Σαουδικής Αραβίας.
Από την πλευρά του το Ριάντ ασκεί σκληρή κριτική στην εμπλοκή της Άγκυρας στη Λιβύη. Σύμφωνα με τη Σαουδική Αραβία η τουρκική εμπλοκή και η κλιμάκωση της έντασης στην περιοχή, έρχονται σε αντίθεση με αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Για τη Σαουδική Αραβία «η τουρκική εμπλοκή αποτελεί απειλή για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στη Λιβύη και ταυτόχρονα απειλή για την ασφάλεια στις αραβικές χώρες». Το Ριάντ βλέπει τις κινήσεις της Τουρκίας στη Λιβύη ως «ευθεία προσβολή των διεθνών αρχών και συμμαχιών».

Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και ο νεο-οθωμανισμός

Μια από τις πρώτες ενέργειες του Χάφταρ, εάν επικρατήσει, θα είναι η ακύρωση της συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης, όπως έχει πει.
Σύμφωνα με τον Κανάν Ατιλγκάν από το παράρτημα του γερμανικού Ιδρύματος Κόνραντ Αντενάουερ στην Τυνησία, η υποστήριξη των Αδελφών Μουσουλμάνων από την Τουρκία αποτελεί βασικό λόγο για την εναντίωση της Αιγύπτου στην παρουσία της Τουρκίας στην Λιβύη. Η Αίγυπτος φοβάται για την ασφάλεια στην γειτονική της χώρα, δεδομένου ότι η κλιμάκωση ενδέχεται να οδηγήσει πολλούς ακραίους ισλαμιστές να καταφύγουν στην Αίγυπτο. Έντονη κριτικά ασκούν αιγυπτιακά ΜΜΕ στην τουρκική παρουσία στη Λιβύη και για έναν ακόμη λόγο. Όπως έγραψε πρόσφατα η εφημερίδα Αhram, η τουρκική εμπλοκή στη Λιβύη εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο επέκτασης της επιρροής της Άγκυρας στη βόρεια Αφρική, με άλλα λόγια σε εδάφη που στο παρελθόν αποτελούσαν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα σχέδια αυτά εντάσσονται στην τουρκική τακτική του λεγόμενου νεο-οθωμανισμού.
Ωστόσο σύμφωνα με αναλυτές η Τουρκία με την επιλογή της να εμπλακεί στο λιβυκό μέτωπο παίρνει και ένα μεγάλο ρίσκο. Θα πρέπει να υπολογίζει όχι μόνο σε διπλωματική αντίσταση, αλλά ενδεχομένως και σε στρατιωτική.

Εάν χάσει στο στρατιωτικό πεδίο ο Φαγιέζ αλ Σάρατζ, τότε η Τουρκία θα χάσει και το «πόκερ» για το φυσικό αέριο στην περιοχή. Κι αυτό διότι η συμφωνία που έχει υπογράψει η Τουρκία με τη Λιβύη ισχύει μόνο για τον Φαγιέζ αλ Σαράτζ. Εάν επικρατήσει οριστικά ο στρατάρχης Χάφταρ, όπως έχει πει, μια από τις πρώτες ενέργειές του θα είναι να ακυρώσει τη συμφωνία με την Τουρκία. Από νομική άποψη αυτό θα είναι για τον ίδιο εύκολο, διότι η βουλή του Τομπρούκ δεν συμμετείχε στην επικύρωσή της. Επιπλέον υπάρχουν και διεθνείς νομικές ενστάσεις γύρω από την επίμαχη συμφωνία. Κι όπως παρατηρεί στο περιοδικό Foreing Policy o ειδικός σε θέματα Τουρκίας, Σονέρ Καγκαπτάι, από το Ινστιτούτο για την Εγγύς Ανατολή στην Ουάσιγκτον: «Εάν η κυβέρνηση της Τρίπολης πέσει, θα εκπέσει επίσης και η συμφωνία για τη Μεσόγειο. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η Λιβύη θεωρείται ένα τόσο σημαντικό πεδίο, στο οποίο θα μπορούσε να διεξαχθεί πόλεμος δι’ αντιπροσώπων».

*Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη (DW )