Η Ευχαριστία, τα φυσικά στοιχεία της και η μοριακή βιολογία

Της Ερμίνα Νεντελέσκου (Hermina Nedelescu)*

Η Ορθόδοξη Εκκλησία και οι επιστημονικές γνώσεις γενικά κινούνται παράλληλα. Αν η συμφωνία μεταξύ της Εκκλησίας και της επιστήμης μοιάζει ανέφικτη, αυτό σημαίνει πως είναι καιρός να επανεξετάσουμε τις παλαιότερες παραδόσεις υπό το φως των σημερινών επιστημονικών δεδομένων. Η επιστήμη δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να υπαγορεύσει την ορθόδοξη θεολογία, αλλά παρέχει κυρίως συμβολές στις θεολογικές απόψεις της Εκκλησίας και στην κοινωνία γενικότερα.
Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) αποκάλυψε ένα πλήθος ευπαθειών σε πολλά επίπεδα της κοινωνίας. Για παράδειγμα, παρά τις χιλιάδες επιστημονικές αναφορές που δημοσιεύθηκαν μετά την πρώτη εμφάνιση του σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS) το 2003, σχετιζόμενου με κορωνοϊό, πολλοί άνθρωποι αλλά και κοινότητες εξακολουθούν να εκπλήσσονται από την «ξαφνική» εμφάνιση της τρέχουσας πανδημίας. Επειδή θα έχουμε και άλλες εξάρσεις επιδημιών στο μέλλον, δυστυχώς, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη τα επιστημονικά στοιχεία.
Όσον αφορά την Ορθόδοξη Εκκλησία, υπάρχουν θέματα που αφορούν παραδοσιακές πρακτικές, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης κοινής λαβίδας για την θεία κοινωνία [1], πρακτική για την οποία υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις που υποστηρίζουν ότι αποτελεί καθοριστική οδό εισόδου ιογενούς λοίμωξης. Αυτός ο τρόπος διανομής της θείας κοινωνίας, με χρήση κοινού κουταλιού το οποίο χρησιμοποιούν όλοι οι κοινωνούντες μέσα σε κάθε εκκλησία, αποτελεί ιδιαιτερότητα των Ορθόδοξων Χριστιανών. Η κοινή χρήση κουταλιού ή οποιουδήποτε αντικειμένου μεταξύ διαφορετικών ατόμων αποτελεί κρίσιμο ζήτημα, καθώς η στοματική κοιλότητα είναι επενδεδυμένη με επιθηλιακά κύτταρα εφοδιασμένα με έναν υποδοχέα (Ένζυμο Μετατροπής Αγγειοτενσίνης 2 – ACE2) που επιτρέπει την είσοδο του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα [2],[3]. Τέτοια κύτταρα που παράγουν το ACE2 υπάρχουν επίσης στην ανθρώπινη ρινική κοιλότητα [4], τον βλεννογόνο ιστό των ματιών μας, τον πνευμονικό ιστό και άλλα όργανα· γι αυτό είναι αναμενόμενη η συμμετοχή πολλών οργάνων στη λοίμωξη του κορωνοϊού σε όλες τις ηλικιακές ομάδες [5],[6],[7].

O κορωνοϊός SARS-CoV2 έχει μέγεθος 120 νανομέτρων και έχει επιτύχει ένα σημαντικό εξελικτικό κατόρθωμα· δεσμεύει τον ανθρώπινο υποδοχέα ACE2 με υψηλή συγγένεια, διασφαλίζοντας την είσοδό του στα κύτταρα-ξενιστές με σκοπό τη δική του αναπαραγωγή. Όλοι οι ιοί σε αυτήν τη γη έχουν ως μοναδικό σκοπό την αναπαραγωγή του γονιδιώματός τους. Αυτή είναι η μόνη εξελικτική τους πίεση. Είναι αβλαβείς από μόνοι τους και είναι εύκολο να απενεργοποιηθούν στις περισσότερες περιπτώσεις. Επιπλέον, ορισμένοι ιοί ανοίγουν το δρόμο για την κατανόηση των εγκεφαλικών νευρωνικών κυκλωμάτων συμπεριφοράς, ενώ άλλοι τύποι ιών χρησιμοποιούνται ως θεραπείες για ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων και εμβολίων [8].
Τα συμπτώματα που σχετίζονται με το Covid-19 προκαλούνται από την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και όχι άμεσα από τον ίδιο τον ιό. Ο ιός μειώνεται σημαντικά τη δεύτερη εβδομάδα της μόλυνσης, αλλά αυτό είναι το χρονικό σημείο κατά το οποίο αρχίζουν να εμφανίζονται τα σοβαρά συμπτώματα. Επομένως, είναι οι περιορισμοί του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος που επιτρέπουν την εξέλιξη της νόσου και όχι ο ίδιος ο ιός. Η παρουσία του υποδοχέα ACE2 (και άλλων παραγόντων δέσμευσης ιών) στα κύτταρα-ξενιστές είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους ευάλωτους, επειδή αυτός ο υποδοχέας, εν μέρει, επιτρέπει την είσοδο αυτού του κορωνοϊού σε κύτταρα· προκαλώντας μια καταρρακτώδη ακολουθία γεγονότων στο ανοσοποιητικό σύστημα.
Ενώ τα επιστημονικά εργαλεία είναι ανεπαρκή για να εξηγήσουν μυστηριακές αλλαγές που προκαλούνται από τη δράση του Αγίου Πνεύματος, η Ορθόδοξη θεολογία αντισταθμίζει αυτόν τον περιορισμό, (1) επιβεβαιώνοντας ότι ο μετασχηματισμός των ευχαριστιακών Δώρων συμβαίνει μέσω ενός βαθειά μυστηριακού τρόπου και (2) κάνοντας διάκριση μεταξύ της μυστικής δράσης και των φυσικών στοιχείων, δηλαδή τον άρτο και τον οίνο. Συμβάλλοντας στο τελευταίο σημείο με τη διάκριση μεταξύ μυστικού και φυσικού, τα πεδία της βιοχημείας και της μοριακής βιολογίας παρέχουν διευκρινίσεις σχετικά με τα πραγματικά φυσικά στοιχεία των καθαγιασμένων δώρων. Για παράδειγμα, ο καθαγιασμένος οίνος αποτελείται από (1) μαγιά, δηλαδή έναν μονοκύτταρο οργανισμό που έχει γενετικό υλικό, (2) σάκχαρα από το χυμό των σταφυλιών και (3) μεταδιθειώδες κάλιο ή άλλα θειώδη που ενεργούν ως συντηρητικά για να κρατούν μακριά τα βακτήρια και την ωμή ​​μαγιά, εμποδίζοντας το κρασί να μετατραπεί σε ξίδι. Ομοίως, ο άρτος περιέχει μαγιά, ζάχαρη και αλεύρι και έχει υποστεί ζύμωση για να φουσκώσει και να ψηθεί στο φούρνο. Αυτά τα συστατικά είναι φυσικά στοιχεία, που τα γνωρίζουμε λεπτομερώς σε βιοχημικό και μοριακό επίπεδο. Με παρόμοιο τρόπο, τα βακτήρια, τα μούχλα και οι ιοί είναι επίσης φυσικοί παράγοντες που είναι γνωστοί με λεπτομέρειες, μέσω πειραματικών μελετών στο εργαστήριο. Αν και προσωπικά δεν συνιστώ τη διεξαγωγή τέτοιων πειραμάτων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, κάποιοι ερευνητές έχουν δείξει πειραματικά ότι το ποτήριο της μετάληψης περιέχει βακτήρια τα οποία μεταφέρονται ακούσια σ’ αυτό κατά τη διανομή της μετάληψης [9]. Δεν υπάρχει, επομένως, κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι το SARS-CoV2, ένας κορωνοϊός με υψηλό δείκτη μολυσματικότητας, δεν μπορεί να μεταφερθεί τυχαία στο ποτήριο της θείας μετάληψης από την κοινή λαβίδα (από το σάλιο ενός μολυσμένου πιστού που μεταλαμβάνει) και να μεταδοθεί από πιστό σε πιστό κατά τη διανομή του μυστηρίου.
Κατά τη διάρκεια πανδημιών, οι επιστήμονες και οι γιατροί έχουν τεράστια ευθύνη να ενημερώνουν το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των κληρικών, με ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο της μετάδοσης της παθογόνων. Επομένως, δεδομένου ότι πρόκειται για βιοϊατρικά θέματα, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διορθωθεί η επικίνδυνη και εσφαλμένη αντίληψη ότι ασθένειες και ιοί δεν μπορούν να μεταδοθούν μέσω της διανομής της θείας κοινωνίας. Η πρώτη εσφαλμένη αντίληψη είναι ότι αυτό που μεταδίδεται είναι μια ασθένεια, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένας ιός. Το SARS-CoV2 είναι ένας ιός: μια συλλογή γενετικού κώδικα που περιβάλλεται από ένα κέλυφος πρωτεΐνης, που αναζητά ένα κύτταρο-ξενιστή για να πολλαπλασιαστεί. Ασθένεια είναι η εκδήλωση διαταραχής στο ανθρώπινο σώμα. Επομένως, είναι επιστημονικά αδύνατο να μεταδοθεί μια ασθένεια μέσω της διανομής της θείας κοινωνίας. Η δεύτερη εσφαλμένη αντίληψη είναι ότι οι ίδιοι οι ιοί δεν μπορούν να μεταδοθούν μέσω της διανομής της θείας κοινωνίας, η οποία είναι επιστημονικά λανθασμένη.
Με τον ίδιο τρόπο που οι επιστήμονες και οι γιατροί καλούνται να ανταποκριθούν σε ιατρικές κρίσεις, οι κληρικοί, ως ορθόδοξοι χριστιανοί, έχουν την πρωταρχική ευθύνη να διδάξουν τους πιστούς. Σε σχέση με τη μετάδοση του SARS-CoV2, ως Εκκλησία, προκαλούμεθα να ρωτήσουμε πόσο μακριά πρέπει να πάμε στη χρησιμοποίηση της ευλάβειας, ως δικαιολογίας για να αγνοήσουμε τα επιστημονικά στοιχεία; Η πρακτική της χρήσης της κοινής λαβίδας αποτελεί σοβαρό και εν δυνάμει θανατηφόρο κίνδυνο για την υγεία όχι μόνο των ορθοδόξων χριστιανών, αλλά και του ευρύτερου κοινού. 

Πηγές:
[1] Robert F. Taft, Byzantine Communion Spoons: A Review of the Evidence, Vol 50, 1996. Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University

[2] Xu H, Zhong L, Deng J, Peng J, Dan H, Zeng X, Li T, Chen Q. High expression of ACE2 receptor of 2019-nCoV on the epithelial cells of oral mucosa, Int J Oral Sci. 2020 Feb 24;12(1):8.

[3] Hoffmann M, Kleine-Weber H, Schroeder S, Krüger N, Herrler T, Erichsen S, Schiergens TS, Herrler G, Wu NH, Nitsche A, Müller MA, Drosten C, Pöhlmann S. SARS-CoV-2 Cell Entry Depends on ACE2 and TMPRSS2 and Is Blocked by a Clinically Proven Protease Inhibitor. Cell. 2020 Apr 16; 181(2):271-280.e8.

[4] Sungnak W, Huang N, Bécavin C, Berg M, Queen R, Litvinukova M, Talavera-López C, Maatz H, Reichart D, Sampaziotis F, Worlock KB, Yoshida M, Barnes JL; HCA Lung Biological Network. SARS-CoV-2 entry factors are highly expressed in nasal epithelial cells together with innate immune genes. Nat Med. 2020 May;26(5):681-687.

[5] Zaim S, Chong JH, Sankaranarayanan V, Harky A. COVID-19 and Multiorgan Response. Curr Probl Cardiol. 2020 Apr 28:100618.

[6] Belhadjer Z, Méot M, Bajolle F, Khraiche D, Legendre A, Abakka S, Auriau J, Grimaud M, Oualha M, Beghetti M, Wacker J, Ovaert C, Hascoet S, Selegny M, Malekzadeh-Milani S, Maltret A, Bosser G, Giroux N, Bonnemains L, Bordet J, Di Filippo S, Mauran P, Falcon-Eicher S, Thambo JB, Lefort B, Moceri P, Houyel L, Renolleau S, Bonnet D. Acute heart failure in multisystem inflammatory syndrome in children (MIS-C) in the context of global SARS-CoV-2 pandemic. Circulation. 2020 May 17.

[7] Latimer G, Corriveau C, DeBiasi RL, Jantausch B, Delaney M, Jacquot C, Bell M, Dean T.Lancet Child Adolesc Health. Cardiac Dysfunction and Thrombocytopenia-Associated Multiple Organ Failure Inflammation Phenotype in a Severe Paediatric Case of COVID-19. 2020 May 18:S2352-4642(20)30163-2.

[8] Zhu FC, Li YH, Guan XH, Hou LH, Wang WJ, Li JX, Wu SP, Wang BS, Wang Z, Wang L, Jia SY, Jiang HD, Wang L, Jiang T, Hu Y, Gou JB, Xu SB, Xu JJ, Wang XW, Wang W, Chen W. Safety, tolerability, and immunogenicity of a recombinant adenovirus type-5 vectored COVID-19 vaccine: a dose-escalation, open-label, non-randomised, first-in-human trial. Lancet. 2020 May 22: S0140-6736(20)31208-3.

[9] Burrows, W and Hemmes, S.E, Survival of Bacteria on the Silver Communion Cup, Journal of Infectious Diseases. 1943, 73:180-190

*Η Hermina Nedelescu είναι νευροεπιστήμονας που χρησιμοποιεί ιούς για να μελετήσει εγκεφαλικά νευρικά κυκλώματα εμπρόθετης συμπεριφοράς. Είναι πτυχιούχος βιολογικών επιστημών από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (Ίρβιν), έχει μεταπτυχιακό στη Βιολογία από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και διδακτορικό. στις βιοϊατρικές επιστήμες από το Πανεπιστήμιο της Αμβέρσας στο Βέλγιο./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο  ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy), που επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό.