Η ΕΡΤ τιμά τον Ν. Καββαδία 46 χρόνια από τον θάνατο του

Σήμερα, 10  Φεβρουαρίου 1975, δηλαδή πριν από 46 χρόνια , έφυγε από την ζωή ο ποιητής Νίκος Καββαδίας.  Γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1910 στο Νίκολσκ Ουσουρίσκι (Nikolsk-Ussuriysky), μια επαρχιακή πόλη της περιοχής του Βλαδιβοστόκ στη Ρωσία, από γονείς Κεφαλονίτες, το Χαρίλαο Καββαδία και τη Δωροθέα Αγγελάτου της γνωστής οικογένειας εφοπλιστών της Κεφαλονιάς. Στην ίδια πόλη γεννήθηκαν και τα αδέλφια του Τζένια (Ευγενία) και ο Μήκιας (Δημήτρης). Ο πατέρας του Καββαδία διατηρούσε γραφείο γενικού εμπορίου διακινώντας μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων με κύριο πελάτη τον τσαρικό στρατό.Το 1914, με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια έρχεται στην Ελλάδα κι εγκαθίσταται στο Αργοστόλι, ενώ ο πατέρας επιστρέφει στις επιχειρήσεις του στη Ρωσία, όπου καταστρέφεται οικονομικά. Το 1917, κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης, φυλακίζεται. Γυρίζει και πάλι στην Ελλάδα το 1921, τσακισμένος και ανίκανος να προσαρμοσθεί στην ελληνική πραγματικότητα.

Μετά το Αργοστόλι, η οικογένεια εγκαθίσταται στον Πειραιά. Ο Καββαδίας πηγαίνει στο Δημοτικό κι είναι συμμαθητής με το Γιάννη Τσαρούχη και τον Παπά-Γιώργη Πυρουνάκη. Στο Γυμνάσιο γνωρίζεται με το συγγραφέα και ιατρό του Πολεμικού Ναυτικού Παύλο Νιρβάνα. Δεκαοκτώ ετών, αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα στο περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας με το ψευδώνυμο Πέτρος Βαλχάλας και εκδίδει ο ίδιος το σατυρικό φυλλάδιο “Σχολικός Σάτυρος”, γράφοντας ποιήματα για τους συμμαθητές του. Το πρώτο ποίημά του δημοσιεύεται στην εφημερίδα “Σημαία” με τίτλο “Ο Θάνατος της Παιδούλας”. Κατά τον Δ. Νικορέτζο (στο έργο του “Νίκος Καββαδίας, ο τελευταίος αμαρτωλός”), πρώτο του ποίημα ήταν άλλο (“Ο Πόθος”) στο περιοδικό της “Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας”

Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, δίνει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή. Όμως την ίδια περίοδο πεθαίνει ο πατέρας του  και αναγκάζεται να εργαστεί σε ναυτικό γραφείο. Συνεχίζει όμως να συνεργάζεται με διάφορα φιλολογικά περιοδικά, όπως “Ο Διανοούμενος”. Το Νοέμβριο του 1928, ο Καββαδίας βγάζει ναυτικό φυλλάδιο και μπαρκάρει ως “ναυτόπαις” τον επόμενο χρόνο στο φορτηγό “Άγιος Νικόλαος”, μαζί με το μικρότερο αδελφό του Αργύρη.  Το 1931 το περιοδικό “Ναυτική Ελλάς” δημοσιεύει το έργο του Ν. Καββαδία, “Τραγούδια”. Την επόμενη χρονιά ο ποιητής ξεκινά να δημοσιεύει τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις στην εφημερίδα “Πειραϊκόν Βήμα”, μαζί με το μυθιστόρημά του (σε συνέχειες) “Η Απίστευτη Περιπέτεια του Λοστρόμου Νακαχαναμόκο”, όμως η εφημερίδα διακόπτει την έκδοσή της και το πόνημά του μένει ημιτελές.

Το 1933, η οικογένεια μετακομίζει από τον Πειραιά στην Αθήνα. Το σπίτι της γίνεται τόπος συγκέντρωσης λογοτεχνών, ζωγράφων και ποιητών. Ο Καββαδίας την εποχή εκείνη περιγράφεται ως ένας λιγομίλητος απλός άνθρωπος, ατημέλητος, χαριτωμένος, εγκάρδιος, με ανεξάντλητο χιούμορ, αγαπητός στους πάντες. Τον Ιούνιο του 1933 κυκλοφορεί η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο “Μαραμπού” (από τις εκδόσεις “Κύκλος” σε 245 αντίτυπα) που του χαρίζει το προσωνύμιο που θα τον συνοδεύει έως το τέλος της ζωής του. Γίνεται δεκτή (η ποιητική του συλλογή) με πολύ ευνοϊκές κριτικές, πιο χαρακτηριστική εκ των οποίων ήταν εκείνη του Φώτου Πολίτη στην εφημερίδα “Πρωία”. Το 1938 η “Νέα Εστία” δημοσιεύει τα ποιήματά του, ενώ ο ίδιος στρατεύεται και υπηρετεί στην Ξάνθη με την ειδικότητα του ημιονηγού. Το 1939 παίρνει το δίπλωμα του ραδιοτηλεγραφητή κατωτέρας τάξεως. Στον πόλεμο του ’40 φεύγει για την Αλβανία, όπου υπηρετεί αρχικά ως ημιονηγός τραυματιοφορέας και αργότερα, λόγω της ειδικότητάς που είχε ως ασυρματιστής, χρησιμοποιείται στο σταθμό υποκλοπής της ΙΙΙ Μεραρχίας. Στο περιοδικό “Λόγχη” δημοσιεύει το πεζογράφημά του “Στο Άλογό μου”. Με τη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού επιστρέφει πεζός στην Αθήνα.

Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Καββαδίας περνάει στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης και γίνεται μέλος του ΕΑΜ. Την ίδια ακριβώς περίοδο γίνεται και μέλος του ΚΚΕ. Εντάσσεται, επιπλέον, στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, παρά το γεγονός ότι είχε τυπώσει τότε μόνο ένα βιβλίο, το Μαραμπού, ενώ το όριο ήταν τα τρία βιβλία. Είναι όμως ενεργός λογοτεχνικά, γράφοντας ποιήματα, ορισμένα εξ αυτών αντιστασιακά, με πιο χαρακτηριστικό το ποίημα “Στον τάφο του ΕΠΟΝίτη” και “Αθήνα 1943“, με το ψευδώνυμο Α. Ταπεινός, στο περιοδικό “Πρωτοπόροι”. Το 1944 μεταφράζει μαζί με τον Βασίλη Νικολόπουλο, το έργο του Ευγενίου Ονήλ “Το Ταξίδι του Γυρισμού”.  Το περιοδικό “Ελεύθερα Γράμματα” δημοσιεύει τα ποιήματά του “Αντίσταση” και “Federico Garcia Lorca”, ενώ κυκλοφορεί και η μετάφραση του έργου του Αμερικανού ποιητή Φορντ Μάντοξ με τίτλο “Τα Παλιά Σπίτια της Φλάντρας”. Τον Ιανουάριο του 1947 οι εκδόσεις Θ. Καραβία κυκλοφορούν τη δεύτερη ποιητική συλλογή του Ν. Καββαδία, με τίτλο “Πούσι”, ενώ επανεκδίδεται και το “Μαραμπού”.

Από το 1954 μέχρι και το 1974, ταξιδεύει διαρκώς με πολύ μικρά διαλείμματα. Μέσα στη χρονική αυτή περίοδο, τα πιο σημαντικά γεγονότα στη ζωή του ποιητή αφορούν το θάνατο του πιο μικρού του αδερφού, Αργύρη, το 1957, την κυκλοφορία της «Βάρδιας» στα γαλλικά το 1959, την επανέκδοση του «Μαραμπού» και του «Πούσι» το 1961 από τις εκδόσεις Γαλαξίας, το θάνατο της μητέρας του το 1965.   

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, και συγκεκριμένα το 1954, συνέβη το εξής περιστατικό: Ενώ ο ποιητής εργαζόταν σε “ποστάλι” (καράβι μικρών αποστάσεων, επιβατηγό), ταξίδεψε με το καράβι του ο Γιώργος Σεφέρης. Τόσο κατά την τυπική υποδοχή των ταξιδιωτών, όσο και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ο Σεφέρης δεν μπήκε καν στη διαδικασία να χαιρετίσει τον Καββαδία. Το γεγονός πίκρανε ιδιαίτερα τον Καββαδία, που θεωρούσε ότι η λογοτεχνική γενιά του ’30, στην οποία ανήκε και ο ίδιος, τον υποτιμούσε.

Το 1975, στην Αθήνα, στην κλινική «Άγιοι Απόστολοι», αφήνει την τελευταία του πνοή ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο. Κηδεύτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, παρουσία πολλών ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης.

Η μεγάλη αναγνώριση του έργου του Ν. Καββαδία ήρθε μετά θάνατον. Ποιήματά του μελοποίησαν ο Γιάννης Σπανός, η Μαρίζα Κωχ, ο Θάνος Μικρούτσικος, οι αδελφοί Κατσιμίχα, ο Δημ. Ζερβουδάκης κ.α.

Το ποίημα Αντίσταση αφιερωμένο από τον ποιητή στη Μέλπω Αξιώτη, πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα» (τεύχος 14 – 10 Αυγούστου 1945).

Πεζογραφία

• Βάρδια (1954)
• Λι (1987)
• Του πολέμου/Στ’ άλογό μου (1987)

Το μικρό πεζό “Λι” γυρίστηκε σε κινηματογραφική ταινία το 1995 με τίτλο “Between the devil and the deep blue sea”. Το διήγημα του Νίκου Καββαδία “Του πολέμου”, που εξιστορεί την φιλοξενία ενός Έλληνα στρατιώτη από έναν Αρβανίτη κατά την διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, γυρίστηκε σε ταινία και σε σκηνοθεσία του Χρήστου Παληγιαννόπουλου.

Η εκπομπή «Παρασκήνιο» αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του ποιητή Νίκου Καββαδία, καταγράφει τις μνήμες και τις απόψεις καλλιτεχνών που έζησαν με το δικό τους τρόπο τον Νίκο Καββαδία. Ο ζωγράφος Βασίλης Σπεράντζας με συγκίνηση εξηγεί την καθοριστική επιρροή του Νίκου Καββαδία στο έργο του και θυμάται από τα παιδικά του χρόνια στιγμιότυπα με τον Κόλλια, όπως φώναζαν οι κοντινοί του άνθρωποι τον Νίκο Καββαδία. Ο συγγραφέας Δημήτρης Καλοκύρης περιγράφει το φαινόμενο της ποίησης του Νίκου Καββαδία με κριτήρια τη σεμνότητα του χαρακτήρα του, την ιδιαίτερη προφορική χροιά του ποιητικού λόγου του, την αφηγηματικότητα και την πληρότητα των σύντομων ποιημάτων του, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι ακόμα κι αν έγραφε μόνο το «Μαραμπού» θα ήταν αρκετό για να αποκαλυφθεί το μεγαλείο της ποίησής του. Ο συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός θυμάται στιγμές και περιστατικά που έζησαν μαζί με τον Νίκο Καββαδία, στέκεται στην αμεσότητα του στίχου, στο γεγονός ότι η ποίηση του Νίκου Καββαδία χαρακτηρίζεται από μια διαχρονικότητα, ενώ σημειώνει την έντονη σωματική διάσταση που εμπεριέχουν τα ποιήματά του και αναφέρεται στη θέση της γυναίκας σ’ αυτά, αλλά και στη ζωή του Νίκου Καββαδία, όπως αποκαλύπτουν τα ερωτικά γράμματά του προς την Θεανώ Σουνα. Ο Θάνος Μικρούτσικος υπογραμμίζει την αρχική αδυναμία των κριτικών να αντιληφθούν τον Νίκο Καββαδία ως κάτι πέρα από τον «ποιητή της θάλασσας». Επιμένει στο σύγχρονο χαρακτήρα της ποίησής του και με αφορμή τον «Σταυρό του Νότου», μιλάει για την απήχηση του έργου του σε διαφορετικές γενιές Ελλήνων που μέσα από τη μουσική γνώρισαν την ποίηση, αλλά και το αντίστροφο. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής η αφήγηση αναφέρει βιογραφικά στοιχεία του ποιητή και παρεμβάλλεται πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό, ενώ ακούγονται αποσπάσματα από μελοποιημένα ποιήματά του αλλά και τμήματα από ραδιοφωνική εκπομπή του 1988, κατά την οποία ο Μανόλης Αναγνωστάκης διάβασε στίχους του Νίκου Καββαδία.

Σκηνοθέτης: Ηλίας Γιαννακάκης

Έτος παραγωγής: 2002
hive.ert.gr/6600/

Ένα βίντεο-ντοκουμέντο, όπου ο ποιητής της θάλασσας μιλά στο ΡΙΚ και στον Κώστα Σερέζη.