Η ενεργειακή κυριαρχία της Αιγύπτου και η Κύπρος

Του Μάριου Ευρυβιάδη*

Σημειώνω τρείς εξελίξεις από τον περασμένο Σεπτέμβριο , τις οποίες θεωρώ κρίσιμες για τη οικοδόμηση και υλοποίηση μιας σφαιρικής και όχι αποσπασματικής αντιμετώπισης της Τουρκικής βουλιμίας κατά της Κύπρου. Και η βασική θέση που υποστηρίζω είναι πως μια αποτελεσματική στρατηγική αποτροπής της Τουρκίας θα πρέπει να εδράζεται σε επιμέρους αλλά συναφείς πολιτικές που να στοχεύουν στο περιορισμό και, ιδεώδες, στην ακύρωση των επιλογών της Άγκυρας. Μια στρατηγική “περιορισμού επιλογών” του αντιπάλου είναι μεν συναφής με μια πολιτική “αύξησης κόστους”, αλλά είναι ποιοτικά διαφορετική. Ένας αντίπαλος που είναι ισχυρός, όπως π.χ. είναι η Τουρκία, μπορεί να αντεπεξέλθει μια πολιτική “κόστους” και “κυρώσεων” πληρώνοντας το σχετικό οικονομικό και πολιτικό τίμημα. Αντίθετα δεν μπορεί να λειτουργήσει, όταν περιορισθούν ή ακυρωθούν οι επιλογές του. Μια τέτοια στρατηγική πρέπει να ακολουθήσει η Λευκωσία.

Οι τρεις εξελίξεις, σε σειρά προτεραιότητας, είναι α) η άρση στις 8 Σεπτεμβρίου του τελευταίου νομικού προβλήματος στο Ισραήλ (διαμάχη σε ζητήματα μονοπωλίου) για την εξαγωγή υγραερίου από το Ισραήλ προς την Αίγυπτο, β) η ανακοίνωση της 18ης Σεπτεμβρίου στη Λευκωσία για την υπογραφή συμβολαίων με την κοινοπραξία των εταιρειών Total E&P Cyprus B.V. (Total) και Eni Cyprus Limited (Eni) ειδικά για το τεμάχιο 7, και την οργίλη ανακοίνωση της Άγκυρας (19 Σεπτ) και γ) την τριμερή συνάντηση Κύπρου, Αιγύπτου, Ελλάδας στον ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη της 27ης Σεπτεμβρίου και την επίσης οργίλη ανακοίνωση της Άγκυρας (29 Σεπτ).

Η συμφωνία της 8ης Σεπτεμβρίου είναι μεταξύ δυο Ισραηλινών εταιριών αγωγών υγραερίου, της East Mediterranean Gas και της Israel’s Europe Asia Pipeline Co., που στο εξής και για τα επόμενα δέκα χρόνια θα συνεργάζονται για τη εξαγωγή υγραερίου αξίας 15 δις δολαρίων στην Αίγυπτο. Ο Ισραηλινός αγωγός θα ενωθεί με το Αιγυπτιακό δίκτυο στο Σινά και θα μεταφέρει υγραέριο από τα τεμάχια Ταμάρ και Λεβιάθαν.

Η συμφωνία προνοεί και για μελλοντική χρήση του συστήματος των αγωγών και για μεταφορά Αιγυπτιακού υγραερίου στο Ισραήλ και σε άλλες χώρες της περιοχής. Οσονούπω αυτό θα είναι γεγονός με στρατηγικές διαστάσεις. Η Λευκωσία πρέπει να είναι θεσμικά και δομικά έτοιμη ώστε να επωφεληθεί των συνεργείων που θα προκύψουν όταν η Αίγυπτος καταστεί ενεργειακά κυρίαρχη στην περιοχή.

Στην Αίγυπτο η Ισραηλινή συμφωνία χαιρετίσθηκε με μεγάλη ικανοποίηση διότι αποτελεί σημαντικό σταθμό στον στρατηγικό στόχο της Αιγύπτου να εξελιχθεί σε παγκοσμίου εμβέλειας ενεργειακό κόμβο, με εξαγωγές υγροποιημένου υγραερίου σε Ευρώπη και Ασία. Η χώρα διαθέτει ήδη όλες τις αναγκαίες ενεργειακές υποδομές και εγκαταστάσεις στα παράλιά της και συνεργάζεται με ξένους ενεργειακούς κολοσσούς.

Έχω από αυτή τη στήλη και αλλού υπογραμμίσει τη σημασία της Αιγύπτου για την ασφάλεια της Κύπρου. Θα προχωρήσω ένα βήμα παρά πέρα και να υποστηρίξω πως μόνο με συνέργειες στρατηγικής μορφής με την Αίγυπτο, και με καταλυτικό εργαλείο την ενέργεια, μπορούν να περιοριστούν ακόμη και να ακυρωθούν, οι επιλογές της Άγκυρας σε σχέση με την Κύπρο. Σε δεύτερο επίπεδο εμπίπτουν ενεργειακές συνέργειες με το Ισραήλ, τον Λίβανο, την Παλαιστινιακή Αρχή και την Ιορδανία. Η Ελλάδα θα διαδραματίζει μόνο υποστηρικτικό ρόλο αφού δυστυχώς λειτουργεί με το σύνδρομο της φινλαδοποίησης στο ζήτημα της ενέργειας έναντι στη Τουρκία.

Συνεπώς θα πρέπει η Λευκωσία να αναγάγει σε αξίωμα της εξωτερικής της πολιτικής την ανάδειξη της Αίγυπτου ως του ενεργειακού κόμβου της περιοχής. Θα πρέπει το όποιο κυπριακό υγραέριο να οδεύσει προς την Αίγυπτο με πολιτικούς και όχι οικονομικούς όρους, αν αυτό καταστεί αναγκαίο. Το ζητούμενο για τη Λευκωσία είναι η ασφάλεια. Δεν είναι ο πλουτισμός.
Αρχικά- αλλά μόνο ως προσωρινό μέτρο- η μεταφορά μπορεί να γίνει μέσω Ισραήλ. Αλλά ο στόχος πρέπει να είναι η κατευθείαν σύνδεση. Διότι μόνο έτσι μπορεί να δημιουργηθεί μια στρατηγικά μη αναστρέψιμη κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο που να μην αφήνει επιλογές στην Άγκυρα, αλλά ακόμη ούτε και σε μια Αίγυπτο χωρίς τον ηγεμονικό ρόλο των στρατιωτικών. Διότι στο τέλος της ημέρας τα κρατικά συμφέροντα κυριαρχούν των οποίων ιδεοληψιών και αυτό το βλέπουμε στις σχέσεις Αιγύπτου – Ισραήλ, Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας, Ιραν- Κατάρ, κλπ.

Οι διάφορες επιμέρους συναντήσεις με τα κράτη της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων της του Λιβάνου, της Παλαιστινιακής Αρχής και μελλοντικά και της Συρίας, υποβοηθούν μια πολιτική της Κύπρου που αποσκοπεί στον περιορισμό των επιλογών της Άγκυρας. Οι συναντήσεις αυτές μεταβάλλονται σε κρίσιμες όταν παράγουν συνέργειες στρατηγικής εμβέλειας.

Τέτοια χαρακτηριστικά είχε η εξαμερής συνάντηση της 14ης Ιανουαρίου 2019 στο Κάιρο, των Υπουργών Ενέργειας Αιγύπτου, Ισραήλ, Ιορδανίας, Ελλάδας, Κύπρου και της Παλαιστινιακής Αρχής. Εκεί ανακοινώθηκε η δημιουργία του Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF) με Γραμματεία στην Αίγυπτο.

To Gas Forum ξεχωρίζε διότι σηματοδοτεί κάτι το σημαντικό και καινοτόμο για την Κύπρο αλλά και την Ανατολική Μεσόγειο.

Ξεχωρίζει διότι στο Forum συμμετέχουν τόσο το Ισραήλ όσο και η Παλαιστινιακή Αρχή, κάτι το πρωτόγνωρο σε διακρατική συνεργασία και που υποδηλώνει πολλά θετικά για το μέλλον. Ξεχωρίζει διότι έχουμε κλασική περίπτωση ταύτισης και εξυπηρέτησης συμφερόντων. Ξεχωρίζει διότι προέκυψε από γεωπολιτικές διεργασίες με κοινό παρονομαστή τις συναντιλήψεις των συμμετεχόντων κρατών ως προς τη σημασία της Ανατολικής Μεσογείου για την ευημερεία και την ασφάλειά τους. Ξεχωρίζει διότι διέπεται από αντι- ηγεμονισμό. Και ξεχωρίζει διότι η Τουρκία πολέμησε λυσσαλέα για να το αποτρέψει- τουλάχιστον να αποτρέψει τη συμμετοχή των Παλαιστινίων- αλλά δεν τα κατάφερε. Διότι οι έξι που συμμετέχουν αντιλαμβάνονται πολύ καλά πως το Gas Forum εξυπηρετεί τα αμοιβαία τους συμφέροντα.

Στην περίπτωση της Ισραηλινής συμφωνίας για εξαγωγή υγραερίου στην Αίγυπτο δεν έχω εντοπίσει καμια τουρκική αντίδραση. Ίσως να υπάρχει και να μου διέφυγε. Είναι όμως μια εξέλιξη άκρως αρνητική για την Άγκυρα και την οποία όμως πρέπει να αποδεχτεί. Το Ισραήλ και η Αίγυπτος της αφαίρεσαν την επιλογή για κάτι διαφορετικό. Λήφθηκε μια στρατηγική απόφαση στην Ανατολική Μεσόγειο που ορίζει το μέλλον των ενεργειακών διεργασιών και για την οποία η Άγκυρα δεν είχε λόγο, αντίθετα με όσα διαπρυσίως διακηρύττει.

Οξύτατες τουρκικές αντιδράσεις υπήρξαν στις άλλες δυο εξελίξεις της 18ης Σεπτ. στη Λευκωσία και 27ης Σεπτ. στην Νέα Υόρκη. Χρησιμοποιήθηκαν οι συνηθισμένες απειλές και το γνωστό πλέον Τσαβουλο-υβρεολόγιο. Ναι, η τουρκική αντίδραση συνοδεύεται και με κανονιοφόρους. Αλλά η ουσία είναι πως η πολιτική της Άγκυρας για ηγεμονία και για μια τουρκικών προδιαγραφών “ειρήνη” στην περιοχή δεν έχει πρόσφυση. Αντίθετα δημιουργεί αντιδράσεις και αντι-ηγεμονικές συσπειρώσεις. Η Άγκυρα θα πρέπει να επιλέξει: είτε να αποδεχθεί τους κανόνες του παιγνιδιού για περιφερειακή συνεργασία στη περιοχή ή να συνεχίσει το ρόλο του παρία παράγωντας απειλές αλλά να παρακολουθεί όμως το ενεργειακό κάρο της Αιγύπτου, με αναβάτη την Κύπρο, να κυριαρχεί στην περιοχή.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις του συγγραφέα τους