Η εκπληκτική αντοχή της ενότητας για την Ουκρανία

Η απειλή της Ρωσίας για την ασφάλεια και τις ηθικές αξίες ενίσχυσε την αποφασιστικότητα της Δύσης.-Το ενημερωτικό δελτίο του TDC.

Nigel Gould-Davies*

Από τότε που η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία, πολλοί αναλυτές ανησυχούν για την διάρκεια της Δυτικής υποστήριξης προς το Κίεβο. Δεν περνάει εβδομάδα χωρίς νέες αναφορές για την εξασθένηση της αποφασιστικότητας, την πολεμική κόπωση, ή τις ρωγμές στον συνασπισμό. Ωστόσο, έναν χρόνο μετά την έναρξη της σύγκρουσης, η δέσμευση της Δύσης στην Ουκρανία είναι αμείωτη -και, αν μετρηθεί με την βοήθεια που παρέχεται, ισχυρότερη από ποτέ.

Αυτή η ενότητα είναι άνευ προηγουμένου και υποτιμημένη, και ξεπερνά κατά πολύ τις ισχυρότερες περιόδους διατλαντικής συνοχής κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Διαπερνά κράτη, κοινωνίες, και εταιρείες. Κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, εκτός από την Ουγγαρία, έχει συσπειρωθεί πίσω από την Ουκρανία, παρά τις βαθιές διαιρέσεις που προηγήθηκαν του πολέμου -για παράδειγμα, η αυταρχική μετατόπιση της Πολωνίας και η δύστροπη έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ταραγμένες οικονομίες που ταλανίστηκαν από τον πληθωρισμό που προκάλεσε ο πόλεμος δεν οδήγησαν κανένα μεγάλο πολιτικό κόμμα να ισχυριστεί πως το κόστος της υποστήριξης της Ουκρανίας είναι πολύ υψηλό ή πως ήρθε η ώρα να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της Ρωσίας. Οι φιλο-ουκρανικές πολιτικές έχουν περάσει τις εκλογικές δοκιμασίες στην Ιταλία και την Σουηδία, όπου οι κυβερνήσεις έχουν αλλάξει, αλλά η υποστήριξη προς το Κίεβο έχει παραμείνει. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, απέκρουσε την πρόκληση της ακροδεξιάς ηγέτιδας της αντιπολίτευσης, Μαρίν Λεπέν, η οποία έφτασε να βλέπει τους μακροχρόνιους δεσμούς της με το Κρεμλίνο ως μειονέκτημα και κατέστρεψε χιλιάδες φυλλάδια που την απεικόνιζαν με τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Αυτή η κατακλυσμική επίσημη υποστήριξη προς την Ουκρανία αντικατοπτρίζει την ευρέως διαδεδομένη λαϊκή συμπάθεια σε ολόκληρη την Δυτική κοινωνία, η οποία είναι ορατή στις ουκρανικές σημαίες, τα αυτοκόλλητα, και τις κονκάρδες που βρίσκονται σε σπίτια και επιχειρήσεις. Πολλά καταστήματα λιανικής πώλησης καλούν τώρα τους πελάτες τους να κάνουν δωρεές για την υποστήριξη της Ουκρανίας. Χιλιάδες οικογένειες έχουν φιλοξενήσει πρόσφυγες. Ο πόλεμος δεν έχει προκαλέσει σχεδόν καμία από τις πολώσεις, τις συνωμοσίες, ή την εσκεμμένη αδιαφορία για τα στοιχεία που έχουν ταλαιπωρήσει άλλα σημαντικά γεγονότα, όπως το ξέσπασμα της COVID-19 ή τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2020. Οι αφηγήσεις της Ρωσίας σχετικά με τον πόλεμο δεν έχουν κερδίσει καμία πραγματική απήχηση. Μεταξύ του ευρύτερου κοινού, η εμπειρική αλήθεια και η ηθική σαφήνεια έχουν επιστρέψει στον πολιτικό διάλογο.

Το πιο αξιοσημείωτο από όλα είναι ότι η Δυτική υποστήριξη προς την Ουκρανία έχει εξαπλωθεί στον ιδιωτικό τομέα. Εταιρείες από διάφορους κλάδους, όπως ο πετρελαϊκός και ο τεχνολογικός, άρχισαν να αποσύρονται από την Ρωσία μέσα σε λίγες ημέρες μετά την εισβολή της. Στο παρελθόν, ο ιδιωτικός τομέας συμμορφωνόταν με τα καθεστώτα κυρώσεων, αλλά ιδιωτικά υποστήριζε την χαλάρωσή τους. Τώρα ενισχύουν οικειοθελώς τους περιορισμούς αυτούς. Οι εταιρείες που παραμένουν στην Ρωσία αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση να ακολουθήσουν το ίδιο παράδειγμα.

Το εξαιρετικό εύρος και βάθος της Δυτικής ενότητας είναι προϊόν μιας σπάνιας ευθυγράμμισης απειλών: η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αμφισβητεί εξίσου την ασφάλεια και το αίσθημα ηθικής της Δύσης, κάτι που καμία σύγκρουση δεν έχει κάνει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η ευθυγράμμιση επέτρεψε στις Δυτικές χώρες να δράσουν ταχύτερα και να αναλάβουν μεγαλύτερους κινδύνους για την υπεράσπιση της Ουκρανίας -και προσφέρει ενδείξεις για το πώς μπορεί να διατηρηθεί αυτή η συνοχή και αποφασιστικότητα.

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, ΧΛΙΑΡΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Καθ’ όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, διαιρέσεις εντός και μεταξύ των χωρών του ΝΑΤΟ επιβάρυναν την Συμμαχία. Σε κανένα σημείο τα Δυτικά κράτη, οι κοινωνίες, και οι εταιρείες δεν είχαν κοινή άποψη για την σοβιετική απειλή ή την κατάλληλη απάντηση σε αυτήν. Αυτό ίσχυε ακόμη και στην πιο επικίνδυνη φάση του Ψυχρού Πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Πρωτοβουλίες όπως το πρόγραμμα αντιπυραυλικής άμυνας της κυβέρνησης Ρίγκαν θορύβησαν φανερά την Δυτική Ευρώπη. Ακόμη και ο στενότερος σύμμαχος της Ουάσινγκτον, το Ηνωμένο Βασίλειο, αντιστάθηκε στις εξωεδαφικές κυρώσεις των ΗΠΑ για να αποτρέψουν την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου από την Σιβηρία προς την Ευρώπη. Εκατομμύρια Ευρωπαίοι διαδήλωσαν κατά της ανάπτυξης αμερικανικών πυρηνικών όπλων μεσαίου βεληνεκούς στα εδάφη τους. Σημαντικά ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα υιοθέτησαν αντιπυρηνικές πολιτικές. Και πολλοί παρατηρητές ανησυχούσαν ότι αυτές οι διαιρέσεις θα μπορούσαν να αποσυνδέσουν την Δυτική Ευρώπη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, διασπώντας την Ατλαντική Συμμαχία.

Οι ενδο-Δυτικοί διχασμοί από τον Φεβρουάριο του 2022 ωχριούν σε σύγκριση. Πρόκειται για καβγάδες, όχι για διασπάσεις -κυρίως διαφωνίες σχετικά με την τακτική, το χρονοδιάγραμμα, και την ρητορική- που ενισχύονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά επιλύονται γρήγορα. Η διαμάχη για το αν θα σταλούν τανκς στην Ουκρανία είναι ένα καλό παράδειγμα. Τον Ιανουάριο του 2023 η Γερμανία αρνήθηκε να παράσχει Leopard 2, αλλά άλλαξε γνώμη μέσα σε λίγες ημέρες. Αρκετά άλλα κράτη έχουν δεσμεύσει βαρύ υλικό για το Κίεβο. Σε ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται από την έναρξη του πολέμου, το αδιανόητο έγινε εφικτό.

Η Δύση παρέμεινε ενωμένη παρόλο που έχει σκληρύνει ριζικά την θέση της. Έχει κλιμακώσει την στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία και τον οικονομικό εξαναγκασμό της Ρωσίας και έχει επινοήσει νέα μέσα πολιτικής, όπως το ανώτατο όριο τιμών στο ρωσικό πετρέλαιο, για να το επιτύχει. Η ΕΕ απογαλακτίζεται από την ρωσική ενέργεια. Τον Δεκέμβριο του 2022, η Γερμανία ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει να αγοράζει πετρέλαιο από την Ρωσία το 2023 -μια εκπληκτική στροφή για μια χώρα που είχε καταστήσει τις εισαγωγές φυσικού αερίου από την Ρωσία το κεντρικό στοιχείο της οικονομικής της στρατηγικής.

Η Δύση κλειδώνει επίσης στην σκληρή της θέση αλλάζοντας οριστικά τους θεσμούς της. Η Φινλανδία και η Σουηδία πρόκειται να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, το οποίο υιοθέτησε μια νέα στρατηγική αντίληψη που θα αυξήσει την δύναμη ταχείας αντίδρασης της συμμαχίας από 40.000 σε 300.000 στρατιώτες. Η ΕΕ έχει αποδεχθεί την υποψηφιότητα της Ουκρανίας για ένταξη και εξοπλίζει τα ουκρανικά στρατεύματα μέσω του ταμείου της Ευρωπαϊκής Ειρηνευτικής Διευκόλυνσης (European Peace Facility fund). Επιπλέον, οι Δυτικές χώρες ετοιμάζουν νέα σημαντικές απαιτήσεις για την Ρωσία, όπως η απόδοση ευθυνών για εγκλήματα πολέμου, οι αποζημιώσεις για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, και η επιστροφή εκατομμυρίων Ουκρανών που απήχθησαν. Οποιαδήποτε μεταπολεμική διευθέτηση θα πρέπει να προχωρήσει πολύ πέρα από την απάντηση στο ερώτημα του πώς χαράσσονται οι γραμμές στον χάρτη.

Η ΜΙΑ Ή Η ΑΛΛΗ

Αυτές οι ιστορικές αλλαγές, που επιτεύχθηκαν μέσα σε λίγους μήνες, αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι τόσο μια ισχυρή απειλή για την ασφάλεια όσο και ένας επιτακτική ηθική αιτία. Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, αυτές οι δυνάμεις δεν έχουν κινηθεί τόσο έντονα προς την ίδια κατεύθυνση. Κυριαρχούσε η μια ή η άλλη -μέχρι τώρα.

Η Δύση πολέμησε τον Ψυχρό Πόλεμο κυρίως για να περιορίσει την απειλή ασφάλειας από την Σοβιετική Ένωση. Ο ηθικός αγώνας μεταξύ ελεύθερων και ολοκληρωτικών συστημάτων ενίσχυσε την πεποίθηση της Δύσης, αλλά ήταν πάντα δευτερεύων. Όταν οι ανάγκες ασφάλειας ερχόταν σε σύγκρουση με τις ηθικές αρχές, η ασφάλεια συνήθως υπερίσχυε. Η Δύση συνεργάστηκε με αυταρχικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της κομμουνιστικής Κίνας, και περιστασιακά υπονόμευσε τα δημοκρατικά για να προωθήσει τα συμφέροντα ασφαλείας της -για παράδειγμα, υποστηρίζοντας ένα πραξικόπημα κατά της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης του Ιράν το 1953. Οι Δυτικές επιχειρήσεις ήταν πρόθυμες να πουλήσουν στις αγορές του σοβιετικού μπλοκ, και πολλοί άνθρωποι απογοητεύτηκαν από την ηθική βεβαιότητα του χαρακτηρισμού της Σοβιετικής Ένωσης ως «αυτοκρατορίας του κακού» από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρίγκαν. Όταν η Σοβιετική Ένωση έκανε χρήση βίας στην Ανατολική Ευρώπη, η στρατηγική σταθερότητα, οι ισορροπίες συμφερόντων, και η διαχείριση των σχέσεων των υπερδυνάμεων είχαν προτεραιότητα έναντι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αν και ποτέ δεν τα επισκίασαν πλήρως.

Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ακολούθησαν οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις της Δύσης, και η ισορροπία μεταξύ ασφάλειας και ηθικής αντιστράφηκε. Ο πόνος των πολιτών σε άλλα μέρη του κόσμου παρουσίαζε μια ισχυρή ηθική υπόθεση, αλλά μια αδύναμη ή ανύπαρκτη υπόθεση ασφάλειας, που συνεπάγεται δαπανηρές δεσμεύσεις. Ο ηθικός εξαναγκασμός για δράση περιοριζόταν από την απροθυμία να δεσμευτούν σημαντικοί πόροι -και συγκεκριμένα, να επέλθουν ή να προκληθούν μεγάλες απώλειες. Η απόσυρση των ΗΠΑ από την Σομαλία το 1993, οι Δυτικές υπεκφυγές στον πόλεμο της Βοσνίας στα μέσα της δεκαετίας του 1990, και οι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ από μεγάλο υψόμετρο κατά της Σερβίας το 1999 απεικόνιζαν αυτήν την τάση.

Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Δύση έδωσε ελάχιστη προσοχή στο βάναυσο καθεστώς των Ταλιμπάν. Αλλά αφού οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου ανέδειξαν τον ρόλο των Ταλιμπάν στην διευκόλυνση της διεθνούς τρομοκρατίας, ένας συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ επενέβη γρήγορα για να απομακρύνει την ομάδα από την εξουσία. Το σκεπτικό της αμερικανικής κατοχής μετατοπίστηκε στην συνέχεια σταδιακά από την ασφάλεια στην ανοικοδόμηση: η επιχείρηση έγινε στην ουσία ανθρωπιστική. Όταν η Δύση έπαψε να βλέπει την επιστροφή των Ταλιμπάν ως απειλή για την ασφάλειά της, αποσύρθηκε. Δεν ήταν πλέον πρόθυμη να αναλάβει το κόστος μιας επ’ αόριστον ηθικής δέσμευσης.

Η ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δημιούργησε μια νέα πραγματικότητα. Η ασφάλεια και η ηθική αλληλοενισχύονται αναμφισβήτητα, χωρίς τα ανταλλάγματα που σημάδεψαν τον Ψυχρό Πόλεμο και τις ανθρωπιστικές επεμβάσεις που ακολούθησαν. Οι πολιτικοί ηγέτες κατανοούν ότι μια ρωσική νίκη θα αποτελούσε τρομερή απειλή για την ασφάλεια, και το κοινό των ΗΠΑ και της Ευρώπης είναι συγκλονισμένο από τις αδιάκριτες επιθέσεις της Ρωσίας κατά αμάχων και τα συστηματικά εγκλήματα πολέμου. Αυτό το μείγμα επιταγών ασφαλείας που κινητοποιούν κρατικούς πόρους και ηθικής οργής που ενεργοποιεί την λαϊκή υποστήριξη, τροφοδοτεί την αξιοσημείωτη αποφασιστικότητα της Δύσης.

Η ανθεκτικότητα της διατλαντικής ενότητας έχει απαξιώσει τις ηττοπαθείς υποθέσεις ότι η Δύση θα αποδυναμωθεί πριν από την Ρωσία. Ο Πούτιν εξακολουθεί να πιστεύει ότι αυτό θα γίνει˙ η θεωρία του περί νίκης εξαρτάται από αυτό το αποτέλεσμα. Επομένως, η Δυτική ενότητα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αλλά να υποστηρίζεται με τέσσερις τρόπους.

Πρώτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους πρέπει να υπενθυμίσουν ο ένας στον άλλον ότι οποιοδήποτε τέλος του πολέμου που αφήνει την Ρωσία σε θέση να ανανεώσει την εκστρατεία της κατά της Ουκρανίας αποτελεί μακροπρόθεσμη απειλή για ζωτικά συμφέροντα της Δύσης. Είναι ακόμη πιο σημαντικό να διασφαλιστεί η αποτυχία της Μόσχας σήμερα από όσο ήταν στην αρχή του πολέμου. Αν η Ρωσία είχε επιτύχει στην αρχική της επιχείρηση πέρυσι, η Δύση θα είχε υποστεί σοβαρό πλήγμα. Αν η Ρωσία επιτύχει τώρα, αφού τα Δυτικά έθνη έχουν καταβάλει τεράστια προσπάθεια για να αποτρέψουν ένα τέτοιο αποτέλεσμα, θα κλονιστεί η αξιοπιστία της Δύσης σε όλο τον κόσμο.

Δεύτερον, η Δύση πρέπει να ενισχύσει την ηθική υπόθεση υπέρ της ενότητας, τεκμηριώνοντας και δημοσιοποιώντας σχολαστικά τις καταχρήσεις της Ρωσίας -κυρίως αυτές που διαπράττονται εναντίον των Ουκρανών, αλλά και αυτές που διαπράττονται εναντίον των δικών της πολιτών. Η ενίσχυση του ηθικού διακυβεύματος του πολέμου θα συμβάλει στην διατήρηση της Δυτικής συνοχής και αποφασιστικότητας.

Τρίτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους πρέπει να αναπτύξουν εσωτερικές πολιτικές για να στηρίξουν την δέσμευσή τους στην Ουκρανία -ιδίως στοχευμένες πολιτικές πρόνοιας για να διασφαλίσουν ότι οι φτωχότεροι πολίτες προστατεύονται από τις οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου. Η ασφάλεια ξεκινά από το εσωτερικό μέτωπο.

Τέλος, οι Δυτικές κυβερνήσεις πρέπει να παραμείνουν σε επαγρύπνηση σχετικά με τις προσπάθειες της Ρωσίας να σπείρει αμφιβολίες και διχασμό. Η Μόσχα είναι εξειδικευμένη στην παραπληροφόρηση και την εξαπάτηση. Η Ρωσία είναι βέβαιο ότι θα εντείνει τις προσπάθειές της για χειραγώγηση κατά την διάρκεια του επόμενου έτους.

Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο συνολικός πλούτος της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης ήταν υπερδιπλάσιος από αυτόν του σοβιετικού μπλοκ. Σήμερα, η Δύση είναι τουλάχιστον 12 φορές πλουσιότερη από την Ρωσία σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης (η πιο ευνοϊκή σύγκριση για την Ρωσία). Τα ποιοτικά πλεονεκτήματα επιτείνουν αυτό το τεράστιο χάσμα. Αν η Δύση δεσμευτεί να δώσει στην Ουκρανία όσα χρειάζεται για να επικρατήσει, μπορεί να ξεπεράσει την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας με πολύ μικρότερο ανάλογο κόστος για την οικονομία της -και όσο πιο γρήγορα, τόσο το καλύτερο. Η πλουσιότερη πλευρά κερδίζει πάντα σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο. Η ενότητα είναι επομένως ένα ζωτικό στρατηγικό πλεονέκτημα. Αν η Δύση μπορεί να κερδίσει τον αγώνα υπέρ της αποφασιστικότητας στο εσωτερικό μέτωπο, η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει στο πεδίο της μάχης.

*Ο Nigel Gould-Davies είναι είναι ανώτερος συνεργάτης για την Ρωσία και την Ευρασία στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών και πρώην πρέσβυς της Βρετανίας στην Λευκορωσία./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγρ αφέων τους/ Πηγή:   ForeignAffairs.gr 

**************************************************************

TDC : Εβδομαδιαίο ενημερωτικό δελτίο by ARISTEIDIS VIKETOS on Scribd